Charakterystyka pojęcia sarmatyzm

Sarmatyzm jest to ruch społeczno- obyczajowy, a także postawa wywodząca polską szlachtę od rycerza bądź też od koczowniczego ludu zamieszkującego ziemie Polskie.

Na samym początku pojęcie sarmatyzmu ma zabarwienie pozytywne. Zaliczyć do tych cech możemy rycerskość, szlachetność, odwagę- cechy te odziedziczyć mieli Sarmaci po swoich walecznych i odważnych przodkach.

Sarmata był człowiekiem ogromnie tolerancyjnym stał na straży i w obronie wiary w Europie. W tamtych czasach Polska była określana mianem "przedmurza chrześcijaństwa".

Czas wpłynął niekorzystnie, sarmatyzm zatracił swoje pierwotne znaczenie. Sarmatyzm zaczęto oceniać negatywnie i uważano za jedną z przyczyn upadku państwa. Przyczyna takiej opinii było nie realizowanie przez Sarmatów obowiązków wobec ojczyzny. Cenili oni przede wszystkim własne interesy, dbanie o zachowanie jak najwięcej przywilejów. Na miejscu starych cnót wyrosły negatywne nowe. Zaliczyć możemy do nich warcholstwo, pijaństwo, pieniactwo. Do najgorszych zaliczyć można było ponad to prywatę, pychę, życie ponad stan i okrutnego wykorzystywania chłopów. Ta negatywna zmiana sarmatyzmu przyczyniła się w znacznym stopniu do upadku I Rzeczpospolitej.

Analiza stanowisk wobec sarmatyzmu i szlachty sarmackiej następujących twórców:

O szlachcie pisał nawet Jan Kochanowski w tragedii pod tytułem "Odprawa Posłów Greckich"

Odezwa Jana Kochanowskiego w utworze "Odprawa Posłów Greckich"

Wy, którzy rzeczą pospolitą władacie,

A ludzką sprawiedliwość w ręku trzymacie,

Wy mówię, którym ludzi paść poruczono

I zwirzchności nad stadem bożym zwierzono,

Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemi,

Żeście miejsce zasiedli Boże na ziemi,

Z którego macie nie tak swe własne rzeczy,

Jako wszystek ludzi rodzaj na pieczy.

Kolejni tym razem już barokowi twórcy piszący o Sarmatach i sarmatyzmie to przede wszystkim Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek.

Charakterystyka twórczości następujących pisarzy barokowych:

Wacław Potocki

Wacław Potocki był typowym szlachcicem i wiódł żywot ziemianina. Mieszkał na wsi o nazwie Łużyna która położona była na Podkarpaciu. Z wyznania był Arianinem i należał do nurtu Braci Polskich. Gdy zaczęły się w Polce szykanowania innych religii za sprawą wydanego edyktu przeciw Arianom Potocki wrócił do katolicyzmu.

W głębi duszy jednak pozostał Arianinem.

Jego żona Katarzyna z Morsztynów nie zmieniła wyznania. Stało się to przyczyną nękania osoby Potockiego i jego sporych kłopotów. Napisał i zadedykował swojej żonie wiersz nawiązujący do tej sytuacji pt. "Smutne rozstanie".

Wacław Potocki był osobą niezwykle mądrą pracowitą. Został utytułowany za swoje zasługi dla dobra ojczyzny mianem Podczaszego Krakowskiego. Honor ten nadał mu Jan III.

Ponad to Wacław Potocki rycerskość i szacunek uważał za cechę nieodłączną i charakteryzującą Sarmatę. Dlatego śmiało też uzasadnienie że był on wzorowym i pozytywnym przedstawicielem tego nurtu jest jak najbardziej słuszne i prawdziwe.

Potocki ukończył podobnie jak Mikołaj Rej szkołę ariańską.

Był ponad to orędownikiem tolerancji. Nie mógł zrozumieć prześladowań i był ich zagorzałym przeciwnikiem.

Swoje ostanie lata życia spędził w samotności po stracie swojej najbliższej rodziny. Mimo to był osoba do końca pogodna i życzliwą zarówno dla świata jak i innych.

Swoją poezje pisał i tworzył przez całe życie. Z tego powodu także dorobek literacki jaki po sobie pozostawił wynosi ponad 300000 wersów.

W swojej twórczości nawiązywał do innych dzieł i innych twórców. Nie tylko polskich ale i zagranicznych.

Nadawał im jednak swoje cechy, kształt i indywidualny charakter.

Najwybitniejsze utwory Wacława Potockiego to :

  • "Wojna Chocimska"
  • "Ogród fraszek"
  • "Moralia"

Pierwszy z wymienionych utworów to wierszowany poemat rycerski.

