O Ś W I E C E N I E
1. RAMY CZASOWE:
WE FRANCJI: początek XVII wieku, zaś koniec to lat 70 -tych XVIII wieku.
W EUROPIE: początek XVII wieku, zaś koniec to lat 70- tych XVIII wieku.
W POLSCE: początek XVIII wieku natomiast koniec to rok 1822, czyli rok, kiedy wydano Mickiewiczowskie "Ballady i romanse".
2. KLASYCYZM WE FRANCJI
2.1 WYJAŚNIENIE TERMINU KLASYCYZM
Klasycyzm jest modelem kultury, który narodził się w antyku (Rzym, Grecja) i dalszym okresie nawiązywał do starożytności (np. gatunki literackie - zasada decorum, tragedia antyczna)
2.2 FILOZOFIA EPOKI:
KARTEZJUSZ
Stworzył podłoże filozoficzne dla sztuki; był autorem dzieła zatytułowanego "Rozprawy o metodzie". Dla niego głównym celem człowieka jest poznanie prawdy i praw rządzących światem, ale za pomocą narzędzia, jakim miął być rozum. Prawdą może być jedynie to, co jest zrozumiałe i proste. Kartezjusz nawiązywał do sentencji "Myślę więc jestem".
KANT
Uważał, ze prawdę można poznać tylko za pomocą połączenia siły zmysłów i rozumu. Jego filozofia opiera się na myśli antycznej oraz na racjonalizmie oświeceniowym i empiryzmie, odrywając się od obiektywizmu. Uważa, że wszechświat można kształtować tylko przez żyjącego w nim człowieka.
LOCKE
Dał podstawy empiryzmowi. Dla niego źródłem wiedzy było doświadczenie zewnętrzne i wewnętrzne, czyli zmysły i rozum. Uważał, ze należy być tolerancyjnym dla innych wyznać a państwo musi zapewnić człowiekowi szczęście
2.3 ZASADY KLASYCYSTYCZNEJ POETYKI (M. BOILEAU):
- wszystko co jest rozsądne, harmonijne i rozumne jest piękne
- perfekcyjność wykonania
- istnieje zasada prawdopodobieństwa
- rozum jest jedynym kryterium doboru
- język prosty, ale wykwintny
- zachowanie czystości i uszanowanie ojczystego języka
- konieczność przestrzegania reguł literackich gatunków
- typowość bohaterów
- jasność i przejrzystość kompozycji
- regularność kompozycji
- stosowanie zasady umiaru
- prosty i jasny styl
- przestrzeganie zasady Horacego, która brzmiała: "uczyć - bawiąc"
2.4 LITERATURA FRANCUSKA W XVII WIEKU - MOLIER
Molier był przedstawicielem literatury francuskiej tego okresu i autorem licznych komedii, do których nalezą "Skąpiec" i "Świętoszek".
W "Świętoszku" pisarz krytykuje przywary Francuzów. Ośmiesza te najbardziej powszechne wady, do których należą bigoteria i wszelkie odmiany hipokryzji oraz dewocja. Wyśmiewa ludzką naiwność, zakłamanie, obłudę i łatwowierność. Moliera uważał, że najważniejszym celem poezji jest zmiana zachowania ludzi a także rozśmieszenie ich. Strasznie nie lubił obłudy moralnej. "Świętoszek" jest komedią przepełnioną komizmem. Komizm jest kategorią estetyczną, która określa właściwości danego zjawiska lub przedmiotu; może przyjmować przeróżne formy i zazwyczaj przedstawia się w postaci humoru, satyry, ironii. Rozróżniamy kolejne odmiany komizmu: słowny, sytuacyjny, postaci. Utwór "Świętoszek" ma następujące z nich:
- postaci (Doryna, Tartuffe, Pani Pernelle),
- sytuacyjny (Orgon - kiedy siedzi pod stołem)
- słowny (dialog między Doryną a Orgonem o tym, co dzieje się w domu)
3. OŚWIECENIE W EUROPIE
3.1 FILOZOFIE
RACJONALIZM
Jego twórcą jest Kartezjusz, autor sentencji "Cogito ergo sum" - "myślę, więc jestem". Według niego najważniejszym celem jest myślenie, za pomocą którego człowiek może poznać prawdę o świecie. Odrzucał wiarę w przesądy uważając, iż prawdą może być jedynie to, co da się wytłumaczyć rozumowo.
EMPIRYZM
Ojcem jest Franciszek Bacon, który uznawał za prawdziwe jedynie to, co da się sprawdzić doświadczalnie.
ATEIZM
Odrzucał możliwość istnienia Boga. Nie wierzyli w żadne zasady religijne i wierzyli w szacunek dla materii. Nie liczyły się dla nich wartości duchowe. Źródeł ateizmu upatrywać można w racjonalizmie.
DEIZM
Bóg istniej, ale tylko jako stwórca ziemi i nie ingeruje w dalsze jej losy.
HUMANITARYZM
Równość i wolność człowieka to niepodważalna zasada. Człowieka w oświeceniu stał się największym ośrodkiem zainteresowania nauki, sztuki, filozofii i polityki. Chciano zaoszczędzić mu cierpienia, polepszyć jego życie, zapewniając mu prawo wolności i godnych warunków rozwojowych.
"TABULA RASA"
John Locke jest autorem przekonania, że ludzie urodzili się jako czysta, niezapisana karta i w trakcie dorastania zapisuje tą kartę doświadczeniem oraz rozumem. Teoria ta odzwierciedla niewinność ludzką.
UTYLITARYZM
Dobro ogółu jest najważniejszym celem jednostki.
SENSUALIZM
Ponieważ zmysłowe spostrzeganie jest odbiciem realności, dlatego tylko one pomogą człowiekowi poznać sens istnienia. Słowami można wszystko nazwać i określić.
RELATYWIZM to teoria względności.
3.2 OSIĄGNIĘCIA CZOŁOWYCH PRZEDSTAWICIELI
ENCYKLOPEDYŚCI
Należeli do nich:
1. Wolter
2. Diderot
3. Rousseau
Byli oni współautorami pierwszej na świecie encyklopedii składającej się z dwudziestu osiem tomów, wydawanej we Francji.
Hasła w niej tworzono według własnej wiedzy o danym pojęciu. Encyklopedia miała przyczynić się do zrewolucjonizowania świata.
WOLTER
Francuski pisarz, który napisał, między innymi: powiastki filozoficzne dramaty "Zaira", "Prostaczek", "Kandyd", pismo filozoficzne "Traktat o tolerancji".
