Dom - słowo pełne rozmaitych znaczeń.

Dom to jedno z tych słów, które niesie ze sobą bardzo wiele znaczeń. Z tym tematem wiąże się wiele rozmaitych zagadnień. Dom bowiem kojarzy się z rodziną, z najbliższymi nam ludźmi, ze wspomnieniami z dziecięcych lat. Słowo to może przywoływać bardzo wiele pozytywnych uczuć, lub też przeciwnie, może być kojarzone z wszystkim, co najgorsze. Zdarza się przecież bardzo często tak, że dom rodzinny zamiast być azylem dla ludzi, staje się miejscem zagrażającym jednostce. Zagadnienie domu wiąże się też z problemem bezdomności. Wreszcie słowo dom można rozumieć także znacznie szerzej. Bardzo często utożsamia się je z krajem ojczystym. W literaturze jest wiele przykładów na to, że rozumie się słowo dom właśnie jako ojczyznę.

Już od czasów najdawniejszych pisarze zdawali sobie sprawę z wielkiej wartości domu dla człowieka. Jest to wszak miejsce, które tworzy naszą tożsamość, daje nam zakorzenienie. Motyw domu pojawia się już w starożytnej " Odysei" Homera. Główny Bohater Odys ma takie swoje miejsce na ziemi. Jest nim wysepka na Morzu Jońskim zwana Itaką. Odyseusz jest królem tego państewka. Żyje na Itace ze swa ukochaną żoną Penelopą, synkiem Telemachem i starym już ojcem. Gdy wybuchłą wojna trojańska heros musiał opuścić swój dom i wyruszyć pod Troję, mimo iż bardzo nie chciał tego robić. Po zdobyciu miasta, Odys postanowił wrócić do ojczyzny, lecz nie byłą to łatwa sprawa. Czekała go wieloletnia, pełna przygód i niebezpieczeństw tułaczka. W czasie swój wędrówki Odys nie raz przeżywał chwile załamania i zwątpienia. Nie był pewny, czy bogowie pozwolą mu kiedykolwiek powrócić do domu. Jednak pamięć pozostawionych na wyspie bliskich i wielka tęsknota powodowały, że bohater nie poddawał się i z uporem dążył do celu. Gdy wreszcie udało mu się powrócić, czekała go jeszcze przeprawa z zalotnikami Penelopy, którzy chcieli pojąć ją za żonę i posiąść królestwo Odysa. Historia Odysa pokazuje, jak wielką wartością w życiu człowieka jest dom. Itaka chyba na zawsze pozostanie symbolem takiej bezpiecznej przystani, do której człowiek zawsze tęskni i do której dąży uparcie, pokonując wszelkie przeciwności losu.

W literaturze mamy wiele przykładów wyidealizowanych domostw. Przykładem może tu być " Pieśń świętojańska o Sobótce" Jana Kochanowskiego. Ten renesansowy poeta opisał sielskie życie na wsi i ukazał idealny wzór rodziny. Życie w niej podporządkowane jest rytmowi natury. Wszyscy domownicy żyją w zgodzie i wspólnie pracują. Żona dzielnie pomaga mężowi w prowadzeniu gospodarstwa. Dogląda bydła. Przygotowuje posiłki. Dba o spiżarnię. W domu tym kultywuje się tradycję. Dzieci wychowywane są na dobrych ludzi. Od najmniejszych lat zaszczepia się im umiłowanie cnoty i mądrości. Dba się też o to, by młodzi oddawali należny szacunek starszym. Domostwa to jest gościnne i otwarte na świat. Zapraszani są do niego liczni goście. Wspólnie z gospodarzami bawią się i zażywają błogiej, wiejskiej spokojności.

Z kolei w "Powrocie posła"Jana Ursyna - Niemcewicza mamy skontrastowane ze sobą dwa domy. Jeden z nich stanowią Podkomorzy z rodziną, drugi Starosta i Starościna. Dom Podkomorstwa jest wzorowy i doskonały pod każdym względem. Tu wszyscy szanują się wzajemnie. Rodzice troszczą się o swoje dzieci i ich dobro lży im na sercu. Panuje tu zgoda i wzajemna zaufanie. Członkowie tej rodziny pielęgnują też w sobie " prawe szlachectwo" czyli cnotę. Podkomorzy uczy synów poszanowania tradycji narodowej. Wszyscy są wielkimi patriotami zatroskanymi o los kraju. Są propagatorami przemian w ojczyźnie. Nigdy nie kieruje nimi prywata. Potrafią własne szczęście poświęcić dla ojczyzny. Traktują ją bowiem jako swój dom.