Wiersze satyryczne i fraszki są niezwykle pełnym i trafnym obrazem życia współczesnej szlachty. Kreowany z ogromnym poczuciem humoru.

Rzuca hasła ideowe swoim rodakom: "Porwi się , biały orle ! Radź o sobie , Lachu !"

Pozostałe dwa zbiory posiadają wedle tradycji barokowej rozbudowane tytuły. Oba te zbiory są ogromną bazą wiadomości o epoce baroku i Sarmatach.

Język jakim cechują się utwory Potockiego to :

  • żywość
  • obrazowość
  • neologizmy
  • wyrazy rubaszne, gwarowe, latynizmy
  • stylizacja potoczna i uroczysta
  • wiersze pisane 13 zgłoskowcem
  • skomplikowana składnia
  • rymy parzyste
  • szyk przestawny

Większość utworów wydanych zostało dopiero po jego śmierci. Niektóre dopiero w wieku XIX i XX.

On sam o sobie mówił że pisze dla swoich przyjaciół którzy byli jego wiernymi czytelnikami. Pisze o tym w utworze "Na swoje wiersze".

Jan Chryzostom Pasek

Charakterystyka życia i zwyczajów drobnej szlachty:

  • chętnie pracują na swojej ziemi, uprawiają ją
  • uwielbiają biesiadowanie, zabawy, chętnie biorą udział w różnych uroczystościach
  • zamiłowanie do wygłaszania mów, pracowanie nad swoimi przemówieniami
  • są to osoby ceniące przepych i bogactwa
  • są bardzo rozrzutne, żyją ponad stan
  • mają charakter awanturników, często urządzają pojedynki, bójki,
  • dbanie o własny honor aż do przesady
  • są osobami religijnymi, jednak religia ta ma raczej charakter zewnętrzny, mniemanie o szczególnej opiece jaką Bóg obdarzył szlachtę
  • wiara także w zabobony, czary i cuda
  • niechęć do nauki i poszerzania swojej wiedzy

Szlachcic Sarmata pisał chętnie pamiętniki, w których opisywał swoje pełne przygód życie.

Jan Chryzostom Pasek jest XVII wiecznym przykładem typowego Sarmaty. Niestety nie świecił on dobrym przykładem. Jego zachowanie jest negatywne. Jego osoba pełna jest typowych sarmackich wad. Do tych wad zaliczamy przede wszystkim zacofanie, awanturniczy i kłótliwy sposób rozmawiania i rozwiązywania problemów. Także pijaństwo, samochwalstwo. Był osobą bardzo zadufaną i pewną siebie.

W swoich pamiętnikach opisuje swoje życie, które przedstawia w sposób idealny. Przekonany jest o tym że tylko szlachta ma prawa, jej należą się wszystkie przywileje. Dlatego uważa, że jak najdłużej powinna panować w państwie złota wolność szlachecka. Jest wyjątkowo mocno przywiązany do swoich przywilejów, nie dostrzega że wyrządzają one krzywdę państwu. Nie tylko bowiem Pasek ale i reszta sarmackiej szlachty była przeciwna reformom państwa.

Ucisk chłopów i ich złą sytuację uważają za jak najbardziej słuszną. Nawet zdarzają się przypadki nieludzkiego i okrutnego traktowania chłopów przez szlachtę.

Źle odnoszą się także do mieszczan jest to ich typowa wada wywyższania się ponad inne stany.

Negatywny stosunek i brak tolerancji wobec innych narodów i religii.

Przekonanie że Polacy i ich zwyczaje są jedyne i najlepsze. Pogardliwie nazywają inne narodowości np. Szwedzi to naród świński, Moskale to naród jaszczurczy , obyczaje duńskie są dla nich śmieszne.

Bardzo niechętni są do wszelkich nowości i do tego co płynie z innych państw.

Niestety wyżej wymienione cechy odzwierciedlają rozkład naszego XVII wiecznego społeczeństwa.

Szlachta jest nie tolerancyjna, zapatrzona w siebie, awanturnicza jednym słowem możemy ją określić jako zacofaną.

Trudno jednoznacznie określić czy sarmatyzm to samozadowolenie czy jednak kompleksy narodowe. Fakt jest taki że wiele z cech Sarmatów pozostały w nas samych do dnia dzisiejszego i stanowią nasz pewien kompleks. Jednak usposobienie szlachty powoduje ze jest ona pełna siebie , pełna przywilejów i zadowolona z siebie i tego jakie wiedzie życie.