Miłość to bez wątpienia jeden z najczęściej występujących motywów literackich. Jej obecność zauważamy w ogromnej wprost ilości utworów napisanych przez poetów i pisarzy wszystkich znanych nam epok - od starożytności do czasów nam współczesnych. W swoim wypracowaniu pragnę przedstawić w sposób chronologiczny występowanie motywu miłości w znanych wszystkim utworach literatury powszechnej i polskiej. Jak powszechnie wiadomo, miłość to temat niemalże nieskończony. Jak już wspomniałem, występuje on w bardzo wielu dziełach (nie tylko literackich). Na podstawie przeczytanych przeze mnie utworów stwierdzam, iż w różnych epokach pojawiało się wiele rodzajów miłości: między innymi miłość do ojczyzny, miłość do ukochanej osoby, a nawet miłość do pieniędzy.
Jednym z najstarszych utworów poruszających zagadnienie miłości jest niewątpliwie "Biblia". Stary Testament zawiera mnóstwo wątków związanych z pojęciem miłości. Często jest to miłość Boga do człowieka i człowieka do Boga. Bóg jako dobry ojciec pragnął, aby wśród ludzi zapanowała miłość i wzajemność: "Będziesz miłował Pana, Boga swego, całym swoim sercem, całą swoją duszą, całą swoją mocą i całym swoim umysłem; a swego bliźniego jak siebie samego". "Pieśń nad pieśniami" w sposób alegoryczny przedstawia relację między Bogiem a człowiekiem: oblubieniec pragnący oblubienicy symbolizuje ludzi pragnących Boga. Stary Testament jest swego rodzaju obietnicą czy też zapowiedzią przyjścia Chrystusa. Natomiast Nowy Testament stanowi tej obietnicy spełnienie. Bóg z Pisma Świętego to istota kochająca nawet grzeszników. Najpełniej oddają to słowa świętego Jana: "Bóg jest miłością". Miłość wydała na świat drugą miłość - Chrystusa, który zstąpił z nieba, aby nas zbawić, biorąc na swoje ramiona ciężar naszych grzechów. Nie jest żadną tajemnicą, że księgi Nowego Testamentu są jedną wielką apoteozą miłości. Jednak najpiękniejsze słowa o miłości to osławiony fragment Pierwszego Listu świętego Pawła do Koryntian.
Mitologia grecka i rzymska również nie pomija tak istotnego problemu, jakim jest miłość. Ucieleśnieniem tego wszechpotężnego uczucia była dla Greków Afrodyta (rzymska Wenus). Helena i Parys to postacie nie mniej ważne, gdyż ich historia była ściśle związana z wojną trojańską. Inny przykład miłości przedstawia tragedia Sofoklesa pod tytułem "Antygona". Tytułowa bohaterka z miłości do swojego brata łamie prawo ludzkie, a pozostaje wierna prawu boskiemu, które nakazuje jej pochowanie zwłok brata.
W średniowieczu starano się wyeksponować miłość Boga do człowieka i miłość człowieka do Boga, co było związane z religijnym charakterem tej epoki. "Legenda o świętym Aleksym" dowodzi, że dla tego rodzaju miłości niektórzy poświęcali bardzo wiele. Aleksy, zamożny rzymski szlachcic, zostawia swoją żonę w dziewictwie, a także nie dba o korzyści materialne, wybierając ascetyczny tryb życia. Jego postępowanie jest wyrazem głębokiej miłości do Stwórcy. Asceci starali się niejako zapracować na zbawienie, żyjąc skromnie i dużo się modląc. Z kolei Roland, główny bohater anonimowej "Pieśni o Rolandzie" jest wzorem miłości do ojczyzny i miłości poddanego do władcy. Walcząc z saracenami, nie waha się poświęcić życia. Roland był honorowym średniowiecznym rycerzem, gdyż nawet w beznadziejnej sytuacji podjął nierówną walkę z najeźdźcą. Kiedy umierał, modlił się do Boga, prosząc go o odpuszczenie grzechów. Średniowieczna literatura to także utwory opisujące miłość kobiety i mężczyzny. Tego rodzaju uczucie jest głównym wątkiem "Dziejów Tristana i Izoldy". Jednak miłość między dwojgiem tytułowych bohaterów nie jest w pełni naturalna, ponieważ zrodziła się w wyniku wypicia przez nich magicznego napoju miłosnego. Stało się to w czasie podróży, kiedy Tristan towarzyszył Izoldzie, która miała poślubić króla Marka. Po wypiciu napoju Tristan i Izolda zapałali do siebie uczuciem tak potężnym, że wszystko inne przestało się dla nich liczyć. Jak widać w literaturze średniowiecznej motyw miłości koncentruje się wokół Boga i ojczyzny, ale na szczęście istnieją wyjątki.
Pisząc o motywie miłości w literaturze, nie sposób nie wspomnieć o Romeo i Julii - parze tytułowych kochanków z dramatu Williama Szekspira. Nie ma chyba na świecie nikogo, kto by nie słyszał o niezwykłej miłości tych dwojga wywodzących się ze skłóconych rodów: Kapuletów i Montekich. Kluczowym momentem dramatu jest z pewnością potajemnie zawarty związek małżeński. Podstęp ojca Laurentego, który miał umożliwić młodym ucieczkę, nie powiódł się. Zrozpaczeni kochankowie zostali rozdzieleni, co w rezultacie przyczyniło się do ich samobójstwa.