WOLTERIANIZM
Postawa, która odznacza się krytycyzmem i odrzuceniem wszelkich autorytetów; tolerancja wobec innych postaw, libertynizm (czyli racjonalizm, podkreślenie niezależności, swoboda obyczajowa).
Jest to także pewien wzorzec osobowy: osoba, która walczy o własną suwerenność niezależności i jednocześnie ma świadomość tego co robi, nie che aby traktowano ją ogólnikowo. Wolterianizm jest również stylem literackim, charakteryzującym się humorem, sprzecznością, elegancją wypowiedzi, wykwintnością myśli. Ma na celu wyrazić filozoficzne myśli o miejscu człowieku na ziemi. Był sposobem patrzenia na ludzkie życie jako na stereotyp.
"Kandyd"
Historia losów tytułowego bohatera.
Część I
Kandyd zakochał się w Kunegundzie. Kiedy jej ojciec się o tym dowiedział to wygonił jego z zamku. Jednak ten schował się, bo nie chciał uciekać. Motto: nie może być skutków bez przyczyn.
Część II
Po opuszczeniu zamku Kandyd wyruszył w świat. Pojechał do Eldorado, gdzie poznał życie dostatnie i pełne złota. Jednak jego mieszkańcy nie uznawali to za coś szczególnego, bo wszystkim żyło się dobrze i dostatnio, a wtedy nie liczą się tak bardzo pieniądze.
Część III
Refleksje autora na temat dobra i zła. Człowiek z natury jest skłonny do zła i ciężko to zmienić. Nie wolno akceptować nietolerancji religijnej.
DENIS DIDEROT
Filozof, pisarz, który jest autorem historii dramatu w wieku XVIII-tym, pt. "Paradoks o autorze". Poza tym jest autorem powieści:
"Kubuś fatalista i jego pan"
Kubuś podróżuje ze swoim panem i rozmawiają na różne tematy. I w tej całej powieści najważniejsze są dialogi, które zawierają dylematy bohatera. Zdarzenia są tylko pretekstem. Kubuś, jako filozof rozmyśla nad różnymi problemami dotyczącymi przypadku, wolnej woli miłości, człowieka. Kubuś jest fatalistą, co oznacza, ze wierzy w z góry zaplanowany jego los. Jest to zachowanie związane z myślą predestynacyjną, czyli poglądu mówiącego, że wszystko jest w górze zapisane, a my idziemy przez ciemność. Zwroty do odbiorcy są formą komentarza odautorskiego. Narrator opowiada o tym, jak pisze swoje utwory, powieść. Rozmowy są związane z postacią Kubusia i dotyczą jego przemyśleń, z których dowiadujemy się, że człowiek realizuje to, co napisane i nie wie, jaki jest cel. Wiele dzieje się tez z przypadku. Utwór ma charakter optymistyczny. Kubuś poddaje się losowi i nie narzeka, bo wie, ze nie ma to sensu.
4. WIEK XVIII W POLSCE
4.1. SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W Polsce inaczej niż we Francji, nie dominowało mieszczaństwo, lecz szlachta. Powoli upadały miasta a gospodarka znajdowała się w bardzo złym stanie. Rozpadały się organizacje państwowe. Renoma i znaczenie Rzeczpospolitej na świecie znacznie spadło. Polska zależna stała się od państw, które dokonały rozbioru. Wtedy to dopiero monarcha Stanisław August Poniatowski rozpoczął walkę z sarmatyzmem. Według niego to ona stała za upadkiem kraju i dlatego władca starał się całymi siłami walczyć z konserwatyzmem.
4.2 PREKURSORZY
STANISŁAW KONARSKI
Wielki działacz, zwolennik zmian, zajmował się głównie reformą oświaty.
"Traktat o skutecznym rad sposobie"
Znajduje się tu charakterystyka ówczesnej Polski. Autor zawiera tu wszystkie swoje postulaty, które mogą uzdrowić państwo. Krytykuje liberum veto, bo chce, aby ustawy przyjmowano większością głosów. Jest zdecydowanym przeciwnikiem megalomanii szlacheckiej oraz prywaty.
Oświata:
Uważał, ze najważniejszą kwestią jest patriotyczne wychowanie młodzieży i chciał wprowadzić nauczanie rozumowe. Chciał, aby w nauczaniu stosowano racjonalne sposoby poznawania rzeczywistości i empirystyczne metody. Obowiązkowe stało się nauczanie historii literatury, języka polskiego, języków nowożytnych, nauk przyrodniczych, historii, geografii. W 1740 r. Konarski otworzył szkołę dla szlacheckiej młodzieży nazwie "Collegium Nobilium".
Twórczość literacka:
W Collegium Nobilium istniał teatr konwiktowy, grali w nim uczniowie i wystawiano tylko sztuki o charakterze klasycystycznym, które miały morał i cele wychowawcze, np. "Tragedia Epaminondy" Konarskiego. Był autorem traktatów: "O poprawie wad wymowy". Ośmieszał rubaszny, skomplikowany styl barokowy, akceptując tylko czystość i naturalność języka.
STANISŁAW LESZCZYŃSKI
Autor traktatu politycznego, pt.: "Głos wolny, wolność ubezpieczający". Żądał w nim szybkiego dokonania reform kraju. Chciał znieść liberum veto i elekcyjność tronu, aby króla mogli wybierać wszyscy obywatele. Widział konieczność umocnienia państwowej administracji i przede wszystkim poprawić warunki życia chłopów.
KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ
Została utworzona w roku 1773 przez sejm na prośbę króla. KEN była jedyną w tym czasie na świecie organizacją zajmująca się tylko i wyłącznie oświatą o charakterze ministerstwa. Przyświecało jej hasło: "Stworzyć naród przez wychowanie publiczne". To dzięki jej działalności dokonano reformy szkoły w całym państwie. Dopuszczono do nauki publicznej dziewczęta i zaczęto budować ludowe szkoły, do których uczęszczały dzieci chłopskie. Utworzono również Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które miało zająć się przygotowaniem podręczników do nauki. Szczególny nacisk położono na naukę języka polskiego i za przykład czystości języka podawano dzieła twórców renesansowych.
4.3 PRASA I TEATR JAKO NACZELNE ŚRODKI AGITACJI W SŁUŻBIE REFORM
ROLA WARSZAWY W XVIII WIEKU
Warszawa była politycznym i kulturalnym centrum ówczesnej Polski. Wynikało to z silnego zurbanizowania miasta i z działalności dworu, który stał się artystycznym centrum.
