Wstęp

I. Rozpad polskiej państwowości przyczyną utracenia suwerenności

II. Walki powstańcze to wyraz poczucia silnej przynależności narodowej obywateli Polski

III. Próba zbrojnego odzyskania wolności, stwarza literaturze możliwość ukazania konfrontacji społeczności z ideą ofiarowania życia na rzecz ojczyzny.

Rozwinięcie

I. Niezłomna wiara w ponadnaturalną moc jednostki walczącej w obronie ojczyzny.

- Adam Mickiewicz - część III "Dziadów". Utwór został napisany w wyniku procesu przeciw filomatom i filaretom (1823 rok). W "Wielkiej Improwizacji", Konrad wyraża swój bunt przeciw Bogu, twierdzi, iż nie ma on uczuć. Chce rządu dusz: "Ja chcę duszami władać jak Ty nimi władasz". Uważa, że będąc poetą jest równie wielki jak Bóg. Darzy swoją ojczyznę wielkim uczuciem i okazuje to poprzez bunt prometejski, jest dla niej gotów wyzbyć się wszystkiego co posiada, miłość do ukochanej kobiety, całe doczesne i wieczne życie.

- C. K. Norwid - "Bema pamięci żałobny rapsod" - został napisany w celu oddania czci generałowi Józefowi Bemowi, w rocznicę jego śmierci. Autor ilustruje pogrzeb generała kreuje jego postać jako inhumację rycerza. Pochód żałobny, przez wybitną postać Bema, który ofiarował życie na rzecz walk o niepodległość (swoje umiejętności ukazał szczególnie w czasie powstania listopadowego), łamie granicę śmierci. Generał ukazuje ideę umożliwiającą osiągnięcie nieśmiertelności. "I powleczem korowód, smęcąc ujęte snem / grody, / W bramy bijąc urnami, gwizdając w szczerby toporów, /Aż się mury Jerycha porozwalają jak kłody, /Serca zemdlałe ocucą - pleśń z oczu zgarną narody ... / Dalej - dalej".

-Eliza Orzeszkowa - "Gliria victis" - dzieło zostało napisane w 1910 roku, snuje opowieść o dziejach grupy walczących w powstaniu styczniowym ludzi, wśród których jest także Romuald Traugutt. Postać Traugutta jest wyidealizowana, odznacza się roztropnością, szlachetnością i męstwem. Jest on wspaniałym dowódcą, określany Leonidasem, umie obudzić w żołnierzach wolę walki. Inspiruje Tarłowskiego i Jagmina do porzucenia spokojnego życia, zostawienia Anieli i wzięli udział w walkach o niepodległość.

II. Rola społeczeństwa podczas zbrojnych walk niepodległościowych

-Juliusz Słowacki - "Kordian". Utwór stanowi polemikę z głoszoną przez Mickiewicza koncepcją mesjanizmu. Juliusz Słowacki zaznacza rolę całego społeczeństwa w walkach o wolność, osamotnienie Kordiana jest główną przyczyną jego porażki.

-Adam Mickiewicz - "Pan Tadeusz" - dominację współdziałania całego narodu w walkach o wolność nad samotną ofiarą wyjątkowej jednostki, ukazał poeta na przykładzie postaci Jacka Soplicy. To nowy typ bohatera, wciąż indywidualista oraz buntownik, ale również obywatel. Nie prowadzi działań samotnie, usiłuje zorganizować jak najliczniejszą gromadę sojuszników do walki na rzecz dobra ojczyzny.

-Stefan Żeromski - "Rozdziobią nas kruki, wrony". Można tutaj dostrzec próby poszukiwania przez autora odpowiedzi na zasadnicze pytanie o powody klęski powstania styczniowego. Jedną z odpowiedzi może być zbyt małe zaangażowanie w sprawy narodowe chłopów pańszczyźnianych, a także brak zainteresowania wszystkich grup społecznych w walki niepodległościowe, co prowadzi do ogromnej porażki zrywu powstańców.

III. Kwestia sensu walki

-Adam Mickiewicz - III część "Dziadów". Artysta głosi ideę mesjanizmu, tzn. cierpienia albo śmierci narodu lub jednostki na rzecz zbawienia świata. Właśnie ta idea przyświeca Konradowi, kiedy wypowiada zdanie: "Ja kocham cały naród! (...) / Nazywam się Milijon - bo za milijony / Kocham i cierpię katusze". Męczeństwo stanowi dla poety najwyższą ofiarę. Wizerunek Zbawiciela obrazuje w "Widzeniu Księdza Piotra", gdzie zawiera jego opis: "Z matki obcej, krew jego dawne bohatery. / A imię jego czterdzieści i cztery".

-Juliusz Słowacki - "Kordian". Słowacki prezentuje postawę opozycyjną do poglądów głoszonych przez Mickiewicza. Gani mesjanizm, uznając go za postawę bierną, bezsilną. Słowacki proponuje winkelriedyzm, jako metodę odzyskania niepodległości, jego zdaniem śmierć poniesiona w walce jest lepsza od "samospalenia" na ołtarzu wolności.

-Hanna Krall - "Zdążyć przed Panem Bogiem". Autorka prowadzi rozmowę z Markiem Edelmanem, który dokonuje zestawienia prozy i nędzy śmierci wewnątrz warszawskiego getta z mitotwórczą opowieścią, uwznioślającą tragedię wydarzeń z roku 1943. wszechobecność śmierci spłyca jej wymowę, Marek Edelman mówi, iż możliwość dokonania wyboru sposobu śmierci, stanowi jedyny przejaw wolności Żydów zamkniętych w getcie. Stwierdza: "(...) właściwie nic nie mogło się zdarzyć. Nic większego niż śmierć, zawsze chodziło przecież o śmierć, nigdy o życie (...) tam wszystko było z góry przesądzone".

Zakończenie

I. Najistotniejszą część tożsamości narodowej stanowi kultura, jaką stworzył. Literatura, poprzez swoją specyfikę posiada wyjątkowy wymiar.

II. Zadaniem twórcy jest szukanie odpowiedzi na pytania nurtujące społeczeństwo jego czasów.

III. Literatura podejmująca tematykę powstańczą, rozpatruje tą kwestię wielopłaszczyznowo. Rozważane są wizje walk wolnościowych oraz wyjaśniane postawy.