Dom Starosty jest zupełnym przeciwieństwem tego, który tworzą Podkomorzy i jego żona. Poglądy Starosty są zaściankowe, prymitywne i konserwatywne. Nie interesują go losy ojczyzny. On jest przeciwny wszelkiemu postępowi. Chce by wszystko pozostało tak, jak jest. Nie potrafi on stworzyć dobrych relacji ze swą żoną. Oboje nie rozumieją się w ogóle.

Idealne domostwo opisane zostało też w " Panu Tadeuszu". Miskiewicz stworzył u obraz Soplicowa, które jest takim swoistym centrum polskości. W Domu Sędziego Soplicy kultywuje się staropolskie tradycje i obyczaje, zachowuje się też pamięć o historii Polski. Niezwykle ważny dla tej społeczności jest patriotyzm. Wszyscy odnoszą się do siebie z życzliwością i szacunkiem. Przestrzega się tu ustalonej prawem i obyczajem hierarchii ważności. Soplicowo można nazwać taką " małą ojczyzną" polskiej szlachty. W " Panu Tadeuszu" widać też ogromną tęsknotę Miciewicza za " krajem lat dziecinnych." Litwa była jego ojczyzną i domem. Gdy został zmuszony do jej opuszczenia, bardzo ubolewał nad tym. Za granica czuł się obco i źle. Ciągle trawiła go nostalgia za utraconym krajem. Los Mickiewicz nie był odosobniony. Podobnie czuli wszyscy, którzy znaleźli się na emigracji.

Dom, jak już wspomniałam na początku, wcale nie musi być miejscem szczęśliwości. W literaturze znajdują się też opisy takich domostw, którym daleko do doskonałości. Przykładem może być "Moralność pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej. Dulscy są dość typową rodziną mieszczańską. Głową domu jest pani Dulska, która jest uosobieniem obłudy, skąpstwa i prymitywizmu. Terroryzuje ona całą rodzinę. Nikt nie umie się jej przeciwstawić. Co prawda Zbyszko, widząc kołtunerię matki, próbuje się zbuntować. Jednak jej próba wyrwania się z atmosfery dulszczyzny jest nieudana i śmieszna. Hesia jest bardzo podobna do matki. Cechuje ją cynizm i ordynarność. Mąż Dulakiej jest zdominowany przez żonę pantoflarzem. Nie umie i nie chce się buntować. Najbardziej biedna jest w tej rodzinie Mela - dobroduszna i naiwna , nie znajduje oparcia wśród bliskich. Jest cały czas lekceważona. Ta "tragifarsa koltuńska" pokazuje zdegenerowanie środowiska mieszczańskiego i jest satyrą na dom.

Jeszcze jednym przykładem anty- domu jest "Tango" Sławomira Mrożka. W tym dramacie wszystko jest na opak. Dom i całe życie rodzinny Artura przypomina jeden wielki chaos. Mieszkanie przypomina rupieciarnię, w której powkładane są najbardziej dziwaczne rzeczy takie, jak na przykład katafalk. Nieład panujący w domu obrazuje bardzo dobrze bałagan w hierarchii rodzinnej. Stomil i Eleonor zerwali ze wszystkimi zasadami, wprowadzili wolność od wszelkich norm i reguł. Artur , ich syn, próbuje przywrócić jakiś ład i porządek. Jednak nie udaje mu się to i władzę w domu Stomila przejmuje obcy, prymitywny cham- Edek. Dom opisany przez Mrożka jest groteskowy i tragiczny zarazem.

Motyw dom na różne sposoby funkcjonuje w literaturze. Czasem jest idealizowany i pokazywany od najlepszej strony. Niekiedy zaś pisarze przedstawiają negatywne wizerunki domu i rodziny. Niejednokrotne też dom jest synonimem ojczyzny. Przedstawiłam w tej pracy tylko kilka utworów, w których funkcjonuje ten motyw. Jednak myślę, że udało mi się pokazać to, że słowo dom może mieć wiele różnych znaczeń.