Czas żniw opisany przez Elizę Orzeszkową w "Nad Niemnem" zupełnie różni się od obrazu współczesnej wsi. Mechanizacja rolnictwa sprawiła, że obecnie radosne śpiewy folwarcznych pieśni czy gwar żniwiarzy skutecznie zagłuszają huczące maszyny. Samo znaczenie słowa "żniwa" wzbudza u współczesnych różne skojarzenia? Zatem, czy kiedy obecnie używamy tego słowa to zdajemy sobie sprawę z tego jakie jest jego właściwe znaczenie? Orzeszkowa ma szczególny stosunek do pracy. Dla bohaterów "Nad Niemnem", choć są utrudzeni pracą, stanowi ona źródło szczęścia, radości, a nawet łączy się z zabawą.
Przyjazny stosunek bohaterów do otaczającego ich świata przyrody, zachwyt nim oraz poczucie, że są jego częścią, najlepiej ilustruje następujący fragment: "W porze żniw na tej rozległej równinie ziemia wydawała się złotym fundamentem dźwigającym błękitną kopułę i okrytym ruchliwym mrowiem drobnych istot..."
Żniwa były dla mieszkańców zaścianka czasem szczególnym, niemal świątecznym. Toteż ten niezwykle pracowity czas poprzedzały szczególne przygotowania. Odświętność podkreślano m.in. ubiorem, co było trudne dla tych, którzy nie mieli czym zabłysnąć przed sąsiadami i "na tę porę przywdziać nowego obuwia, cholewami kolan sięgającego, i czarnych spodni, których szelki ciemnymi liniami przerzynały na krzyż z olśniewającą białość koszul "...
Kiedy zmęczeni wracali po całym dniu pracy to ani na twarzach młodych, ani starych nie było widać śladów zmęczenia. Ważniejsze było poczucie zadowolenia z korzystnie spędzonego dnia, dlatego "...pomimo przebytego dnia ciężkiej pracy w wesołych uśmiechach ukazywali perłowe rzędy zębów ..." Jakże ten obraz jest obcy współczesnym rolnikom, którzy przede wszystkim z pracy chcą utrzymać swoje rodziny. Mechanizacja, podobnie jak w innych dziedzinach życia tak i na wsi przyniosła postęp, więc dawne narzędzia pracy jak: sierpy czy kosy poszły w zapomnienie. Zmiany na wsi były możliwe właśnie dzięki pozytywistycznej pracy u podstaw, dzięki czemu dostrzeżono chłopstwo, jako warstwę wymagającą pomocy i reform.
Można tutaj zadać pytanie na ile współczesny rolnik zastanawia się podczas żniw nad sensem swojej pracy i czy wykonuje ją z poczucia obowiązku, a może potrafi z niej czerpać satysfakcję? Myślę, że odpowiedź jest negatywna. Żyjemy w szybkim tempie, co wyklucza czas na refleksje. Żniwa dzisiaj zatraciły dawny rytuał i są jedną z wielu wykonywanych w gospodarstwie prac. Inaczej jest w "Nad Niemnem", gdzie praca stanowi najważniejszą wartość w życiu człowieka, bo nadaje mu sens, a człowieka ubogaca wewnętrznie i sprawia, że czuje się on częścią społeczeństwa. Orzeszkowa pokazała świat ludzi oddanych swej pracy. Jej bohaterowie ciężko pracują, by później zbierać plony, ale znajdują też czas dla rodziny i na zabawę. Ludzi tych charakteryzuje patriotyzm oraz oddanie w pracy na rzecz całego społeczeństwa. Wyraźnie opisy ciężkiej pracy fizycznej w gospodarstwie pokazują jak szczególnie i mocno ten rodzaj pracy wiąże człowieka z przyrodą. Przedstawicielami takiego stosunku do pracy są w "Nad Niemnem" mieszkańcy Bohatyrowicz, bo szanują ją, choć jest ciężka i wymaga sporej cierpliwości, ale zapewnia utrzymanie, zbliża do natury i daje poczucie swobody.
Właśnie praca dowartościowuje ich i sprawia, że mają poczucie spełnienia i samorealizacji. Tym samym jest ona dla nich przyjemnością oraz wartością dającą najwyższe szczęście. Będąc wzorowymi pracownikami nie uważają swych zajęć za przymusowe, lecz traktują je jak coś normalnego wynikającego z naturalnego porządku świata, a temu nie zamierzają się sprzeciwić.
Już sam fakt, że Nad Niemnem jest szkolną lekturą może odstraszać od poznania tego tekstu. Jakież było moje zdziwienie, gdy zorientowałam się, że powieść Orzeszkowej autentycznie mnie zafascynowała. Myślę, że walka z przesądami oraz wszelkimi irracjonalnymi podziałami społecznymi to idee, jakimi kierowała się pisarka tworząc "Nad Niemnem". Okazuje się bowiem, że nawet prosty i żyjący od wieków w zgodzie z naturą lud zna wartościowe prawdy. Zatem Orzeszkowa pragnęła wzbudzić u czytelnika większy szacunek dla pracy fizycznej, która zasługuje na najwyższe uznanie.
