Być albo mieć to dylemat, przed którym staje wielu ludzi. Często bowiem we współczesnym świecie czy wybrać karierę i pieniądze ale tym samym wyrzec się siebie. Czy wybrać życie w zgodzie ze swymi ideałami ale wtedy skazać się na biedę i życie niezgodne z wartościami i tendencjami współczesnego świata. W dwudziestym ale i w dwudziestym pierwszym wieku główną tendencją jest poszukiwanie jak najwygodniejszego życia, pogoń za pieniędzmi i dobrami materialnymi. Miarą sukcesu we współczesnym świecie jest to, ile posiada się pieniędzy oraz to, jakie piastuje się stanowisko. Nie jest ważna wiedza. Nie ma także często miejsca na takie cechy jak uczciwość, szlachetność czy kompetencje, zamiast tego ważne jest tylko spryt i siła przebicia. Jednak są także ludzie, którzy wskazują na to, iż są dla nich ważniejsze rzeczy niż tylko sukces i pieniądze. Bardziej cenią sobie inne wartości. Takie jak przyjaźń, miłość czy życie w zgodzie z samym sobą. Jaka jest więc recepta na osiągnięcie szczęścia. Jaka postawa jest ważniejsza w życiu? Czy być czy mieć? Warto przyjrzeć się, jaką postawę przyjmowali bohaterowie literaccy.
Jednym z bohaterów, który staje przed dylematem, jaki wzór życia wybrać jest Stanisław Wokulski bohater opisany w powieści pod tytułem "Lalka" Bolesława Prusa. Stanisław Wokluski to bohater, który łączy w sobie dwie postawy. Z jednej strony jest pozytywistą, ma talent kupiecki i dzięki temu dorabia się dużego majątku. Jednocześnie jednak jest romantykiem, który gotów jest wszystko co ma poświęcić dla miłości. Gdy zakochuje się w Izabeli rozpoczyna także szereg inwestycji, które nie mają na celu bycia dochodowymi a jedynie uratować przed bankructwem jej ojca. Wydaje się więc ,iż Stanisław Wokulski jest przykładem kogoś, kto udowadnia, że można jednocześnie w swym życiu przejawiać obie postawy. Wokulski miał talent do kupiectwa, umiał go wykorzystać dzięki temu miał duży majątek. Jednocześnie także był człowiekiem wykształconym, był otwarty na świat nauki i sam wieloma rzeczami się interesował. Majątek nie był dla niego najważniejszy. Nie chciał mieć go za wszelką cenę. Największą wartością, w jego życiu okazała się miłość, która całkowicie zawładnęła jego życiem. Jednak jednocześnie stałą się także przyczyną zguby mężczyzną.
Problem "być czy mieć" poruszany jest w powieści Balazka pod tytułem "Ojciec Goriot". Tytułowy Ojciec Goriot to starszy człowiek, który mieszka w pensjonacie pod Paryżem. Jest człowiekiem bardzo majętnym. Swój majątek zdobył handlując podczas rewolucji w tysiąc siedemset osiemdziesiątym dziewiątym roku. Wynika z tego, że ma duży talent do kupiectwa. Potrafi dobrze prowadzić interesy kalkulując swój zysk. Jednak jak pokazuje jego przykład za pieniądze nie można kupić wszystkiego. Ojcu Goriot nie udało się kupić miłości swych córek Delfiny i Anastazji. Goriot był wdowcem, sam wychowywał córki. Ponieważ było go na to stać spełniał każde ich zachcianki. Nauczył je życia w luksusie i tego, ze zawsze mogą na niego liczyć, nie udało mu się jednak nauczyć Delfiny i Anastazji szacunku i miłości. Jedna z jego pociech jest żoną hrabiego, druga żoną bankiera, żadna z nich jednak nie znajduje miejsca dla ojca w swoim pięknym domu. Dlatego Goriot mieszka w pensjonacie, córki nie przyznają się do swego pochodzenia. Wciąż jednak przychodzą do ojca, żeby prosić go o pomoc, czyli o pieniądze na spłatę swych długów lub długów swych kochanków. Goriot spełnia wszystkie prośby córek, jednak nie udaje mu się kupić ich miłości. Umiera sam, opuszczony w pensjonacie, córki nie zjawiają się nawet na pogrzebie.
