CZAS TRWANIA

Okres międzywojnia, w Polsce to 20 lat, lata od uzyskania niepodległości po I wojnie światowej 1918 do napaści Hitlera na Polskę w 1939 roku.

KONTEKST HISTORYCZNY EPOKI

11 X 1918 - data odzyskania niepodległości Polski

1918 wybucha literacki "skandal o wiosnę", chodzi o utwór J.Tuwima "Wiosna. Dytyramb", w którym poeta użył śmiałych wulgaryzmów, świętość połączył z trywialnością.

1922 - po rewolucji bolszewickiej powstaje ZSRR

we Włoszech "marszem na Rzym" Mussolini rozpoczął rządy faszyzmu

1929-33 wielki kryzys ekonomiczny i gospodarczy w Europie i Stanach

1933 Hitler w wyborach zostaje wybrany kanclerzem Niemiec, nazizm zostaje oficjalną ideologią państwa

1938 Anschluss Austrii, przyłączenie do Rzeszy

1938-39 włączenie do Rzeszy Czechosłowacji

1939 Niemcy napadają na Polskę

W SZTUCE POJAWIAJĄ SIĘ NOWE TENDENCJE

EKSPRESJONIZM- znany już w Młodej Polsce, popularny teraz, poetyka opierała się na emocjach, które wydostawały się z artysty w sposób gwałtowny, niekontrolowany. Sztuka miała być "krzykiem duszy".

NEOKLASYCYZM (Paul Valery)połączenie klasycyzmu z symbolizmem. Intelektualizm.

AWANGARDA (FRANCUSKA - Guillaume Apollinaire)

Sztuka dążyła do subiektywizmu, niezależności, indywidualizmu. Odrzucono dotychczasowe kanony piękna i reguły tworzenia, choć nie zanegowano zupełnie tradycji. Najważniejszym postulatem była swoboda twórcza, także aktywizm i nowatorstwo. Awangarda zorientowana była na współczesność, choć miała poczucie wyprzedzania swoich czasów. Związana była nie tylko ze sztuką, lecz również z obyczajowością.

DADAIZM( Tristan Tzara)

Powstał z poczucia bezsensu wywołanego wojną, jednak w Polsce, gdzie wojnę postrzegano w kontekście odzyskanej wolności i niezależności, o jej absurdzie nie mówiono. Dadaizm się nie rozwinął zatem.

W |Europie prąd polegał głównie na negacji, odrzuceniu dawnych wartości, które się nie sprawdziły, nie uchroniły człowieka przed wojną i śmiercią a kultury przed ruiną. Dadaizm miał być wyzwoloną grą słów, bełkotem, zabawą, celowym bezsensem.

SURREALIZM czyli NADREALIZM (A.Breton napisał "Manifest surrealistyczny", Paul Eluard, Luis Aragon)

Sztuka jest wytworem wyobraźni, wolnej i podświadomie, nie podlegającej cenzurze rozumu czy społecznej. Również interpretacja tych obrazów wyobraźni musi być pozarozumowa.

FUTURYZM "Ryczący automobil, jest piękniejszy niż NIKE z Samotraki"

był ruchem skrajnie antytradycjonalistycznym, odrzucili oni wszelki kult dla przeszłości i dziedzictwa kulturowego. Zwrócili się w stronę nowoczesności, fascynowała ich cywilizacja, technika, wszelka nowa myśl. Chcieli w związku z tym stworzyć nowy ideał estetyczny - dynamiczny, czasem wulgarny czy agresywny. Cenili najwyżej nowatorstwo i oryginalność oraz swobodę twórczą. Zdanie chcieli wyzwolić spod norm gramatycznych i ortograficznych, mówili o poezji jako o "słowach na wolności". Stawiali na prowokację, zabawę i anarchiczną wolność.

Polskimi ośrodkami futuryzmu były:

Warszawa, gdzie tworzył Anatol Stern i Aleksander Wat oraz Kraków, z następującymi poetami: Młodożeniec i Czyżewski.

