Matka to niewątpliwie najważniejsza osoba w życiu każdego człowieka. To osoba, która zawsze kocha i troszczy się o swoje dziecko, niezależnie od jego charakteru, zawodu, a często nawet jego postępowania. Literatura pełna jest obrazów kochających swe dzieci matek, które dla dobra swoich pociech gotowe są na każde poświęcenie i ofiarę. Zazwyczaj ich życie koncentruje się wokół kwestii zapewnienia ukochanemu dziecku wszystkiego, co niezbędne do szczęśliwego i dostatniego życia. I chociaż niejednokrotnie ciężka sytuacja materialna lub niesprzyjające okoliczności to uniemożliwiają, matka zawsze będzie gotowa na każdy trud i wysiłek dla swojego dziecka.

W literaturze polskiej często spotykamy się z wątkiem matki Polki. Obrazem bardzo alegorycznym, przedstawiającym Polskę, jako zatroskaną o los swych dzieci (obywateli) matkę. Do motywu tego nawiązuje wielokrotnie w swojej twórczości Adam Mickiewicz. W wierszu "Do matki Polki" ukazuje symboliczny wizerunek matki, która wychowawszy swego syna na wiernego ojczyźnie i sprawie walki o wolność obywatela musi przygotować się na cierpienie i oglądanie męki ukochanego dziecka. Szlachetna i niewątpliwie godna pochwały postawa syna wiąże się bowiem z "bojem bez chwały" i "męczeństwem... bez zmartwychwstania". Mickiewicz podkreśla, że wychowująca dziecko na cnotliwego i oddanego Polsce człowieka matka musi liczyć się z cierpieniem i śmiercią swego potomka. "Klęknij przed Matki Boleśnej obrazem / I na miecz patrzaj, co jej serce krwawi: / Takim wróg piersi twe przeszyje razem!" - ostrzega poeta.

Do mickiewiczowskiego wiersza nawiąże wiek później Józef Czapski, autor "Na nieludzkiej ziemi", który odwołuje się do przedstawionego w utworze motywu matki Polki, sugerując, że model ten jest nadal potrzebny i aktualny.

W twórczości wieszcza odnajdujemy również watek matki, cierpiącej po stracie syna. W III części "Dziadów" ukazuje zrozpaczoną i cierpiącą panią Rollison, która stara się uzyskać zgodę więżących syna Rosjan na widzenie z ukochanym dzieckiem. Błaga bezdusznego senatora o zgodę, choć jej matczyne serce podpowiada jej, że syn nie żyje. Mimo to, jest gotowa na każde poświęcenie i ofiarę.

Konsekwencje wychowania w duchu obywatelskim ukazuje również Juliusz Słowacki. W utworze " Do matki" odnajdujemy obraz ukształtowanego w zgodzie z patriotycznymi ideałami człowieka, który dzięki wpojonym przez matkę wzorcom postępowania jest przygotowany do spełnienia swoich patriotycznych obowiązków.

Pojawiający się w okresie romantyzmu model wychowania i postawy matki pojawia się także w literaturze współczesnej, dotyczącej tzw. "czasów pogardy". Ciężkie i bolesne doświadczenia wojny oraz związana z tym potrzeba walki o wolność i niepodległość kraju czyniły model matki Polki nadal przydatnym i ważnym. Tadeusz Borowski w "Kolędzie złej" przestrzega matki przed zbyt uczuciowym i beztroskim wychowaniem dzieci. Czas wojny i wszechogarniającego cierpienia nie sprzyja okazywaniu czułości i tkliwej miłości. Surowe wychowanie ma hartować młodego człowieka, przygotowywać go do koszmaru wojennej rzeczywistości.

Postać ubolewającej nad losem syna matki odnajdujemy także w "Elegii o chłopcu polskim" Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Wojna odbiera dziecku prawdziwe i szczęśliwe dzieciństwo, zmuszając go do szybszego i bolesnego dorastania. Oddziela chłopca od matki, odzierając jego i jej życie z wszelkiej radości i piękna. Zmusza do rozstania i tragicznych w skutkach decyzji, a ostatecznie zabiera i młode chłopięce życie.

Śmierć ukochanego dziecka jest zawsze największą tragedią dla matki. Jej dramat trwa jeszcze długo po tej stracie. Taki wizerunek ubolewającej nad śmiercią syna przedstawia w swoim wierszu "Matka powieszonych" Tadeusz Różewicz. Zrozpaczona po stracie syna kobieta traci chęć do życia, pogrążając się w obezwładniającej beznadziei i rezygnacji. Jej trudną do wytrzymania sytuację pogarsza dodatkowo świadomość, że już nigdy nie będzie mogła mieć dziecka. Obojętność i nieczułość środowiska w obliczu tej tragedii jeszcze bardziej pogłębia jej izolację, samotność i rozpacz.

Podobny obraz pojawia się w "Balladzie" Czesława Miłosza. I tutaj spotykamy matkę, której wojna odebrała najdroższe dziecko. Jej rozpacz oraz rozważania nad sensem śmierci uosabia cierpienia i ból wszystkich matek, które w tym tragicznym okresie utraciły swe dzieci. Grób poległego syna jest zaś symbolem losu, jaki stał się udziałem całego pokolenia Kolumbów, którzy poświęcili swoje młode życia dla ojczyzny. I chociaż syn oddał życie w imię pięknej i szlachetnej sprawy, matka z trudem godzi się na to, co się stało. Dla niej czas zatrzymał się w miejscu, choć wszystko obok niej rozwija się i gna na przód. Cierpienie po stracie dziecka tworzy wokół niej zamknięty i odizolowany od rzeczywistości świat. Jej ból pogłębia obojętność świata wobec tragedii jej syna i podobnych jemu młodych ludzi, o których mało kto pamięta, a których śmierć cynicznie wykorzystuje się do realizacji własnych celów i interesów.

Powyższe przykłady to zaledwie kilka świadectw na żywotność i popularność motywu matki - Polki. I choć przedstawione w literaturze wizje czasami różnią się od siebie, to jednak ich istota - oddana i gotowa na wszystko dla swojego dziecka matka pozostaje ta sama. Z pewnością motyw ten pojawi się jeszcze wiele razy w literaturze. To szczególnie nośny i symboliczny obraz, który zawsze będzie interesował twórców.