W powieści Balzaka jest jeszcze jeden bohater, w życiu którego pieniądze odgrywają dużą rolę. Jest to
Eugeniusz Rastignac. Eugeniusz przyjeżdża do Paryża z prowincji i także mieszka w tym samym pensjonacie co Ojciec Goriot. Jest ubogim studentem, zetknięcie z wielkim światem Paryża, bogactwo, przepych i piękno salonów olśniewa go. Jest zauroczony bogactwem i pieniędzmi, chce za wszelką cenę wejść do paryskiego towarzystwa. Udaje mu się to dzięki romansowi z jedną z córek Ojca Goriot. Jednak jak ukazują jego losy, młodzieńcowi udaje się oprzeć urokowi pieniędzy. Znajduje w sobie siłę aby całkiem się nie sprzedać.
Świat Paryża ukazany w powieści Balzaka jest światem brutalnym i okrutnym. Miara człowieka zależy w nim od majątku, który posiada oraz od układów, towarzyskich gier i konwenansów i zależności. Nie ma w nim miejsca na prawdziwe wartości. Rządzi pieniądz i przemoc. W takim świecie trudno jest być wiernym postawie "być", gdyż o wartości człowieka świadczy wyłącznie czy "ma" pieniądze i układy w towarzystwie.
Jak pokazuje literatura są jednak bohaterowie, którzy decydują się jednak na to by "być" a nie tylko "mieć". Taką postacią jest na pewno Holden Coufield opisany w powieści pod tytułem "Buszujący w zbożu" autorstwa Salingera. Główny bohater buntuje się przeciwko życiu, które wiedzie. Chce spróbować czegoś nowego, dlatego decyduje się na ucieczkę. Nie chodzi do szkoły, radzi sobie zupełnie sam nie utrzymując kontaktu z rówieśnikami. To dla niego prawdziwa szkoła życia. Musi sam uczyć się naprawiać błędy i radzić z trudnościami. To właśnie dzięki temu, że znajduje w sobie odwagę na bunt i poszukiwanie własnej ścieżki świadczy o tym, iż jest człowiekiem, który wybiera postawę "być".
Jest to jednak bardzo trudny sposób na życie. Wymaga on bowiem tego, aby umieć pokonywać swe słabości, mimo przeciwności losu, także tego aby żyć w zgodzie ze sobą i nie udawać przed sobą i innymi. Jak powiedział Michael Quoist: "Nie graj swojego życia. Ludzie potrzebują twojego życia, a nie twojej komedii". Nie wszyscy jednak znajdują w sobie siłę na taką postawę. Niektórzy wolą maskować swe niedostatki majątkiem, a uznanie kupować za pieniądze. W taki właśnie sposób zachowywał się bohater powieści Scotta Fitzgerald pod tytułem "Wielki Gatsby." Tytułowy bohater jest niezwykłym człowiekiem, wszyscy jego sąsiedzi zastanawiają się kim tak naprawdę jest. Organizuje duże przyjęcia, mieszka w pięknym domu ale tak naprawdę nic o nim nie wiadomo. Naprawdę jednak jest kimś , kto pochodzi z ubogiej rodziny i dzięki pieniądzom chce zamaskować swe kompleksy.
Jak wskazują przytoczone przykłady, bohaterowie literaccy wybierali w swym życiu różne postawy, i różne to miało dla nich skutek. Jak należy postępować, czy brać z nich przykład? Na to pytanie musimy sobie odpowiedzieć sami.
