Motyw matki jest bardzo częstym tematem w utworach literackich. Ukazanie piękna matczynej miłości, nierzadko cierpienia związanego z cierpieniem dzieci często przewija się na kartach wielu powieści a także noweli, opowiadań i wierszy.

Ewa, pierwsza kobieta, o której pisze biblia, to także pierwsza matka. Matka całego ludzkiego rodzaju. Nie jest to jednak jedyna matka opisana w biblii. Prócz postaci Matki Boskiej matki Chrystusa, wymienić można chociażby matki występujące Starym Testamencie, które przychodzą po radę do króla Salomona. Są dwie, obie są matkami niemniej jednak jest tylko jedno dziecko i każda z nich sądzi, że to właśnie jej dziecko. Król Salomon jest proszony o rozstrzygnięcie sporu. Staje przed trudnym zadaniem, jak bowiem osądzić taką sprawę. Wymyśla jednak sposób pozwalający wskazać prawdziwą matkę. Otóż nakazuje rozciąć dziecko na pół. Ta szokująca decyzja budzi sprzeciw jednej z kobiet, która decyduje się zrezygnować z dziecka i oddać je drugiej kobiecie, byleby tylko nie robić mu krzywdy. To właśnie jej król oddaje dziecko przekonany o tym, iż jedynie matka zdolna byłby do rezygnacji z dziecka byleby mogło być zdrowe i szczęśliwe. Przypowieść ukazuje wielkoduszność matczynej miłości zdolność do poświęceń i chęć zapewnienia dziecku szczęścia. Nawet jeśli byłby to możliwe za cenę rozstania z nim.

Obraz matki znaleźć można także wśród starożytnych bohaterów. Przykładem może być tragiczna postać Jokasty, która popełnia samobójstwo na wieść o tym, iż jej mąż Edyp jest jednocześnie jej synem. Na taki krok decyduje się także bohaterka "Antygony" żona Kreona, na wieść iż ich syn odebrał sobie życie. Ukazuje to wielkość matczynej miłości. Matka decyduje się na ostateczne kroki, nie może bowiem wytrzymać rozpaczy po śmierci dziecka.

Średniowieczna literatura zna także topos matki. Ze względu na duże zaangażowanie religijne twórców najczęściej przedstawiana była Matka Boska. Bardzo znany jest średniowieczny utwór "Żale matki Boskiej pod krzyżem" znany inaczej jako "Lament Świętokrzyski". Ukazuje on ból i cierpienie Matki Chrystusa która trzyma w objęciach ciało swego syna. Matka nie posiada tu jednak wyłącznie cech boskich. Jest bliska ludziom poprzez swój ból i cierpienie. Dzieli z ludźmi ich troski poprze to, że poznaje uczucia znane ziemskim matkom. Oto jak Matka Boska, skarży się w utworze na swe troski:

"Pożałuj mię stary młody,

Boć mi przyszły krwawe gody."

Żal w ustach Matki Boga przynosić może ludziom ukojenie. Przez to Maria uosabia nie tylko Boską Matkę cierpiącą ale także uczucia bólu i troski o synów i córki, które bliskie jest wszystkim matkom.

Postać matki pojawia się także w "Trenach" Jana Kochanowskiego. Główną postacią jest w nich córka poety, przedwcześnie zmarła Urszulka. To właśnie jej Kochanowski dedykuje swe treny. Niemniej jednak obok postaci córeczki pojawia się tam także postać matki dziewczynki. W jednym z trenów Urszulka żegna się z matką, takimi słowami:

"Już ja tobie, moja matka, służyć nie będę,

Ani za twym wdzięcznym stołem miejsca zasiądę;

Przyjdzie mi klucze położyć, samej precz jechać,

Domu rodziców swych miłych wiecznie zaniechać".

