Życiorys

Tak naprawdę nazywał się Aleksander Głowacki. Źródłosłowem przybranego nazwiska była nazwa herbu rodowego. Swoje prawdziwe dane personalne wykorzystywał jedynie do podpisywania naukowych rozpraw. Nazwisko Prus jako heraldyczna pozostałość szlachetczyzny, widniało zaś pod jego humoreskami, które zamieszczał na łamach rozmaitych czasopism, gdyż pisarstwo do gazet początkowo nie traktował poważnie. Jego plany na przyszłość przewidywały pracę w dziedzinie nauk ścisłych. Jednak los potoczył się w zupełnie innym kierunku i uczynił z niego popularnego pisarza.

Prus przyszedł na świat 20 sierpnia 1847 roku w Hrubieszowie na Lubelszczyźnie. Gdy miał 3 lata zmarła jego matka, a kilkanaście lat później osierocił go ojciec, zarządca prywatnych majątków ziemskich. Młodego Prusa przygarnęła babka, mieszkająca wówczas Puławach, z kolei po jej zgonie chłopcem zaopiekowała się ciotka z Lublina. Nauki pobierał w szkole powiatowej na terenie Lublina, a następnie od roku 1862 uczył się w gimnazjum w Siedlcach, potem w Kielcach, będąc pod czujnym okiem starszego brata Leona Głowackiego, ówczesnego nauczyciela historii. W pamiętnym roku 1863 Prus nie pozostał bierny na głos wołającej o pomoc zbrojną ojczyzny i zasilił szeregi powstańców. W czasie walk w okolicach Siedlec dostał się w ręce rosyjskiego zaborcy. Po hospitalizacji, gdyż w czasie tej potyczki został ranny, wyrażono zgodę na jego powrót do domu, argumentując zwolnienie młodym wiekiem Prusa. Jednak wkrótce ponownie go zatrzymano. Przez 3 miesiące przebywał w areszcie. I gdy w końcu poczuł oddech wolności, rozpoczął naukę na szczeblu licealnym w Lublinie, którą zakończył 1868 r. Następnie rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Szkoły Głównej w Warszawie. Jednak po 2. roku musiał zawiesić studia, być może z powodu kłopotów finansowych, czy też problemów zdrowotnych. Przez pewien czas uczęszczał na zajęcia do szkoły rolniczo-leśnej w Puławach, z których również zrezygnował. Opuścił rodzinne stronny i w konsekwencji osiadł w Warszawie, gdzie wykonywał przeróżne prace m.in. zarabiał na swoje utrzymanie w zakładach metalowych. Debiutował w roku 1864 jako korespondent na łamach ,,Kuriera Niedzielnego", a w dziedzinie literatury w 1866 swoimi humoreskami drukowanymi w ,,Kurierze Świątecznym". Jako felietonista od roku 1872 pisał do ,,Opiekuna Domowego" oraz ,,Niwy", zaś od 1873 współpracował z humorystyczną ,,Muchą", a rok później z ,,Kolcami".

O swoich marzeniach, planach na przyszłość, w których miał być wziętym naukowcem niestety musiał zapomnieć. Od 1875 roku rozpoczął swoją pracę w ,,Kurierze Warszawskim", dla którego pisał kronikę tygodniową. W tym okresie ustabilizowało się również jego życie prywatne, bowiem ożenił się ze swoją kuzynką Oktawią Trembińską. Dla obserwatorów było to małżeństwo spokojne, nie przysparzające tematów do plotek. W rzeczywistości związek Prusa, co prawda pozbawiony potomstwa był stabilny, oparty na trwałych fundamentach. Prus unikał zbiegowiska, hałaśliwych występów, spotkań. Nade wszystko preferował spokój, ciszę swojego mieszkania w Warszawie. Cierpiał na agorafobię (lęk przestrzeni) i dlatego rzadko podróżował

w dalekie strony. Kilkakrotnie wyjeżdżał w góry (w latach 1881 i 1889 do Zakopanego, w 1900 do Wisły) oraz poza granicę zaboru rosyjskiego (w 1881 r. do Wiednia i w 1895 do Niemiec, Szwajcarii i Paryża). Jednak te wyjazdy nie należały do przyjemnych. Letnie urlopy zazwyczaj spędzał w Nałęczowie, gdzie chadzał po parkowych ścieżkach.

