Epoka oświecenia, przypada w Polsce na lata panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, czyli od 1764 roku, aż do trzeciego zaboru w roku 1795. Literatura kształtowała się według trzech głównych prądów literackich, jakimi były wtedy klasycyzm, sentymentalizm i rokoko. Podstawy programowe tego pierwszego, stworzył Nikolas Boileau-Despreaux, swoim dziele zatytułowanym "Sztuka poetycka", gdzie zestawił reguły pisania doskonałych utworów klasycznych. Na język polski przetłumaczył to pismo Franciszek Ksawery Dmochowski i zatytułował "Sztuka rymotwórcza". Z kolei sentymentalizm opierał się o irracjonalizm. Jego podstawy stworzył filozof Jean-Jacques Rosseau. Wedle jego poglądów człowiek powinien żyć nie wedle praw stanowionych przez państwa, ale przez naturę. Zaś rokoko dążyło do stworzenia literatury przyjemnej, mówiącej o miłości i innych ludzkich uczuciach. Na dworze króla Stanisława Augusta zbierało się na tzw. obiadach czwartkowych liczne grono ówczesnych pisarzy i myślicieli. Z inicjatywy króla założono Teatr Publiczny, została powołana Szkoła rycerska oraz wiele instytucji oświatowych, jak na przykład Komisja Edukacji Narodowej, czy "Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych". Wielu z późniejszych poetów zaczynało swoja pisarska karierę na łamach pierwszych polskich gazet: "Monitora" i "Zabaw przyjemnych i pożytecznych".

Najwybitniejszym poetą doby stanisławowskiej był bez wątpienia Ignacy Krasicki. To on był autorem "Hymnu do miłości ojczyzny", traktowanego jako pieśń narodowa. Swoje społeczne obserwacje zawarł w bajkach opublikowanych w dwóch tomach jako "Bajki i przypowieści", wydane w 1779 roku i w pośmiertnych "Bajkach nowych". Był on również autorem poematów heroikomicznych, takich jak "Myszeida", oraz dwa mówiące o mnichach "Monachomachia" i "Antymonachomachia". Najpełniej swoja krytykę społeczeństwa wyrażał w satyrach, których napisał ponad dwadzieścia, by wymienić z nich tylko" "Do Króla" "Pijaństwo", "Żonę modną", czy "Świat zepsuty". Krasicki był również autorem pierwszej powieści polskiej zatytułowanej "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki przez niegoż samego opisane", oraz innej "Pan Podstoli".

Innym krytykiem społeczeństwa był redaktor "Monitora" Adam Naruszewicz, piszący w latach siedemdziesiątych satyry jak "Chudy literat", czy "Reduty" oraz później książki historyczne np. "Historia narodu polskiego" wydana w latach osiemdziesiątych. Wydał też zbiór, wzorowany na angielskiej "poezji grobów" noszący tytuł "Głos umarłych".

Niektórzy poeci uchodzili za wolnomyślicieli i libertynów. Stanisław Trembecki w "Odzie nie do druku" głosił wielka pochwałę rozumu, nad wiarą i ogłupiającymi działaniami księży. . Jego najwybitniejszym poematem pozostaje jednak napisana u schyłku życia, bo w 1806 roku "Sofiówka". Podobny antyklerykalizm wykazuje twórczość Tomasza Kajetana Węgierskiego. I on napisał poemat heroikomiczny zatytułowany "Organy".

Jakby osobno działała grupa poetów podążających za prądem sentymentalizmu. Tutaj należy twórczość Franciszka Dionizego Kniaźnina autora m. in. "Ody do wąsów", oraz tzw. "poety serca" Franciszka Karpińskiego. Był on autorem sielanek, jak np. "Laura i Filon" oraz licznych wierszy osobistych, jak "Do Justyny. Tęskność na wiosnę". Do dzisiaj śpiewa się również jego "Pieśń poranną" i "Pieśń wieczorną", zaś w kościołach, w okresie Bożego Narodzenia, kolędę "Bóg się rodzi....".

Czasy oświecenia to również rozwój dramatu. Komedie obyczajowe pisywał Franciszek Bohomolec, by wymienić "Małżeństwo z kalendarza", lekkie i przyjemne Franciszek Zabłocki, z rokokowym "Fircykiem w zalotach" i "Królem w kraju rozkoszy" na czele, ale i społeczne, jak "Sarmatyzm". Zaś za autora komedii politycznych uchodzi Julian Ursyn Niemcewicz twórca, wydanego w czasach Sejmu Wielkiego "Powrotu posła", a także słynnych "Śpiewów historycznych". Nie można tez nie wspomnieć o Wojciechu Bogusławskim, twórcy librett do pierwszych oper Polskich, jak "Krakowiacy i górale, czyli cud mniemany", czy komedii "Henryk VI na łowach". Już w epoce klasycznej, na początku dziewiętnastego wieku wydano ważne pismo sumujące epokę jakim było "O klasyczności i romantyczności" Kazimierza Brodzińskiego. Warto też wspomnieć o tzw. klasykach warszawskich, z których najlepszym był Jan Paweł Woronicz, autor "Świątyni Sybilli".

Ważne również jest zaznaczenie wielkich dzieł publicystycznych, dążących do zmian politycznych i społeczno-gospodarczych w państwie. Stanisław Staszic swoje myśli ogłosił w dziełach zatytułowanych "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego", oraz w "Przestrogach dla Polski". Hugo Kołłątaj w czasie Sejmu Wielkiego napisał rozprawę zatytułowaną "Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego, o przyszłym sejmie Anonima listów kilka", zaś jego przyjaciel Franciszek Salezy Jezierski był autorem wydanego w 1790 roku "Katechizmu o tajemnicach rządu polskiego", a także pism naukowych, jak "Niektóre wyrazy porządkiem abecadła zebrane i stosownymi do rzeczy uwagami objaśnione".

We Francji tworzył wówczas wybitny pisarz polskiego pochodzenia Jan Potocki autor potężnej szkatułkowej powieść "Rękopis znaleziony w Saragossie".

Lata od 1795 roku, aż po wydanie "Ballad i romansów" Adama Mickiewicza nazywa się w periodyzacji literatury, doba klasycystyczną, bądź "postanisławowską". To wtedy zrodziły się talenty dwóch polskich autorek, Marii Czartoryskiej - Wirtemberskiej, twórczyni "Malwiny, czyli domyślności serca", oraz Klementyny z Tańskiech Hofmanowej, która napisała "Dziennik Franciszki Krasińskiej w ostatnich latach panowania Augusta III pisany". To czasy również poezji rewolucyjnej autorstwa Józefa Wybickiego (twórcy "Pieśni Legionów polskich we Włoszech"), oraz Cypriana Godebskiego. Twórcą tragedii historycznej "Barbara Radziwiłłówna" był Alojzy Feliński.