Motyw określonych zasad i zachowań obecny jest w kilku utworach literackich. Jednym z nich jest utwór "O zachowaniu się przy stole". Wiersz zapisany został około roku 1415, jego autorem jest Przecław Słota, szlachcic z Gosławic w ziemi łęczyckiej. O autorze wiersza, Słocie, dowiadujemy się z apostrofy do Boga, kończącej wiersz:

"Też, miły Gospodnie mój,

Słota, grzeszny sługa twoj

Prosi..."

Przecław Słota z Gosławic w latach 1398- 1400pełnił funkcję burgrabiego poznańskiego. "O zachowaniu się przy stole" (inna wersja tytułu to "Wiersz o chlebowym stole") to utwór obyczajowo- dydaktyczny, formułujący średniowieczne zasady dobrego wychowania, pouczający jak należy zachować się przy stole. Słota próbuje pouczać jak ludzie powinni się zachowywać przy biesiadnym stole. Wiersz jest polską wersją bardzo popularnego w Europie średniowiecznej gatunku dydaktycznego lub satyrycznego poświęconemu obyciu towarzyskiemu. Utwór jest świecki, ale przeniknęły do niego elementy religijne. Wiersz zaczyna się inwokacją skierowaną do Boga, prosząc o umiejętność wyrażania swych myśli. Dalej następują nauki. Autor zwraca uwagę na to, że wielu ludzi nie potrafi zachować się przy stole, siadają "jako woł, jakoby w ziemię wetknął koł." Nikt nikogo nie częstuje "bogdaj mu zaległ usta wrzod". Każdy zajmuje się tylko swoim talerzem, nakłada na niego "sięga w misę prze drugiego, szukaje kęsa lubego". Wiersz zaleca mężczyznom dworne obyczaje oraz szacunek dla kobiet. A mężczyźni siedzą przy kobietach i mają brudne ręce. Kobiety nie mogą zachowywać się nagannie, powinny brać małe kęsy. Kobietom należy się szacunek, bo "ot Matki Boże moc mają, iż przeciw jim książęta wstają i wielką jim chwałę dają." Przy stole należy zachować porządek, urodzeni lepiej mają prawo siadać wyżej. Utwór jest świadectwem wzrostu roli kobiet w życiu towarzyskim, po raz pierwszy w polskim utworze literackim mamy okazaną cześć kobietom. Wiersz zawiera też elementy satyryczno- humorystyczne. Autor używa dosadnego języka i obrazowych porównań. Ostry język w drugiej części utworu zmienia się, występują metafory i subtelniejsze epitety. W tej części wiersza Słota pisze o kobietach:

"Rycerz albo panosza

Czci żeńską twarz, toć przysłusza. (...)

Ja was chwalę wami nic lepszego nie;

Bo paniami stoji wiesiele (...)

I od nich wszystke dobroć mamy."

Słota zachęca do biesiady, która powinna być źródłem radości:

"Z jutra wiesiał nikt nie będzie.

Aliż gdy za stołem siędzie,

Toż wszego myślenia zbędzie."

Słota ukazał szereg uchybień, jakie mają miejsce przy stole, uwagę poświęcił zachowaniu się wobec kobiet, które należy otaczać wielką czcią.

Łukasz Górnicki ukazał w "Dworzaninie polskim" ideał człowieka wysokiej kultury. O tym, jakie przymioty winny go cechować, traktuje I księga. Tematem drugiej jest takt towarzyski, w trzeciej nakreślony zostaje idealny wizerunek "dwornej pani", a w ostatniej mowa jest o celach, do jakich dworzanin ma dążyć. Idealny dworzanin musi być wykształcony, znać języki obce, mieć poczucie humoru, musi opowiadać dowcipy, aby rozśmieszyć towarzystwo. "U Greków za dawnych czasów był ten obyczaj, iż białegłowy nago z mężczyznami chodziły zapasy, ale ten dobry zwyczaj pospołu z drugiemi już zginął. Wszakoż znalem ja białegłowy i są jeszcze żywe drugie, które z mieczem, z oszczepem tak dobrze umieją, jako mężczyna który; k temu na koń ochotnie wsieść, dobrze nim toczyć, nic naprzód żadnemu jeźdźcowi nie dadzą. Myśliwych nie spominam, bo tych w Polszcze pełno". Dworzanin powinien mówić krótko, zwięźle, obrazowo. Powinien czcić, aby jego miłowano, powinien być hojny, ludzki, przychylny każdemu, uczynny, pilny w posłudze przyjacielskiej. Dworzanin musi zachować umiar w jedzeniu i piciu. Nie powinien rozgłaszać o swoich słabostkach.

"Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza utrwala stary szlachecki świat. Spotykamy tu opisy spraw takich jak polowania, zajazd, sejmiki, prace rolne, procesy sądowe. Mickiewicz zaprezentował wiele obyczajów staropolskich związanych ze środowiskiem ziemiańskim. Ze środowiskiem szlacheckim wiązały się liczne uczty. Nie brakowało na nich jedzenia, chłodnik był obowiązkową potrawą. Przy stole obowiązywały określone zasady, obowiązywał porządek usadzenia za stołem gości i gospodarzy oraz kolejność podawania potraw. Sędzia Soplica pełni w utworze rolę surowego strażnika zasad etykiety. Na ucztach były toasty i tańce, prowadzono poważne dyskusje, usługiwano damom i zabawiano je rozmową. Jedną z ulubionych rozrywek szlachty były polowania. Polowano tylko na grubego zwierza, myśliwych ustawiano na odpowiednich stanowiskach. Po polowaniu był bigos i długie dyskusje. Grzybobrania odbywały się w większym gronie, zakładano specjalne stroje. Na sejmikach szlacheckich rozstrzygano o lokalnych sprawach. Spory sąsiedzkie rozstrzygano w sposób zbrojny. Zajazd to typowo polski obyczaj. Małżeństwa kojarzyli rodzice, mając na uwadze majątek kandydatów. Mickiewicz ukazał w "Panu Tadeuszu" codzienne życie obyczajowe szlachty, poeta podkreślił przywiązanie szlachty do tradycji i starych obyczajów.