Kiedy zryw niepodległościowy ze stycznia 1863 roku poniósł porażkę, razem z nim klęskę poniosły romantyczne ideologie. Zakończyła się epoka, której głównym założeniem była walka o odzyskanie niepodległości. Polacy zmęczeni konspiracyjnym działaniem, spontanicznymi wystąpieniami zakończonymi później represjami, powzięli decyzje o odrzuceniu aktywizmu a zwróceniu się w stronę pracy, by za jej pomocą uzyskać w końcu wolność.
Duże znaczenie nabrała nauka, technika, postęp cywilizacyjny i przede wszystkim praca, jako podstawowy czynnik nowej ideologii. Szczególnie światli ideowcy zostali wykształceni przez warszawską Szkołę Główną, z niej zrodzili się wielcy pozytywiści głoszący podstawowe zasady nowej epoki, czyli:
- kult pracy, rozdzielający się na dwie zasadnicze idee:
- "pracę u podstaw", dotyczącą podstawy państwa, czyli warstw najniższych, które miały zapewnić państwu właściwe funkcjonowanie. Założenie to miało na celu wykształcić "ciemne" chłopstwo, wdrożyć ich do organizmu państwowego, podnieść warunki ich egzystencji, higieny, wywieść ze skrajnego ubóstwa;
- "pracę organiczną", dotycząca działania całego państwa, które zostało przyrównane do żywego, pulsującego organizmu, który tylko wtedy będzie sprawnie funkcjonował, jeżeli wszystkie jego pierwiastki zgodnie będą ze sobą współpracować, a więc wszystkie dziedziny działalności państwowej, jak gospodarka, handel, kultura i tak dalej, będą odpowiednio rozwinięte.
- dążenie do równości społeczeństwa, stąd hasło:
- asymilacji Żydów, dla których ideolodzy pozytywistyczni chcieli praw takich samych, jakie posiadali Polacy. Szerzej ten aspekt był chęcią wprowadzenia tolerancji, równości dla wszystkich nacji zamieszkujących tereny Polski;
- emancypacji kobiet, czyli równych, identycznych przywilejów i praw dla obu płci.
Wszystkie te idee, poglądy były propagowane przez pozytywistyczną literaturę oraz wystąpienia publicystyczne.