DZIAŁALNOŚĆ KRÓLA I ZNACZENIE DWORU KRÓLEWSKIEGO
Stanisław August Poniatowski był wielkim mecenasem sztuki oraz dobrym architektem. To on rozbudował królewski zamek i stworzył na wodzie pałac. Był także wielbicielem literatury. To pod jego okiem wydawał swoje utwory chociażby Krasicki.
CHARAKTERYSTYKA CZASOPIŚMIENNICTWA"
1. "Merkuriusz Polski"
To pierwsze polskie czasopismo wychodzące w 1661, jedynie przez siedem miesięcy.
2. "Monitor"
Wzorem był angielski "Spectator". Jego redaktorem był na początku Stanisław Bohomolec. To tu umieszczał swoje artykuły Ignacy Krasicki. "Monitor" zajmował się propagowaniem reform oraz walka z sarmackim zacofaniem i zabobonnością.
3. "Zabawy przyjemne i pożyteczne"
Redaktorem głównym był Adam Naruszewicz. Pismo miało na celu przede wszystkim zapoznać ludzi z pisarstwem pisarzy. Wzorem uznano twórczość Jana Kochanowskiego.
4. "Gazeta Warszawska"
Czasopismo utworzone na potrzeby sejmu wielkiego, aby informować o bieżących wydarzeniach
5. "Gazeta narodowa i obca"
Czasopismo przetrwało aż 160 lat. Wydawane było od czasów utworzenia Sejmu Wielkiego.
6. "Magazyn Warszawski"
Czasopismo informacyjno-rozrywkowe, wydawane również w okresie obradowania Sejmu Wielkiego.
Znaczenie rozwoju czasopiśmiennictwa
Czasopiśmiennictwo w okresie oświecenia było upolitycznione o charakterze patriotycznym. Zajmowało się sprawami politycznymi, narodowymi, kulturalnymi społecznymi i gospodarczymi. Było jednym z głównych narzędzi oddziaływania na społeczeństwo.
POWSTANIE SCENY NARODOWEJ W WARSZAWIE
Dzieje teatru
W 1765 roku 17 listopada otworzono pierwszy publiczny polski teatr. Znajdował się w budynku saskiej operalni. Pierwszą sztuką, jaką wystawiono była komedia "Natręty" autorstwa Józefa Bielawskiego. Komedie pisał na potrzeby teatru także Franciszek Bohomolec: "Małżeństwo z kalendarza", utwór krytykujący zachowanie Polaków. Była to typowa komedia warszawska. W 1767 roku teatr został zamknięty i ponownie otworzono go dopiero w 1774 roku.
Znaczenie teatru
W XVIII wieku teatr publiczny odgrywał istotną rolę. Miał ogromny wpływ na wychowanie obywateli. Nauczył krytycznego myślenia i pokazywał wady ustrojowe w kraju. Dbał o czystość języka polskiego i zachęcał do przeprowadzenia reform. Jego działalność i znaczenie stało się największe w okresie Sejmu Wielkiego. Wtedy to prócz sztuki rozrywkowej wystawiano utwory, które bezpośrednio związane były z politycznym życiem kraju, rozpowszechniały idee oświeceniowe, opowiadały się za przeprowadzeniem reform społecznych i politycznych w Polsce.
warszawska komedia obyczajowa
Kiedy teatr znowu zaczął działać po długiej przerwie nastąpił duży rozwój warszawskiej komedii. Twórcami teatralnymi byli: Franciszek Zabłocki ("Fircyk w zalotach", "Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale",). Jego twórczość charakteryzowała się tym, ze intryga miłosna była tylko pretekstem do przedstawienia wydarzeń politycznych.
5. IGNACY KRASICKI - KSIĄŻĘ POETÓW POLSKICH
WALORY TREŚCI I FORMY BAJEK IGNACEGO KRASICKIEGO
Bajka jest gatunkiem epicko lirycznym. To historia alegoryczna, której bohaterami są zwierzęta, ludzie, przedmioty, które SA pomocne w wyrażeniu określonej moralnej nauki mającej charakter ogólny i powszechny. Czasami prawda ta jest przekazana bezpośrednio w postaci pointy, a czasami wyjawiona jest już na początku utworu lub autor ja tylko sugeruje. Prawda to inaczej morał. Postacie mają charakterystyczne, jednoznaczne cechy. Mamy dwa rodzaje bajek: epigramatyczna (czterowersowa historyjka) oraz narracyjna (krótka opowieść o prostej budowie). Najbardziej popularna jest tzw. zwierzęca bajka, której bohaterowie są upersonifikowanymi zwierzętami, za którymi kryją się ludzie, a relacje miedzy zwierzętami odpowiadaja relacjom ludzkim. Pierwszym twórca bajek jest żyjący w starożytności Ezop (VI wieku p.n.e.). W Polsce pierwsze bajki pisał w XV wieku Biernat z Lublina. Natomiast w oświeceniu pisali je: we Francji J. La Fontaine, w Polsce Ignacy Krasicki wzorujący się na La Fontanie, w Rosji I. Kryłow.
Ignacy Krasicki jest twórcą dwóch zbiorów bajek: "Bajki i przypowieści" (przeważają bajki zwięzłe i krótkie), "Bajki nowe" (przede wszystkim narracyjne bajki) wydane pośmiertnie. Krasicki tak chętnie sięgał po ta formę literacka, ponieważ był to gatunek dydaktyczny. Bajka ma nie tylko śmieszyć, ale także pouczyć czytelnika.
Świat w bajkach Krasickiego jest przygnębiający, tragiczny, pełny złych instynktów, obłudy. Ludzie na co dzień są okrutni i źli, wykorzystują słabszych od siebie, są obłudni i pełni hipokryzji. Rzeczywistość jawi się nam jako pełna pesymizmu: "szlachetność, uczciwość można włożyć między bajki". Jest to smutna prawda.
