"Lalka" została napisana w najlepszym okresie twórczości Bolesława Prusa. Najpierw powieść ukazywała się na łamach "Kuriera Codziennego" w latach 1887- 1889. w 1890 roku opublikowano pierwsze wydanie książkowe. Początkowo powieść miała mieć tytuł "Trzy pokolenia". Głównym wątkiem jest romans Stanisława Wokulskiego z Izabelą Łęcką. "Lalka" to powieść o polskim społeczeństwie, trzech pokoleniach idealistów, o Warszawie. Jest to powieść o miłości kupca do arystokratki, miłości wielkiej i namiętnej. Główny bohater powieści, Stanisław Wokulski ukazany jest jako człowiek żyjący pomiędzy epokami, łącząc w sobie osobowości romantyka i pozytywisty. Wokulski jest powstańcem styczniowym, naukowcem, patriotą, filantropem i racjonalistą w interesach. Zakochuje się nieszczęśliwie w arystokratce Izabeli Łęckiej , co prowadzi go do życiowej klęski. Wokulski jest postacią bardzo złożoną. Marzy o idealnej miłości, idealizuje miłość i kobietę swego serca. Wokulski podejmuje się wejść w świat arystokracji. Stara się o dyplom szlachecki, gra w karty z hrabiami, kupuje klacz wyścigową, pojedynkuje się z baronem Krzeszowskim. Świat arystokracji niejednokrotnie budzi w nim odrazę, ale ma też dla niego swój urok. Mówi:
"Tak- szepnął- z tymi panami przyjemniej żyć aniżeli z kupcami. Oni są naprawdę ulepieni z innej gliny (…). I dziwić się, że panna Izabela pogardza takimi jak ja, wychowawczy się wśród takich jak oni. No, ale co oni robią na świecie, dla świata ?"
Miłość do Izabeli staje się najważniejszym czynnikiem określającym życie Wokulskiego, jego plany i aspiracje. Wokulski prezentuje zmienność nastojów, idealizuje uczucie i kochaną kobietę. Izabela Łęcka to zubożała arystokratka, piękna kobieta, dama chłodna i wyniosła. Młoda arystokratka, mająca o sobie bardzo wysokie mniemanie, dumna, nieprzystępna. Jej osobowość ukształtował świat, w którym się wychowała. Przejęła najgorsze cechy warstwy, z której pochodzi, osoba wewnętrznie pusta, niezdolna do głębokich uczuć. Woli Starskiego, bawidamka, tylko dlatego, że pochodzi on z arystokratycznego roku. W końcu rozważa możliwość ślubu z Wokulskim, który jest coraz bardziej ceniony w świecie arystokracji. Była to miłość o ogromnej sile destrukcji. Łęcka jest niezdolna do uczuć. "Wokulski dla niej to człowiek niższy, gdyż nie pochodzi ze sfery arystokratycznej (…) niepociągający jako typ (…) wreszcie jako kupiec jest wcieleniem strasznej, odpychającej prozy." Izabela godzi się w końcu przyjąć oświadczyny kupca, ale Wokulski już nie chciał skorzystać z tej oferty. Gdy Wokulski podsłucha rozmowę prowadzoną przez Izabelę i Starskiego, uświadomi sobie prawdziwą naturę ukochanej. Miłość Izabeli okazuje się igraszką pustej pannicy. Wokulski ponosi klęskę jako romantyk, miłość poprowadzi go nawet do próby samobójczej. Był wewnętrznie slaby w odniesieniu miłości, nie mogąc spełnić uczucia do Izabeli, pogrąża się w zniechęceniu i marazmie. Przypomina Gustawa z IV części "Dziadów" Adama Mickiewicza, tragicznego kochanka. Tak samo jak Gustaw, Wokulski doznaje upokorzenia i zawodu. Miłość do Łęckiej stała się jego jedyną obsesją, która stopniowo go niszczyła, prowadząc do próby samobójstwa. Łęcka nie była zdolna do normalnego uczucia, Wokulski nie był tego świadomy. Wewnątrz Wokulskiego nieustannie walczył marzyciel z człowiekiem rozsądku, romantyk z pozytywistą. Pragnął zdobyć uczucie Izabeli , w tym celu chciał "Nie być kupcem albo być bardzo bogatym kupcem. Być co najmniej szlachcicem i posiadać stosunki w sferach arystokratycznych. Nade wszystko mieć dużo pieniędzy." Miłość Izabeli okazała się tylko zabawą, skłonna była zaakceptować Wokulskiego ku wygodzie i beztroskiego życia. Izabela była dla Wokulskiego ideałem, ucieleśnieniem jego marzeń. Izabela jednak gardziła zwykłym kupcem. Wokulski to romantyk i pozytywista. Bohater ponosi klęskę. Rzecki uważała, że Wokulski to człowiek, który "ciągle tylko wydobywał się na wierzch, by zginąć przywalony resztkami feudalizmu." A Wokulski o sobie mówił: "We mnie jest dwu ludzi- mówił- jeden zupełnie rozsądny, drugi wariat. Który zaś zwycięży ?"