W okresie renesansu pisano także o innych rodzajach miłości. "Orszuli Kochanowskiej, wdzięcznej, ucieszonej, niepospolitej dziecinie, która cnót wszelkich i dzielności panieńskich początki wielkie pokazawszy, nagle, nieodpowiednie, w niedoszłym wieku swoim, z wielkim a nieznośnym rodziców swych żalem zgasła - Jan Kochanowski, niefortunny ojciec, swojej najmilszej dziewce z łzami napisał. Nie masz Cię, Orszulko moja!" - te pełne smutku słowa świadczą o niezwykłym ojcowskim uczuciu Jana z Czarnolasu do swojej córeczki Urszulki. Po jej przedwczesnym odejściu poeta stworzył cykl dziewiętnastu trenów, w których wyraził swój żal i swoją bezgraniczną rozpacz. A zatem miłość Kochanowskiego była przede wszystkim miłością do córki, choć w "Odprawie posłów greckich" dał pełny wyraz swojej miłości do ojczyzny. Podobnie jak Piotr Skarga, który jest autorem między innymi "Kazań sejmowych", wśród których należy wyróżnić "Kazanie wtóre. O miłości ku Ojczyźnie i o pierwszej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z nieżyczliwości ku Ojczyźnie". Piotr Skarga wysuwa postulat wyższości losów narodu nad losem jednostki, Polskę zaś przyrównuje do okrętu, który tonie.
Barok, zwany epoką przeciwieństw, skoncentrował się na rozdarciu między głęboką wiara w Boga a umiłowaniem "zbytku i rozkoszy". W znacznej ilości utworów z tego okresu przeważa tematyka miłości lub śmierci. Jeden z poetów uważał, że miłość to prawie śmierć, ponieważ zakochany jest nieczuły jak nieboszczyk: jest tak samo blady, z płonącymi oczyma i zaciemnionymi zmysłami. Wahanie barokowych poetów znalazło wyraz w niezwykle kunsztownej formie utworów, co możemy zaobserwować w twórczości Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego (na przykład w "Sonecie V. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego"). Nie mniej istotnym zagadnieniem w okresie baroku była kobieta. Zazwyczaj opisywano jej urok i powab, ale nie stroniono od potępienia niektórych typowo kobiecych cech. O miłości przepięknie pisał Jan Andrzej Morsztyn. Warto znać chociażby niektóre jego utwory, na przykład "O swej pannie". Również poezja Daniela Naborowskiego, między innymi wiersz "Do tejże", jest swego rodzaju hołdem złożonym kobiecie.
Oświecenie najchętniej opiewało miłość do ojczyzny, która nierozerwalnie łączyła się z pełną poświęcenia walką i honorem. I tak na przykład "Hymn do miłości ojczyzny" Ignacego Krasickiego stał się hymnem Akademii Szlacheckiej Korpusu Kadetów. Popularność tego typu utworów świadczyła o społecznym zapotrzebowaniu na nie. W końcowej fazie oświecenia nastąpił rozkwit sentymentalizmu. Był to nurt przeciwstawiający się estetyce klasycyzmu. Sentymentalizm głosił prymat uczuć nad rozumem oraz powrót ludzkości do pierwotnej prostoty i życia w bliskim kontakcie z naturą. W literaturze prąd ten zaznaczył się subiektywizmem i nastrojowością (melancholia, rzewność, tkliwość) uczuć, ukazywaniem prawdziwych więzi międzyludzkich: przyjaźni, relacji rodzinnych, czy też właśnie miłości.
Tradycyjnie za epokę o największym współczynniku miłości zwykło się uważać romantyzm. W tym okresie o miłości napisano bardzo wiele. Powstał nowy typ tak zwanego bohatera romantycznego, którego cechowała miłość romantyczna z jej bezgranicznością, wiernością, namiętnością i skłonnością do poświęceń. Mimo tych wspaniałych cech miłość romantyczna była naznaczona wielkim tragizmem i często kończyła się samobójstwem. Bywało, że bohaterowie z powodu nieszczęśliwej miłości potrafili posunąć się do zbrodni. O tym właśnie jest powieść poetycka George'a Gordona Byrona zatytułowana "Giaur". Tytułowy bohater był bezgranicznie zakochany w Leili, jednej z nałożnic szejka Hassana. Giaur od początku wiedział, że ich miłość nie ma szans, ponieważ Leila była muzułmanką, zaś on - chrześcijaninem. Motyw miłości występuje także w "Dziadach" Adama Mickiewicza. Gustaw-Konrad pod wpływem rozczarowania spowodowanego właśnie nieszczęśliwą miłością postanawia poświęcić się dla ojczyzny. Bardzo podobną historię przeżywa Kordian z dramatu Juliusza Słowackiego, a także Jacek Soplica z "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza. Różnorodność motywów miłości występuje też w Mickiewiczowskim "Konradzie Wallenrodzie".
Jak widać, miłość to nie tylko wzniosłe i piękne uczucie. To także często tragedia osobista i głębokie rozczarowanie. Myślę, że znakomicie opisują miłość słowa z "Romea i Julii":
"Miłość, na oko łagodna,
w istocie bywa jak pantera głodna!
I chociaż ślepa, drogi przyjacielu,
najkrótszą drogą podąża do celu".