Cechy formy bajek Ignacego Krasickiego:
- zwięzłe i krótkie
- prosty język
- pisane trzynastozgłoskowcem
- rytmiczne
- zastosowanie kontrastu
- odwołują się do ludzkiego rozumu i sumienia
- lapidarność (rzeczowe, ale zwięzłe i skrótowe wypowiedzi)
TREŚĆ BAJEK
"Wstęp do bajek"
Utwór rozpoczyna zbiór "Bajki i przypowieści". Opisany tu świat jest wyidealizowany, wymyślony, nierealny. Poeta przedstawia swoją koncepcje bajki oraz wyjaśnia sam termin: "Co to jest bajka?" wszystkie przedstawione w bajkach postacie są niemożliwe w rzeczywistym świecie, nie istnieją takie postawy. Przebija z nich duży pesymizm, ponieważ podmiot liryczny nie ma wiary w uczciwość i prawość ludzi. Autor zestawia kontrastujące zachowania ludzi, aby pokazać jak powinno być. Ośmiesza tych, którzy niewłaściwie postępują. Człowiek nie jest taki, jaki powinien być. Krasicki pokazuje świat z wszystkimi jego wadami.
"Dewotka"
Utwór "Dewotka" porusza bardzo częstą wadę narodową, czyli fałszywą pobożność, powierzchowną, bez potwierdzenia w czynach. Tytułowa bohaterka jest zawistna i pełna nienawiści i złości. Dowodem na to jest fakt, ze umie jednocześnie modlić się i znęcać się nad swoją poddaną z byle powodu. W jej przypadku pobożność wiąże się tylko z bezmyślnym "klepaniem" pacierza, bez głębszych przemyśleń. Ostatni wers pokazuje stosunek Krasickiego do takiego zachowania: "Uchowaj, Panie Boże od takiej pobożności".
"Groch przy drodze"
Morał: nawet zbyt duża ostrożność może przeszkodzić. Gospodarz chciał być zbyt ostrożny i przebiegły i zapłacił za to wysoką cenę, bo los się zemścił. Przebiegłość nie opłaca się.
"Jagnię i wilki"
Bajka dotyczy wszechogarniającego świat prawa silniejszego. Wilki, które są silniejsze, z łatwością zabijają bezbronne, kruche, niewinne jagnięta. Wilki uosobieniem ludzi silnych, bezwzględnych i okrutnych. Poeta twierdzi, że gdy czegoś naprawdę pragniemy, to zawsze znajdzie się jakiś powód, który pozwoli nam to zdobyć: "Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie".
Nie liczy się prawda czy racja, bo prawo zawsze będzie po stronie tego silniejszego.
"Szczur i kot"
W bajce Krasicki krytykuje pychę i zarozumialstwo. Szczur był tak bardzo zarozumiały i zapatrzony w siebie, ze zapomniał o swoim największym wrogu, czyli o kocie. A ten wykorzystał sytuację, swoją przebiegłość i słabość ofiary, która okrutnie zamordował i zjadł. Szczur jest tu jakby upersonifikowanym człowiekiem pełnym pychy, dumnym i popadającym w samouwielbienie.
"Ptaszki w klatce"
Bajka opowiada historię dwóch czyżyków. Starszy był zawsze na wolności i nie lubił klatki i niewoli, natomiast młodszy urodził się za kratkami i nie znał uczucia wolności. Dla niego najlepszym miejscem ans wiecie była właśnie owa klatka. Ktoś, kto od urodzenia żył w niewoli nie zrozumie kogoś, dla kogo wolność jest najważniejsza, ponieważ nigdy jej nie zasmakował. Bajka ta jest nawiązaniem do rozbiorów Polski. Krasicki chce pokazać, jak bardzo Polacy tęsknią za wolnością, jak mocno ją cenili.
"Filozof"
Autor opowiada o wielkim filozofie, któremu nadmiar wiedzy uderzył do głowy. Jest ateistą, jednak kiedy zachorował natychmiast odstąpił od swych poglądów i zaczął się modlić do Boga o zdrowie. Krasicki chce pokazać jak ludzie potrafią zmieniać swoje poglądy w wyniku wydarzeń życiowych, ale również chce przestrzec przed nadmierną pychą, bo zamienia ona prawdziwą wiedzę w fałszywe teorie filozoficzne, a to z kolei doprowadzić może do demoralizacji i upadku człowieka. właściwe są tu słowa przysłowia ludowego: "Jak trwoga to do Boga".
"Kruk i lis"
Bohaterowie są alegorycznym przedstawieniem ludzkiej próżności, przebiegłości, zarozumiałości, fałszu i egoizmu. Lis sprytnie prawił komplementy krukowi, który był próżny i łatwo uwierzył w nie i otworzył dziób, a wtedy wypadł mu ser, na który to czyhał właśnie przebiegły lisek:
"Bywa często zwiedzionym, kto lubi być chwalonym".
"Malarze"
Bohaterami są dwaj malarze. Jeden z nich o imieniu Piotr ładnie rysował, nie upiększone portrety, ale był biedny. Drugi - Jan zawsze okłamywał ludzi i upiększał obrazy i dlatego był bardzo bogaty. Morał: Kłamstwo czasem jest korzystne, ale prawda niestety nie zawsze. Człowiek jest próżny z natury, lubi pochwały i dlatego jest skłonny do wyidealizowania samego siebie.
5.2 BOHATER POZYTYWNY DRUGIEJ POŁOWY XVIII WIEKU - MIKOŁAJ DOŚWIADCZYŃSKI - WZORZEC OSOBOWY EPOKI OŚWIECENIA
CECHY POWIEŚCI
Ignacy Krasicki jest twórcą pierwszej polskiej powieść w dziejach literatury nowożytnej zatytułowanej: "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki". Krasicki połączył tu elementy z trzech typów powieści: cechy utworu obyczajowo - satyrycznego (I księga), powieść przygodowo - awanturnicza (II księga) oraz powieść utopijna (III księga). Dzieło ma formę pamiętnika. Krasicki pisząc go, chciał zabić czas pożytecznie. Utwór ten nie tylko bawi i uczy, ale również wychowuje. Jest to autobiograficzna opowieść o życiu współczesnego Polaka, zwykłego szlachcica żyjącego w połowie XVIII wieku.
