,,Odyseja" Homer

O urokach rodzinnego domu, przepełnionego ciepłą i życzliwą atmosferą rozpisywano się już przed naszym stuleciem, a dowodem na to jest treść utworu Homera zatytułowanego ,,Odyseja". Co prawda głównym tematem eposu są perypetie Odyseusza, powracającego z wojny trojańskiej, lecz mimo to w utworze pojawia się wiele słów poświęconych rodzinie głównego bohatera: małżonce Penelopie, jedynemu synowi Telemachowi oraz staremu ojcu - Laertesowi. Za najbliższymi bardzo tęsknił sławny żołnierz spod Troi, a myśl o spotkaniu z nimi dodawała mu siły i odwagi. Odyseusz pełnił rolę nie tylko głowy rodziny, lecz i rządził poddaną sobie Taką. Należał do grona władców mądrych i sprawiedliwych. Homer nie ograniczał znaczenia słowa dom tylko do rodzinnej strzechy, lecz dla niego domem była również ojczyzna. Poeta poprzez opis losów Odyseusza pragnął pokazać swoim czytelnikom, jaką rolę w życiu każdego człowieka odgrywa dom, zarówno jako rodzina, jak i kraj ojczysty. Na kartach ,,Odysei" poznajemy bowiem bohatera, który przez dwadzieścia lat poszukiwał drogi, prowadzącej do rodzinnego domu. W swoim sercu skrywał nadzieję, iż ponieważ ukochanej ojczyźnie wiernie na niego czekają poddani oraz najbliższa mu kobieta. Nie zawiodła go żona, która aż do jego powrotu żyła w samotności, odrzucając oferty licznych adoratorów. Wciąż wierzyła, iż ten, któremu ślubowała wierność aż do śmierci kiedyś do niej powróci. Odyseuszowi jednak udało się dotrzeć do Penelopy, do ukochanej ojczyzny. Początkowo nikt nie rozpoznał w zmęczonym tułaczu wielkiego niegdyś króla Itaki. Po sukcesie w konkurencji, w której nagrodą była ręka Penelopy, Odyseusz nareszcie odzyskał to, co przed wiolami laty utracił, a więc rodzinę i władzę nad zrujnowanym królestwem. Przez cały okres tułaczki głównego bohatera, motorem jego działań była tęsknota za domem. Powrót na łono ojczyzny i rodziny było jego jedynym celem i sensem życia. Dom w jego egzystencji niewątpliwie odgrywał ogromną rolę. Był miejscem bliskim nie tylko jego sercu, ale i duszy. Dawał schronienie przez każdym niebezpieczeństwem. Był jego ostoją. W ,,Odysei" widzimy więc dom jako miejsce, którego bardzo się pragnie i za którym się mocno tęskni. To dom, do którego zawsze można wrócić, gdyż zawsze ktoś tam na nas czeka. Bo czyż nie miał racji Leopold Staff, pisząc, iż ,,Każdy z nas jest Odysem, co wraca do swojej Itaki". Homer, opisując głównie niesamowite przygody Odyseusza, nie do końca zdawał sobie sprawę, że swym dziełem wystawia jednocześnie wspaniały pomnik domowi i rodzinie jako najwyższym wartościom w życiu każdego człowieka. Dom w "Odysei" to miejsce upragnione, tęsknota Odyseusza za ojczyzną, którą utracił i jednocześnie sens życia, do którego człowiek powinien dążyć za wszelką cenę. Odyseusz był więc człowiekiem wciąż wędrującym. To ,,homo viator".

,,Powrót posła" Julian Ursyn Niemcewicz

Wzór szlacheckiego domu odnajdujemy w lekturze pod tytułem ,,Powrót posła" Juliana Ursyna Niemcewicza. Trzeba pamiętać, iż owa komedia została napisana w okresie oświecenia, w którym to publikowany utwór musiał pełnić funkcję dydaktyczną i kształcić postawę moralną młodego człowieka. Niewątpliwie dom wpływa znacząco na osobowość i moralność każdej istoty ludzkiej, dlatego też podsuwano ludziom pewne wzorce idealnej rodziny i domu (na przykład ,,Powrót posła")

Niemcewicz prezentuje czytelnikom przykład staropolskiej rodziny, zamieszkującej majątek tuż pod Warszawą. Na czele wspomnianej rodziny stał Podkomorzy, dla którego najważniejszymi wartościami były: miłość i szacunek dla ojczystej ziemi, poszanowanie tradycji i zwyczajów oraz patriotyzm. Wciąż powtarzał, iż ,,dom zawsze ustępować powinien krajowi". Nie ma ważniejszych spraw niż dobro własnej ojczyzny, domu wszystkich Polaków. Podkomorzy starał się wdrażać w życie wyznawane przez siebie idee. Swojemu potomstwu pokazuje, jak powinien żyć każdy mądry i sprawiedliwy człowiek. Przekonuje swoich synów, iż warto pracować nie tylko na rzecz własnego interesu, ale również i dla ojczyzny. Dom stworzony przez Podkomorzego emanuje miłością, spokojem, gościnnością, ciepłem, spokoju, serdecznością, a zwłaszcza patriotyzmem. Dla synów Podkomorzego kwestię nie podlegającą jakiejkolwiek dyskusji była ojczyzna i pełne jej podporządkowanie. Mieli świadomość, iż ich obowiązkiem jest uczestniczyć w obradach sejmu, które decydują o losach kraju. W rodzinie Podkomorzego każdy znał swoje miejsce. Podkomorzyna jest przykładem typowej matki - Polki. Była wyrozumiałą i dobrą małżonką, troskliwą i kochającą matką. Swoim idealnym wręcz postępowaniem wpływała na postawę synów. Walery stanowił przykład patriotycznego Polaka, którego żywo interesują losy ojczyzny. Wybrankę swojego serca - Teresę darzył prawdziwym i szczerym uczuciem. Mimo, iż nie akceptował poglądów wyznawanych przez ojca narzeczonej, to bardzo go szanował. W utworze Niemcewicza bez wątpienia dom spełniał rolę wzoru dla rzeszy Polaków. Był bowiem przykładem idealnej rodziny, w której każdy jej członek cieszył się szacunkiem i miłością. Z wielką życzliwością traktowano tam również poddanych i służbę, którym z czasem darowano wolność. Funkcja rodziny nie została ograniczona tylko do zapewnienia materialnych warunków jej członkom, lecz również wpływała na ich postawy moralne i obywatelskie. W rodzinie Podkomorzego bowiem na pierwszym miejscu zawsze stało dobro ojczyzny. Ciekawe jest również kontrastowe zestawienie, jakiego dokonał Niemcewicz, mianowicie: porównał szczęśliwe i pełne miłości małżeństwo Podkomorzego do związku Starosty ze Starościną, pozbawionego miłości, gdyż połączyły ich jedynie dobra materialne. Dla Gadulskiego większą wartość posiada majątek, pieniądze, niż szczęście własnej córki. Dlatego też pragnął wydać ją za mąż za Szarmanckiego, ponieważ ów kandydat nie upominał się o posag narzeczonej.

Niemcewicz na kartach swojego utworu podzielił się swoimi spostrzeżeniami, dotyczącymi motywu rodziny. Zauważył bowiem, iż rodzina, w której panuje miłość, mądrość i zrozumienie stanowi gwarancję właściwego wychowania kolejnych pokoleń młodych ludzi