Zmarł w Warszawie19 maja1912 roku. Jego ciało spoczęło na Cmentarzu Powązkowskim.

Twórczość

Od czasu swojej pracy w ,,Kurierze Warszawskim" Prus stał się już zawodowym dziennikarzem. Na łamach tegoż czasopisma do roku 1887 opublikował 345 felietonów tygodniowych. Od 1887 roku zaczął drukować

w ,,Kurierze Codziennym", gdzie ukazało się do 1901 r. 373 felietonów. Dla ,,Tygodnika Ilustrowanego"

w latach 1905-11 spod jego pióra wyszło178 kronik. Podsumowując jego twórczość felietonową, a biorąc pod uwagę również teksty publikowane w innych czasopismach, to pojawi się tutaj suma około 1100 kronik.

Prus popierał teorię społeczeństwa jako organizmu oraz preferował koncepcję wzajemnego wspierania się jednostek, jak również i klas społecznych. Odrzucał prawo walki o byt opracowane przez Darwina, twierdząc, iż nie może ono być wyłącznym regulatorem życia jednostek w społeczeństwie. Propagował pogląd, iż to nie mesjanistyczne zamiary, plany przywrócą Polsce utraconą wolność, lecz postęp cywilizacyjny i praca wszystkich.

Dla krytyków i historyków literatury felietonistyka Prusa jest niewątpliwie klasyką gatunku, bowiem obfituje w różnorodne nastroje, zaskakuje rozmaitością obserwacji, dodatkami humorystycznymi i świetną stylistyką. Do dorobku Prusa na gruncie felietonistyki sięgali w późniejszych czasach mistrzowie tegoż gatunku m.in. Antoni Słonimski.

W latach 1953-70 wydano 21. tomową edycję książkową wraz z rzetelnym i kompetentnym komentarzem Z. Szweykowskiego.

Obok felietonistyki Prus tworzył tzw. małe formy narracyjne. W liczbie około 110. Wyróżnić tu można szkice humorystyczne, które powstały w okresie jego młodości oraz takie obrazki jak np. ,,Na wakacjach" (1884). Wyróżnić trzeba również nowele m.in. ,,Antek", ,,Katarynka" i ,,Michałko" (1880), ,,Kamizelka"(1882), ,,Z legend dawnego Egiptu" (1888) i ,,Sen" (1890). To także obszerniejsze od nowel opowiadania i szkice powieściowe np. ,,Sieroca dola" (1877), ,,Przygoda Stasia" (1879), ,,Powracająca fala" (1880), ,,Grzechy dzieciństwa" (1883)i ,,Omyłka" (1884). Niewątpliwie zaletą tychże utworów jest dogłębny i precyzyjny zarys psychologiczny postaci, zwłaszcza dzieci oraz jednostek nie wyróżniających się swoim statusem społecznym. Ich perypetie nie przynoszą nadzwyczajnych rewelacji, nie zaskakują, jednak uwagę odbiorcy pisarz skupia na zagadnieniach moralnych, na palących problemach społecznych. Jego małe formy narracyjne, w których dbał o ich wewnętrzną konstrukcję, charakteryzują się również przemawiającą do serca wymową paraboliczną.

Prus to również płodny powieściopisarz, a do jego dorobku literackiego zaliczyć można takie utwory jak: ,,Placówka" (1886), ,,Lalka" (1889), ,,Emancypantki" (1893), ,,Faraon"(1896) i ,,Dzieci" (1908). Warto wspomnieć w tym miejscu również o ,,Anielce"(1880), powieści spowinowaconej z nowelami ze względu na tematykę. Dorobek powieściopisarski zamykają ,,Przemiany" (1912), których nie udało się Prusowi dokończyć.