DZIEJE BOHATERA
Opis dzieciństwa i młodości szlachcica Mikołaja Doświadczyńskiego. Mieszkał on ze swoimi rodzicami, którzy byli wielkimi i szczerymi patriotami. Ojciec nie był wykształcony i całe swoje życie poświecił na zjazdach sejmików, jest Sarmata. Natomiast matka raczej przebywała w domu cały czas i doglądała majątku. Rodzice raczej nie przejmowali się wykształceniem syna. Wynajmowali wielu guwernerów, jednak nie przynosiło to skutku. Potem zapisali go do szkoły, ale nie skończył jej. Wreszcie zjawił się kolejny nauczyciel, który okazał się oszustem i nauczył Mikołaja wielu złych rzeczy. Pewnego dnia uciekł obrazem z guwernerem z domu i grając w karty stracił wszystko, co miał narobił sobie mnóstwo długów. Wtedy wyjechał do Paryża, ale tam również popadł w hazard i ścigany przez wierzycieli znowu wyjechał. Dotarł do Amsterdamu, gdzie wciągnął się na statek, jako majtek, ale statek rozbił się i fale wyrzuciły Mikołaja na wyspę Nipu. Była to utopijna kraina, gdzie nie znano zła i kłamstwa. Mikołaj spotkał tam mędrca o imieniu Xaoo, który nauczył go wielu zasad obowiązujących w państwie. Kiedy Mikołaj wrócił do kraju osiedlił się na wsi, odziedziczonej po rodzinie i stał się ziemianinem - filozofem. Jego gospodarstwo funkcjonowało na takich samych zasadach jak państwo Nipu.
FUNKCJA POWIEŚCI
Krasicki chce pokazać jak źle wychowywano młodzież w jego czasach, jak płytko i równocześnie opisuje pijaństwo, samowolę, ciemnotę i pieniactwo, a także nieuctwo bezkrytyczną pogoń za zagraniczną szlachty, która jest okrutna dla poddanych i służby. Widzi tu konieczność powrotu do autentycznych wartości moralnych, które zniszczyła szlachta swoim niemoralnym zachowaniem i kulturą. Przykład Mikołaja ma być dowodem na to, że jeśli się tylko chce to można się zmienić.
5.3 SATYRY I. KRASICKIEGO - OŚMIESZANIE I DRWINA Z WAD SPOŁECZEŃSTWA
RODZAJE SATYR I DZIEJE GATUNKU
Satyra wywodzi się ze starożytności a za jej twórcę uznaje się Horacego. Jest to gatunek epicko liryczny. W satyrze autor przedstawia swój krytyczny stosunek do zjawiska lub osoby. Rozróżniamy następujące typy satyr: portretowe, sytuacyjne, obyczajowe.
Sposób ośmieszania wad
Krasicki jest autorem dwudziestu dwóch satyr obyczajowych. Tworzył je, ponieważ chciał skrytykować wszystko co złe w społeczeństwie skierowane były przeciwko dziedzictwu saskiemu, czyli narodowej megalomanii, ciemnocie i zacofaniu, życiu ponad stan, pijaństwu, skłonności do hazardu, braku krytycyzmu. Krasicki znakomicie zaprezentował obraz XVIII wiecznej Rzeczypospolitej. Obnażył wszystkie przywary i wady społeczne oraz ustrojowe w ówczesnych czasów.
"Do króla"
W satyrze, pt.: "Do króla" osobą mówiąca w utworze jest szlachcic, Sarmata, który obraża króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wiersz jest jednak przewrotny, ponieważ nie jest wymierzony w władcę, ale właśnie w szlachtę. Sarmata, który zarzuca królowi, m.in.: nie jest obcokrajowcem, jest zbyt młody, aby rządzić; jest mecenasem sztuki, który dąży do "złotego wieku", czyli raju w państwie. Ale tak na prawdę to te obelgi są komplementami dla króla i nie mają żadnych podstaw i uzasadnienia. Tym przewrotnym sposobem pisarz pokazał prawdziwe oblicze szlachty, konserwatywnej, głupiej i nie dopuszczającej nikogo z zewnątrz do swego stanu i nie pozwala na przeprowadzenie żadnych zmian w kraju, szczególnie w zakresie nauki.
Szlachta zbyt pewnie czuła się w państwie, miał przywileje, nie umiała krytycznie na siebie popatrzeć, zazdrosna i zawistna, co przyczyniło się do zagłady kraju i egoistycznego podchodzenia do spraw politycznych, państwowych.
"Pijaństwo"
Krytykuje zarazę, jaką w XVIII wieku był alkoholizm i próbuje pokazać, ż trzeba z tym nałogiem walczyć. Krasicki pokazuje jak zgubne skutki może przynieść picie alkoholu. Jest często powodem licznych bójek i może doprowadzić do anarchii i warcholstwa.
"Żona modna"
W tej satyrze autor krytykuje zbyt łatwe popadanie w zachwyt nad obcymi wzorami, uwielbienie mody zachodniej i moralne zepsucie. Utwór ma formę dialog miedzy mężem żony modnej a jego znajomym. Opowiadano o zachowaniu współmałżonki, ponieważ nie podoba mu się ono. Jest konserwatystą wychowanym według tradycyjnych zasad moralnych i dlatego oburza go to, co wyczynia jego żona: jest za bardzo rozrzutna, modnisia, chce być modna, zatem jedzie angielską karetą na wieś, wypchaną różnymi drobiazgami, które zajmują dużo miejsca i pan Piotr nie ma gdzie usiąść. Bohaterka nie uznaje postawy i ubioru swojej służby i nie akceptuje wystroju dworu szlacheckiego, dlatego chce go jak najszybciej przystroić i zamienić na pałac, w którym będzie mogła robić bale. Zapraszał na nie mnóstwo ludzi i zupełnie nie pomagała mężowi, który czasami musiał ciężko ze służba pracować, a nawet gasić stodołę po fajerwerkach. Jednak dowiadujemy się, ze ożenił się z ową panną tylko z powodu jej posagu, czterech wsi. Dobre zatem będzie tu powiedzenie polskie: "próżny żal po szkodzie".
Są to żale męża, który narzeka na swoją niedawno poślubiona żonę. Autor wyśmiewa skłonność Polaków do zbyt naiwnego przejmowania obcych wzorców, co może prowadzić do zapominania o własnej kulturze i demoralizować społeczeństwo. Nadmierna rozpusta może prowadzić do zagłady majątkowej. Rodził się snobizm, podczas gdy kraj był na granicy upadku i wymagał pomocy. Dziś również możemy takie wady zobaczyć. Ludzie nie doceniają pieniędzy, wydają je zbyt pochopnie, bez zastanowienia, a mogliby pomóc biedniejszym. Poza tym coraz więcej obcych elementów przenika do polskiej kultury w XX wieku. Poeta ośmieszył próżność, zacofanie oraz wywyższanie się przesadne ówczesnych szlachcianek, które uwielbiały pieniądze i bogate, wygodne życie. Tak na prawdę były próżne, puste, interesowne i nieszczere w uczuciach. Stąd płynie wniosek, że szlachta nie liczył się z tradycją i nie przestrzegała obyczajów i praw Ojczyzny, gubiąc poczucie własnej narodowości.
