Pojęcie renesansu i jego znaczenie:

Słowa "odrodzenie", określającego pewien okres w kulturze, użył włoski malarz, pisarz i architekt Giorgio Vasari, który opisywał tendencje w sztuce włoskiej XV wieku. Potem stosował go również Jacob Buckardt, niemiecki myśliciel. Wymiennym terminem jest renesans, pochodzący od francuskiego "renaissance". Określa on wszystkie tendencje w kulturze, które pozwoliły na rozwijanie się wiedzy o literaturze i sztuce antycznej, a także rozkwit wiedzy o człowieku.

Rozkwit renesansu w Europie to XIV i XV wiek.

Odwołania do kultury antycznej:

- hasło humanistów, pochodzące z Terencjusza: "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce";

- powracanie do gatunków literackich, uprawianych w starożytności i przenoszenie ich na grunt współczesny, np. tragedii, wzorowanej na antyku, pieśni, wzorowanej na utworach Horacego;

- sięganie do tematyki, pochodzącej z mitów greckich i rzymskich;

- wzorowanie się na idealnej łacinie Cycerona;

- antyk był źródłem humanizmu, czyli głównego prądu epoki, który rozwijał znajomość człowieka, jego osobowości i psychiki;

- odnowienie znajomości o kulturze antycznej;

- wzorowanie się na naukach starożytnych, m.in. na retoryce;

- sięganie do filozofii starożytnych: poglądów epikurejczyków i stoików;

- zapożyczenie stylu życia, prowadzącego do radości i optymizmu.

Ruch reformacyjny i jego następstwa:

- reformacją nazywamy nurt o podłożu społecznym i religijnym, który wymierzony był przeciwka władzy kościelnej i organizacji Kościoła; spowodowany był wielkim niezadowoleniem z jego funkcjonowania;

- wynikiem reformacji było powstanie kilku nowych wyznań:

Kalwinizmu- założonym przez Jana Kalwina; hasłem naczelnym była u niego predestynacja, czyli przekonanie, że człowiek już w momencie urodzenia jest przeznaczony albo do nieba, albo do piekła i jego ziemski życie nic nie zmieni;

Luteranizmu- założonym przez Marcina Lutra, który w ogłoszonych 95 tezach wyraził niezadowolenie z praktyk duchowieństwa; postulował własną interpretację Biblii;

Anglikanizmu- założonym przez króla Henryka VIII jako religii narodowej; tym samym uwolnił się od zwierzchnictwa papieża;

Arianizmu- powstał w Polsce jako bardzo radykalny odłam kalwinistów; jego członkami byli głównie chłopi, którzy żądali zniesienia podziału społeczeństwa na stany oraz rezygnacji z dóbr prywatnych.

- liczne spory religijne i krwawe wojny spowodowane reformacją miały załagodzić postanowienia soboru trydenckiego; przeciwdziałać reformacji miał ruch zwany kontrreformacyjnym.

Renesansowe odkrywanie świata:

- wynalezienie druku przez Jana Gutenberga, które spowodował rozwój praktyki czytelniczej, zwiększenie liczby książek oraz zmiany w szkolnictwie; dzięki upowszechnieniu druku szybko docierały do innych krajów myśli humanistyczne;

- odnalezienie morskiej drogi do Indii przez Vasco da Gamę w 1498 roku;

- dopłynięcie do wybrzeży Ameryki przez Krzysztofa Kolumba w 1492 roku;

- podróż dookoła świata przez Ferdynanda Magellana;

- Galileusz ogłosił teorię heliocentryczną;

- te wszystkie odkrycia i dokonania spowodowały zmianą w rozumieniu świata, większą rywalizacją handlową, wymianę między różnymi kulturami.

Pojęcia, kształtujące atmosferą epoki

- humanizm, czyli nurt myślowy i światopoglądowy, który propagował wszechstronny rozwój człowieka, interesujący się wszystkimi dziedzinami jego życia i działalności, wierzący w nieograniczone zdolności poznania ludzkiego dzięki rozumowi;

- humanistą nazywamy więc człowieka bardzo dobrze wykształconego w czasie studiów humanistycznych, znającego języki i dorobek starożytnych; wiązał się z tym określony przez starożytnych wzór wychowawczy, kształtujący w człowieku szacunek do bliźnich i do ojczyzny;

- antropocentryzmem nazywa się pogląd, który umieszcza człowieka w środku, czyniąc go najważniejszym składnikiem świata i podmiotem myśli;

- motto "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce"'

- renesans wykształcił wzory: humanisty, patrioty, dworzanina, ziemianina, poety;

- neoplatonizm, czyli połączenia ideałów i harmonii świata starożytnego z podłożem chrześcijańskim;

- irenizm, czyli dążenie do pokojowego rozwiązywania sporów, zapoczątkowany przez Erazma.