Wykorzystane słowa pożegnania nawiązują do piosenki ludowej, śpiewanej przez dziewczynę, która opuszcza rodzinę i wchodzi w związek małżeński. Podobnie Urszulka, także opuściła dom swych rodziców. W przeciwieństwie jednak do młodej mężatki, która zaczyna nowe życie, życie dziewczynki dobiegło końca. Opuszcza rodziców na wieki.

W trenach ukazana jest jeszcze jedna postać matki. Tym razem jest to matka poety. Ukazuje się cierpiącemu poecie aby przynieść ukojenie jego bólu. Mówi mianowicie, ze zmarła dziewczynka jest szczęśliwa i że jest już w niebie wśród aniołów. W trenie trzyma dziewczynkę na rękach. Ukojenie przynosi nie tylko widok matki i utraconej córeczki ale także słowa wypowiadane przez kobietę, przypominające o nieuchronnym końcu każdego ludzkiego życia. Oto słowa matki poety:

"Śmiertelna jako i ty twoja dziewka była."

Matka to, nie tylko pocieszycielka i kobieta cierpiąca nad losem swych dzieci. To także kobieta zaangażowana w ich wychowanie. Dzięki niej Polska zyskuje pokolenie prawych obywateli zaangażowanych w losy kraju. Taką właśnie postacią jest Podkomorzyna, którą opisał Jan Ursyn Niemcewicz w komedii pod tytułem "Powrót posła". Podkomorzyna w dramacie reprezentuje obóz postępowej szlachty, opowiadającej się za koniecznością reform. Jest kobietą mądrą i odważną. Dba aby swym dzieciom wpoić umiłowanie ojczyzny.

Motyw matki, która wychowuje swe dzieci wpajając im patriotyczne wartości, a potem niejako traci je gdy zaczynają służbę ojczyźnie bardzo wyraźnie uwypuklił romantyzm. W "Dziadach" Adama Mickiewicza jest to postać matki Rollinsona. Jej syn uczeń uwięziony i skatowany przez carską policję przebywa w więzieniu. Matka, dla której jest on jedynym dzieckiem i radością życia nie waha się prosić oprawców syna o widzenie z umierającym.

Miłość i poświęcenie matczyne często bywa niedocenione. Bohater "Przedwiośnia" Stefana Żeromskiego o tym jak cenne była obecność matki przekonał się dopiero po jej stracie. Wybuch pierwszej wojny światowej pozbawił go obecności ojca wcielonego do armii przez Rosjan. Został wówczas pod opieką matki, która za wszelką cenę chciała zapewnić synowi godne życie. Było to trudne nie tylko ze względu na czasy w jakich przyszło im żyć ale także dlatego, że Jadwiga Baryka dotychczas była niemal całkowicie uzależniona od męża. Praca ponad siły doprowadziła do śmierci kobiety. Dopiero wówczas Cezary, który dotychczas nie słuchał matki i lekceważył jej nakazy docenił poświęcenie kobiety.

Postać matki jest często przywoływana w utworach powstałych podczas drugiej wojny światowe. Wzruszające świadectwo matczynej miłości przynosi "Elegia o chłopcu polskim" Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Ma formę matczynego monologu. Podmiot liryczny opowiada koleje losu dziecka. Syna, który jako młodzieniec poprzez wojenną zawieruchę pozbawiony został szans na dalszy rozwój. Marzenia, pragnienia i radość musiała ustąpić walce o dobro i honor ojczyzny. Walce, w której przyszło mu zginąć ranić tym samym nieodwracalnie serce jego matki.

Matka obecna jest nie tylko w literaturze jako pewien motyw bądź topos. Nierzadko, to właśnie dzięki niej powstają przepiękne literackie teksty. Juliusz Słowacki będąc w Paryżu korespondował ze swa ukochaną matką o czego świadectwem są wzruszające listy ich obojga. To właśnie matce także chciał aby oddać jego serce, jak czytamy w wierszu "Testament mój." Rola matek w powstaniu literatury jest niepodważalna a matki ukazane w literaturze to jedne z najpiękniejszych postaci.