W satyrze, pt.: "Żona modna" poeta tworzy obraz oświeconej szlachcianki, która chce być modna, jest kapryśna, zapatrzona w dobra materialne i uwielbia zabawę w doborowym towarzystwie. Bardzo łatwo traci majątek męża i zaopatruje się w mnóstwo niepotrzebnych przedmiotów, według niej modnych i niezbędnych. Wszystko to jest pokazane z humorem. Zabawne jest to, ze owa modnisia brzydzi się staroświeckim dworem i chce go jak najszybciej przyozdobić, aby "przeszedł warszawskie pałace". Nie lubi kaprysów męża i nie rozumie jego zachowania. Cała ta sytuacja wywołuje śmiech, jednak satyra porusza bardzo ważny problem, a mianowicie marnotrawienia majątków i pieniędzy w momencie najbardziej kryzysowym dla polskiej gospodarki.
"Świat zepsuty"
Satyra jest podsumowaniem i zebraniem wszystkiego tego, czym w satyrach zajmował się Krasicki. Wymienia tu on wiele wad szlacheckich, takich jak: bezprawie, zajmowanie się własnymi majątkami nie dbając o dobro kraju, egoizm, kłótliwość i brak patriotyzmu. Koniec utworu przypomina motyw tonącego okrętu, który trzeba za wszelką cenę ratować przed zatonięciem, bo inaczej wszyscy zginiemy.
5.4 CIEMNOTA I ZACOFANIE DUCHOWIEŃSTWA - "MONACHOMACHIA"
TREŚĆ UTWORU
"Monachomachia" opisuje wojnę mnichów. Akcja toczy się w nieznanym mieście, w którym są "trzy karczmy, bram cztery ułomki, klasztorów dziewięć i gdzieniegdzie domki". Zakonnicy nazwani są przez autora "wielebnym głupstwem" i śmieje się z ich wad i głupoty. Komiczny charakter "Monachomachii" polega na tym, że ma on kształt poematu, ale bardzo przyziemną tematykę. Poemat heroiczny pisze się na cześć sławnych bohaterów, chwali się czyny, opisuje niezwykłe wydarzenia, najczęściej dotyczy spraw wojennych. Dzieło Krasickiego natomiast zajmuje się wojną, ale między duchownymi, a w dodatku robi to zupełnie inaczej niż w poemacie heroicznym. Cała kłótnia ma komiczny charakter, bo zwykły puchar vitrium gloriosum napełniony winem powodował, ze nagle zapanowała zgoda.
Krasicki był wielkim moralistą, dlatego i tu załączył myśl dydaktyczną: "I śmiech niekiedy może być nauką, Kiedy się z przywar nie z osób natrząsa", i według zasady: "Prawdziwa cnota krytyk się nie boi" zachęcał: "Szanujmy mądrych, przykładnych, chwalebnych, Śmiejmy się z głupich, choć i przewielebnych".
CECHY POEMATU HEROIKOMICZNEGO
Poemat heroikomiczny powstał już w starożytności i miał być sparodiowanym eposem bohaterskim. Parodia miał służyć ośmieszaniu negatywnych zjawisk, złych osób przez nieudolne naśladowanie.
Cechy poematu heroikomicznego:
- parodia
- charakter żartobliwy, satyryczny
- cel to ośmieszanie zachowania ludzi
- wysoki styl, typowy dla epopei
- inwokacja, porównania homeryckie
- brak zasady decorum
- patetyczny język dla błahej tematyki
6. TWÓRCZOŚĆ OKRESU SEJMU WIELKIEGO
6.1 PUBLICYSTYKA PATRIOTYCZNA
DZIAŁALNOŚĆ I PROGRAM SPOŁECZNO-POLITYCZNY STANISŁAW STASZICA.
Stanisław Staszic wszystkie swoje poglądy zawarł w następujących utworach:
"Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego"
Traktat polityczny wydany tuż przed obradami Sejmu Czteroletniego. Miał 19 rozdziałów, a każdy z nich zajmował się innym problemem. najistotniejsze są takie rozdziały:
"Sposób ratowania Polski od podziałów"
Staszic przedstawia swoje poglądy, które okazują się być podobne do poglądów Jana Zamojskiego, będącego wówczas wielkim autorytetem. Pisarz przewidywał rozbiory Polski.
"Edukacja"
Popiera reformę oświaty, bo edukacja jest podstawa do wykształcenia i wychowania światłych obywateli. Propaguje szkoły rycerskie.
"Prawodawstwo"
Chce zlikwidować prywatę i sobiepaństwo szlachty. Należy znieść liberum veto, bo trzeba dbać o dobro ogółu.
"Władza wykonywająca"
Omówienie trzech rodzajów władzy: demokracja, monarchia i anarchia. Trzeba wzmocnić władze króla.
"Władza sądownicza"
Trzeba przestrzegać wyroków sądów niezawisłych..
"Wolne obieranie królów"
Chce zlikwidować wolną elekcję i wprowadzić dziedziczność tronu, aby wyeliminować ingerencję obcych państw.
"Polska"
W wyniku anarchii i niesprawiedliwości chłopi musza opuszczać kraj, ponieważ nie mają odpowiednich warunków do życia w Polsce.
"Przestrogi dla Polski"
Utwór jest poświecony konieczności uchwalenia konstytucji. Naród to nie sama szlachta, ale wszyscy obywatele mieszkający w granicach państwa. Staszic stawia szlachcie następujące zarzuty:
- nieuszanowanie prawa
- zbezczeszczenie sprawiedliwości
- podłość, zdrada, obłuda
- przekupstwo i kanciarstwo
To szlachta jest winna obecnej słabości kraju. Staszic propaguje rozwój handlu i rzemiosła w miastach, aby wesprzeć mieszczan, chce Liberum Veto, utworzenia stałej armii, oczynszowania chłopów, upowszechnienie edukacji.
6.2 HUGO KOŁŁĄTAJ
Jego poglądy były bliskie poglądom Stanisława Staszica. Różnica polegała na tym, że chciał on wolności osobistej chłopów, ale ziemia dalej miał stanowić własność pana.
"Dobra świetnej deputacji"
Jest to odezwa, w której autor upomina się, aby prawa i obowiązki dotyczyły wszystkich stanów.
6.3 ROLA PUBLICYSTYKI
Publicystyka nawołuje do walki z anarchią i z resztką stosunków feudalnych. Propagował reformy społeczne i ustrojowe, dążąc do jak najszybszego wprowadzenia ich w życie.
