Postać Żyda w dziejach literatury polskiej jest wyjątkowa. Jego obecność zapisuje się już u zarania dziejów, w najróżniejszych gatunkach, jednak ja postanowiłam zanalizować bohatera tego typu korzystając z trzech ważnych dzieł literackich. Rozpocznę od epopei narodowej, autorstwa Adama Mickiewicza, czyli "Pana Tadeusza". Następnie skoncentruję się na powieści, która w niezwykle bogaty i złożony sposób opisuje środowisko żydowskie, czyli "Lalce" Bolesława Prusa, by przejść do utworu Andrzeja Szczypiorskiego, zatytułowanego "Początek" .

Romantyzm często razi antysemityzmem, jednak największe dzieło epoki, "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza przynosi postać, która łączy w sobie cechy niezwykle szlachetne. Mowa o Jankielu, patriocie i człowieku wielkiego honoru. Mimo, iż jest żydowskiego pochodzenia, jego działania i zachowanie dowodzą głębokiego przywiązania do Polski. Mądrość i doświadczenie pomaga mu rozwiązywać konflikty między ludźmi, którzy odwiedzają jego karczmy. Jest poważany przez rody Horeszków i Sopliców, a wielu miejscowych korzysta z dobrodziejstw jego mądrości i zasięga u niego porady. Jankiel uspokaja kłótliwego klucznika Gerwazego w potyczkach z woźnym Protazym, działa w porozumieniu z księdzem Robakiem, narażając się Rosjanom na podejrzenia o działalność szpiegowską. Stary Żyd jest również orędownikiem zgody między skłóconą szlachtą zaścianka, która nie może dojść do porozumienia, gdy idzie o dobro kraju. Przejawiał wielki muzyczny talent, grywał melodie, które poruszały serca szlachty. W muzyce, którą zagrał podczas Zosinych zaręczyn można było znaleźć akcenty narodowe, był bowiem wielkim patriotą. Wzruszał się, grając Mazurka Dąbrowskiego, którego melodię najprawdopodobniej sprowadził do Polski z wielu podróży. Zachował swą żydowską tożsamość, ubierał się w tradycyjne szaty, nosił brodę i jarmułkę. Jednak i Mickiewiczowski utwór nie uniknął ksenofobicznych akcentów; Klucznik odmawia słuchania rady Jankiela i każe mu iść precz. "Lalka" Bolesława Prusa pokazuje życie mieszczan żydowskich, zarówno w dobrym, jak i złym świetle. Postaci Szumana i Szlangbauma to Żydzi, którzy poczuwają się do polskości. Doktor Szuman jest bacznym i wnikliwym obserwatorem życia, czuje się związany z Warszawą, przyjaźni się z Wokulskim. Stara się żyć tak, jakby nie istniały podziały narodowe. Szlangbaum z kolei jest syberyjskim zesłańcem, skazanym na tułaczkę za udział w powstaniu styczniowym. Negatywną postacią jest jego syn, którego buta i arogancja ma na celu ukazanie wad Żydów. Główną, bardzo mocno potępianą przywarą jest chciwość. Prus chciał pokazać pożądliwość pieniędzy i bezwzględność, ale także wielkie talenty w dziedzinie handlu i interesów. W tej sferze Żydzi stanowią przedmiot zazdrości innych nacji, ale także zawiści często nieuzasadnionej, gdyż obok chciwości często źródłem zdobywania majątku jest po prostu talent handlowy. Dodatkowo, ponieważ naród ten jest niejako na wygnaniu, musi dorabiać się wszystkiego od podstaw, więc stąd bierze się niechęć "rdzennych" mieszkańców, którzy na majątki niejednokrotnie pracowali przez wiele pokoleń. Co więcej, prześladowania, które spotykają ten naród sprawiły, że Żydzi pomagają sobie wzajemnie, jednak cały czas nie zaprzestają prób asymilowania się z Polską. Społeczeństwo polskie wykazuje jednak wzmożoną nieprzychylność, mieszkańcy przestają szanować Żydów, nie dostrzegają zalet, widzą jedynie wady. Nawet doktor Szuman krytykuje własny naród: "Genialna rasa te Żydki, ale cóż za łajdaki." "Lalka" pokazuje Żydów, którzy starają się wtopić w społeczeństwo, jednak bardzo od niego odstają.

Andrzej Szczypiorski w "Początku" przedstawił obraz inteligentów żydowskiego pochodzenia, którzy bardzo silnie zasymilowali się z Polską i nie odczuwają łączności z żydowskimi tradycjami i kulturą. Irena Seidenman, mimo, iż nosi żydowskie nazwisko zupełnie nie uważa siebie za przedstawicielkę obcej nacji. Podobnie Arturem, jeden z bohaterów, który początkowo nie chciał być Polakiem, by następnie zmienić tożsamość i umieć powrócić do korzeni. Dopiero doświadczenie wojenne przybliża Żydów do poznania własnej inności. Niektórzy zmieniają nazwisko, inni ukrywają prawdziwą tożsamość. Powstanie w getcie, którego doświadczają sprawia, że jedni ukrywają swoją żydowskość, stają się Polakami nie tylko z nazwiska, ale również z przekonania. Inni natomiast odczuwają silną potrzebę wzajemnej pomocy, w trudnych dla Żydów chwilach stają się jedną rodziną. W powieści pokazano również Polaków, którzy sprzyjają i niosą pomoc Żydom, niejednokrotnie narażając własne życie. Ci bohaterowie to na przykład sędzia, siostra Weronika czy matka Pawła. Żydzi potrafią się odwdzięczyć za tę pomoc, jednak to również nasila podział na obcych i swoich. Słowem, zasymilowani czy nie Żydzi bardzo często pozostają wierni swojej tradycji i pamiętają o kulturze.

Pisarze różnych epok ukazują odmienne oblicza Żydów- bohaterów literackich, jednak wątki, które przewijają się niemal zawsze to zarówno asymilacja, jak i rasizm czy ksenofobia.