W latach 80. XIX wieku Prus wypracował swoją teorię powieści (m.in. w polemice pt. ,,Słówko o krytyce pozytywnej" (1890)), od której wymagał przede wszystkim realizacji zadań poznawczych i opisywania ważnych procesów społecznych. Był jednym z wielu zwolenników koncepcji realistycznej obserwacji (darzył uznaniem estetykę Taine`a) i dlatego też żywo zajmował się kwestią zachowania równowagi między romantyczną idealizacją życia a naturalistyczną śmiałością wkraczania w obszary zła.

Poddał krytyce twórczość Sienkiewicza, gdyż według niego autor ,,Ogniem i mieczem" tworzył tylko utwory ,,ku pokrzepieniu serc", pomijając w zupełności problemy świata współczesnego.

Rozrachunkiem z wyobrażeniem, iż ,,Polska szlachtą stoi" była powieść pod tytułem ,,Placówka", w której to Prus udowodnił, że tak już nie jest, bo to potomkowie rycerzy sprzedają ziemię ojców obcym i znienawidzonym przez Polaków Niemcom. I według niego nadzieją dla Polski są chłopi, prosty lud, który za wszelka cenę będzie trwać i walczyć o ojcowiznę, w przeciwieństwie do ziemian.

Zaliczaną do arcydzieł literatury polskiej jest powieść zatytułowana ,,Lalka" . Składa się z dwóch tomów, w których każdy rozdział jest zamkniętą całością fabularną, a wśród nich na uwagę zasługuje ,,Pamiętnik starego subiekta" ( 9 rozdziałów). Akcję powieści otwiera rok 1878, a zamyka 1879. Natomiast wspomniany już

,, Pamiętnik starego subiekta" zdawał relację z czasów minionych, z dzieciństwa Rzeckiego (lata 30.XIX wieku), zaś wspominając ojca stary subiekt przywoływał ,,czasy napoleońskie".

,,Lalka" ukazywała się w latach 1887-1889 na łamach ,,Kuriera Codziennego", a w formie książkowej została wydana w 1890 roku w Warszawie. Do jej napisania skłoniło Prusa rozczarowanie, które wynikało z braku efektów wdrażanych idei i programów pozytywistycznych. ,,Lalka" ukazuje panoramę Warszawy u schyłku XIX wieku, jak również przybliża historię trzech pokoleń polskich idealistów, opisuje ich rozterki, dramaty.

To również powieść mówiąca o rozpadających się więziach łączących społeczeństwo, o niemocy i próżności klasy arystokratycznej. Zadaje pytanie, dlaczego ludziom wartościowym wciąż podkładane są kłody pod ich znużone pracą nogi, a jednostkom destrukcyjnym wszystko zawsze się dobrze układa? Pomimo humorystycznych epizodów ,,Lalkę" należy uznać za powieść o pesymistycznym wydźwięku.

Problematyką kobiet we współczesnym świecie zajął się Prus na kartach powieści ,,Emancypantki". Nie zabrakło tutaj satyry, której ostrze skierował w stronę hałaśliwych feministek, które często zapominały o obowiązkach względem swoich pociech. ,,Emancypantki" poruszają również bardzo złożoną tematykę, dotyczącą ściśle potrzeb duchowych płci pięknej.

Wielkim zaskoczeniem dla współczesnych była powieść zatytułowana ,,Faraon", gdyż Prus należał do pisarzy, którzy z wielkim entuzjazmem poruszali tematy współczesne, a te odległe czasowo traktowali po macoszemu. W ,,Faraonie" pisarz zgrabnie porusza się po obszarach związanych ze światem antycznym i z jego cywilizacją, nauką, religią. Prus w przenikliwy sposób analizuje kondycję państwa oraz z bliska przygląda się uruchomionej machinie walki o władzę. Właściwie jest to powieść historiozoficzna, jak i filozofująca.