6.4 "POWRÓT POSŁA" JAKO AKTUALNA KOMEDIA POLITYCZNA
CHARAKTERYSTYKA BOHATERÓW
Są tu przedstawione dwa stronnictwa; patriotyczne i konserwatywne 9przeciwnicy reform). Do pierwszego z nich należeli: Walery, Podkomorzy z żoną i Teresa. Do drugiego natomiast należeli: Starosta, Sarmacki. Skrytykowane zostały tu wady szlacheckie.
Obóz reform
- twórcy stronnictwa patriotycznego
- zwolennicy takich reform, jak: zniesienie wolnej elekcji, Liberum Veto oraz polepszenie doli chłopa
- chcą zdobyć zwolenników szczególnie wśród szlachty średniej
- wzór osobowości
Podkomorzy:
- pochodzi ze średniej szlachty, rozsądza spory graniczne, cieszy się poważaniem, urzędnik ziemski,
- wzorowy i dobry ojciec
- patriota, chce wychowywać młodzież w duchu patriotyzmu
- zwolennik reform
- jest wzorem obywatelskich cnót
- dobrze traktuje swoich poddanych
Podkomorzyna:
- zwolenniczka reform
- narzeka na zagraniczną modę i powierzchowne wychowanie młodzieży
- bez reszty oddana rodzinie
Walery:
- jest uosobieniem rodzinnych cnót
- stały w uczuciach, uczciwy, patriota
- szacunek dla rodziców
- rozumie konieczność reform
- widzi potrzebę zniesienia wolnej elekcji, Liberum Veto i poddaństwa chłopów
- krytykuj obóz konserwatywny
Obóz, konserwatywny
- obrońcy porządków feudalnych, bronią Liberum Veto, wolną elekcję i przywilejów szlacheckich
- we wszystkim, co mówią przejawia się ich zacofanie i głupota
- bezkrytyczne podchodzenie do obcej mody
- ma konserwatywne spojrzenie na wychowywanie młodzieży
Starosta Gadulski:
- nie ma najlepszej opinii
- na każdym kroku kompromituje się
- zacofany szlachcic, konserwatysta, nieuk, boi się nowości
- nie interesuje się sprawami państwowymi
- leniwy, chciwy, gadatliwy, pijak, kłótliwy
Starościna:
- zakochana we francuszczyźnie
- sentymentalna dama
- kokietka, szantażuje męża rozwodem
Szarmancki:
- cynik, cwaniak, leniwiec fircyk,
- modny kawaler
- rozkochuje się w życiu dworskim, w zabawach
- gardzi niższymi stanami
- nie interesuje się sprawami narodowymi
- źle traktuje kobiety
"POWRÓT POSŁA" JAKO KOMEDIA KLASYCYSTYCZNA
"Powrót posła" zajmuje się problematyką polityczną kraju, wspiera działania obozu patriotycznego, które maja na celu ustanowienia w ojczyźnie władzy wykonawczej i ustawodawczej. Ściśle współpracuje z Sejmem Wielkim i porusza wszystkie najważniejsze kwestie rozpatrywane w trakcie obradowania sejmu. Jest to bardzo ostra satyra krytykująca sarmatyzm i odwołująca się do ludzkich sumień. Utwór grany był na scenie teatru w trakcie obrad sejmu.
7. SENTYMENTALIZM I ROKOKO JAKO NURTY TOWARZYSZĄCE KLASYCYZMOWI ORAZ TWÓRCZOŚĆ REWOLUCYJNA
7.1 NURT SENTYMENTALNY
Sentymentalizm był kierunkiem w literaturze, który rozpoczął się w latach 60-tych XVIII wieku. Twórcami byli Jan Jakub Rousseau i Wolfgang Goethe. Propagatorów sentymentalizmu interesowała najabrdziej emocjonalna strona natury człowieka, jego uczucia. Przeciwstawiali naturę cywilizacji, zaś rozum sercu, a natchnienia w tworzeniu artystycznym szukali w tradycji, zazwyczaj w kulturze ludowej. Utwór sentymentalny, był zazwyczaj bardzo uczuciowy i nacechowany czułością. cenionym przez sentymentalistów gatunkiem były : powieść sentymentalna, sielanka, pieśń oraz elegia. Podmiot literacki w dziełach klasycznych był bezosobowy, niczym bystry obserwator. Natomiast w utworach sentymentalnych kojarzy i utożsamia się z doznaniami prywatnymi, osobistymi i intymnymi. Głównym centrum rozwoju kultury sentymentalnej w Polsce były Puławy wraz z Izabelą Czartoryską. Nurtem sentymentalizmu była tak zwana "poezja grobów", która charakteryzowała się nastrojem smutku, żalu, tęsknoty i rozpaczy.
JAN JAKUB ROUSSEAU - PREKURSOR NURTU
Francuski pisarz, autor "Emila", "Nowej Heloizy". Jest nazywany ojcem sentymentalizmu. To on stworzył sentencje: "Człowiek jest cząstką natury". Chciał w ten sposób podkreślić powagę ludzkich uczuć, szczególnie miłosnych.
"Umowa społeczna"
Odrzucił wszelkie formy tak zwanego cywilizowanego życia w przepychu i głosił koniecznie powrócenie do natury. Głównym ośrodkiem zainteresowań jest człowiek. Liczą się uczucia, emocje, spontaniczność, serce, wrażliwość. Tym powinien się kierować człowiek, a nie rozumem.
KARPIŃSKI - POETA SENTYMENTALNY
Najbardziej znany sentymentalista, który pisał wiele utworów miłosnych, religijnych, refleksyjnych, patriotycznych oraz erotycznych.
"O wymowie w prozie albo w wierszu"
Należy pisać jak najwyraźniej i najprościej. Trzeba pozwolić działać natchnieniu.
"Pieśń dziada sokalskiego"
Jest to obraz ubóstwa, ruiny, nędzy. Ma charakter patriotyczny i prorokuje szybki upadek kraju.
"Do Justyny. Tęskność na wiosnę"
Prosty i łatwy do zrozumienia język, wiele zwrotów zaczerpniętych z ludowości, rymy dokładne, dużo rytmu i opisów natury. Końcowa strofa zawiera pointe. Wiersz mówi o uczuciach, a głównie o tęsknocie, które są przedstawione przy pomocy natury.
"Laura i Filon"
Sentymentalna pieśń (sielanka konwencjonalna). Powiązana jest z sielankami autorstwa Wergiliusza. Świadczy o tym:
- imię bohaterów (Filon, Laura)
- tematyka dotyczy miłości, która kończy się szczęśliwie
Ma też cechy sielanki sentymentalnej:
- zdarzenia odgrywają się na tle przyrody
- temat dotyczy uczuć
- bohaterowie idą za głosem serca
- wyolbrzymione uczuciowości
- emocje biorą górę nad rozsądkiem
- literatura stanowi o uczuciowości
- obecne są elementy ludowe
Karpiński głosi potęgę uczucia miłości.
"Pieśń dziada sokalskiego w kordonie cesarskim"
Ludzie często gonią za materialnymi rzeczami. Wolność została tu porównana do ptaka, ponieważ to jej utrata jest tu opłakiwana. Upadek niepodległości jest winą samych obywateli, którzy źle postępowali. Utwór ma charakter patriotyczny.
Cykl utworów: "Pieśń nabożna"
Utwory pisane z myślą o ludziach ze wsi, niewykształconych. Karpiński również wśród nich chciał szerzyć postawy obywatelskie oraz wiarę i etykę chrześcijańską. U niego Bóg był dobry i sprawiedliwy.
"Pieśń o narodzeniu pańskim" jest religijna i mówi o cierpieniu Boga oraz o ty, że zawsze opiekował się ludźmi i ukochał wszystkich. Jest wszechmocny. Utwór propaguje również powrót do natury, bo tam lepiej czuje się obecność Boga.
7.2 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ROKOKA
Nurt dotyczy nie tylko obyczajowości, ale stylu życia i sztuki, szczególnie malarstwa. Styl powstał we Francji. Odznaczał się uwielbieniem zabawy, przepychu, nadmiaru wszystkiego. W malarstwie skupiał się na miniaturyzacji. Główną tematyką była konwencjonalna miłość. Rokoko szczególnie popularne stało się na dworach, gdzie przesadnie dbano o elegancję i wytworność. Józef Szymanowski "Listy o guście" są przykładem tworzenia rokokowego.
7.3 POEZJA JAKUBA JASIŃSKIEGO
Czołowy przedstawiciel Jakobińskiego nurtu w oświeceniu. Jakobinizm dotyczył bardzo radykalnych zmian ustrojowych i społecznych. Należeli do niego członkowie: Kuźnicy Kołłątajowskiej, postępowi publicyści i pisarze. Chcieli oni przemian społecznych i ustrojowych takich, jak równouprawnienie mieszczan, zniesienie poddaństwa chłopów i pańszczyzny, oraz ukarania zdrajców insurekcji kościuszkowskiej oraz króla. Krytykowali obecne przywileje szlachty, układ społeczny, magnaterię, ugodowość króla. Wiersze Jakuba Jasińskiego są nasiąknięte patriotyzmem i rewolucyjnością. Głoszą powszechną walkę o odbudowę Rzeczpospolitej.
"Sprzeczki"
Opowiadają o sceptycyzmie religijnym i obłudzie kleru. Główny wątek opowiada o sporze miedzy klasztorem a probostwem. Jest to także powód do licznych dygresji o różnym charakterze. Satyra krytykuje pijaństwo, próżniactwo i obżarstwo mnichów oraz ich chciwość i upadek moralny.
"Do świętoszka"
Wiersz jest pochwałą rozumu i ma charakter deistyczny. Mówi o tolerancji religijnej i równości społecznej.
"O stałości do exulantów polskich"
Utwór mówi o emigracji polskiej po rozbiorze i wzywa do walki z wrogiem, chwaląc Kościuszkę i rewolucję we Francji. Promuje hasło: "wolność i równość", które wkrótce zapanuje na całym wszechświecie. Swobodę można odzyskać tylko przez walkę i zabicie despotów.
"Wiersz w czasie obchodzonej żałoby przez dwór po Ludwiku XVI"
Dotyczy sytuacji, kiedy do Warszawy dotarła informacja o zabiciu władcy Francji. Król ogłosił 6 tygodni żałoby. Gazety krytykowały postępowanie francuskich władz. Poeta uważa, że nie ma potrzeby aż takiego przejmowania się sytuacja we Francji, bo w Polsce jest tez zła sytuacja i należałoby się tym zająć. Wiersz głosi hasła antymonarchistyczne. Świat będzie wolny tylko wtedy, gdy nie będzie władców.
"Do narodu"
Utwór powstał w dzień przed wybuchem insurekcji kościuszkowskiej. Poeta prosi naród, aby wytrwał w walce z zaborcą i wreszcie rozprawił się ze zdrajcami narodowymi. Wiersz ma charakter patriotyczny i wyraża nienawiść do tyranów.
8. DOROBEK CZASÓW STANISŁAWOWSKICH
8.1 ZASŁUGI WOBEC JĘZYKA (WALKA O CZYSTOŚĆ JĘZYKA)
Większość oświeceniowych twórców dbało o jasność polskiego języka, który został wykładowym językiem w szkołach. Podobnie sytuacja wyglądała w teatrach. Nawet bohaterowie utworów Krasickiego posługiwali się jasnym i czystym językiem narodowym.
"O poprawie wad wymowy"
Autorem poematu jest Stanisław Konarski. Dzieło neguje skomplikowany styl, niezrozumiały język, który powinien być naturalny.
"Gramatyka dla szkół narodowych"
Jest to pierwszy podręcznik napisany przez Onufrego Kopczyńskiego, który miał służyć do kształtowania języka młodzieży w szkołach.
8.2 GATUNKI LITERACKIE
EPIKA
- powieść
- powiastka filozoficzna
- poemat heroikomiczny
- satyra dialogowa
- bajka
- powieść epistolarna
- publicystyka
LIRYKA
- sielanka
- erotyk
- oda
-hymn
DRAMAT
- komedia
- tragedia
8.3 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE CZŁOWIEKA OŚWIECONEGO
- racjonalista
- encyklopedysta
- przeciwnik ciemnoty i zabobonności
- optymista, wierzy w umysł człowieka
- należy do masonerii, czyli wolnomularstwa
-ma wyrafinowane maniery
- elokwentny
- wszechstronnie wykształcony
- elegancki
- racjonalista
- błyskotliwy
- przeciwnik przesądów
- człowiek waleczny
- świetny orator
- zwolennik radykalizmu
- zwolennik braterstwa i równości
- sentymentalny
- idzie za głosem serca
- uczuciowy
- dobry