NOWATORSKIE i często stosowane TECHNIKI W PROZIE

strumień świadomości (J. Jojce) technika swobodnego zapisu myśli kłębiących się wewnątrz bohatera. Automatyzm, brak dbałości o gramatyczną poprawność. Rodzaj narracji.

symultanizm - jednoczesność w przedstawianiu akcji w różnych miejscach (Joyce)

paraboliczność - powieść - przypowieść, czytana metaforycznie.

introspekcja - zabieg wgłębienia się w psychikę bohatera

opis behawiorystyczny - opis postaci tylko na podstawie jej odruchów, reakcji, zewnętrza

GRUPY POETYCKIE

SKAMANDER

Pierwszy numer czasopisma "Skamander" pojawia się w 1920 roku. Skamandryci nie byli formacją literacko jednorodną, nie wydali również żadnego oficjalnego manifestu, programu, twierdzili bowiem, że: "programy są zawsze spojrzeniem wstecz, są dzieleniem nieobliczalnego życia przez znane". Za cel wspólny uznać można jednak dążenie do łączenia poezji z współczesną im codziennością i postulat demokratyzacji poezji, której adresatem czynili jak najszersze masy odbiorców. W sferze poetyki postawili na konkretność obrazowania, dopuszczali język potoczny. Tematykę wybierali codzienną, często prozaiczną, kładli nacisk na żywiołowość, witalizm, swobodę, bezpośredniość. Do przedstawiecieli należeli: Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński.

FUTURYZM - Futuryści odrzucili wszystkie pojęcie tradycji, zakwestionowali jej symbole, z fascynacją z kolei spoglądali na współczesną im technikę i osiągnięcia cywilizacyjne. Maszynę uczynili muzą swej twórczości- "Dobra maszyna jest wzorem i szczytem dzieła sztuki przez doskonałe połączenie ekonomiczności, celowości i dynamiki" . Język poetycki pragnęli wyzwolić spod ograniczających go reguł ortograficznych i gramatycznych. Przedstawicielami byli: Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec, Anatol Stern, Aleksander Wat, Tytus Czyżewski.

AWANGARDA KRAKOWSKA- poeci skupieni wokół czasopism "Zwrotnica" oraz swojego teoretyka Tadeusza Peipera. Hasła tej poezji to "Miasto, Masa Maszyna", podobnie jak idee industrializacji, urbanizacji, technicyzacji, witane powinny być nie z lękiem, lecz z radością, optymizmem. W kwestii poetyki Peiper opowiada się po stronie wytężonej, rzemieślniczej pracy artysty, odrzucając koncepcję natchnienia czy metody zapisu wolnych skojarzeń. Do grupy tej należeli: Julian Przyboś, Julu Kurek, Jan Brzękowski.

II AWANGARDA -działała w Lublinie, potem w Warszawie. Kontynuuje zasadnicza linię I Awangardy zwłaszcza w kwestii operowania poetyckim skrótem, dążenia do kondensacji znaczeń. Jednak jako tematykę poeci tej formacji chętniej wybierają tradycyjne motywy literackie- piękno, pejzaże (wiejskie), którą rozwijają posługując się głównie metodą wolnych skojarzeń, marzeń sennych.

KWADRYGA -warszawska grupa skupiona wokół czasopisma literackiego, od którego wzięła się jej nazwa, wydawanego w latach 1927-31. Zainteresowania poetów tej grupy szły w stronę socjalistycznej krytyki niesprawiedliwości i nierówności społecznych. Byli zwolennikami prostoty formalnej poezji. Należeli tu: Stanisław Dobrowolski, Władysław Sebyła, Lucjan Szenwald, Konstanty Ildefons Gałczyński.

ŻAGARY- wileńska grupa poetów reprezentująca w poezji międzywojnia w latach 1931-34 nurt katastroficzny, który wynikał z poczucia nadchodzącego kryzysu cywilizacyjnego i kulturowego w Europie. Przedstawicielami zaś byli: Czesław Miłosz, Teodor Bujnicki, Jerzy Putrament, Jerzy Zagórski, Adam Rymkiewicz.

ANTYREALISTYCZNE TENDENCJE W SZTUCE

abstrakcjonizm (obrazy poza kształtem, plamy, barwy), kubizm (kształty geometryczne, percepcja jednoczesna Picasso), ekspresjonizm (barwy, deformacja, gwałtowne uczucia, Munch "Krzyk"), kolaż (łączenie różnych technik), surrealizm (tworzenie z podświadomości, Salvador Dali)

FILOZOFIA I PSYCHOLOGIA

ZYGMUNT FREUD - twórca psychoanalizy, człowiek składa się z 3 sfer- świadomości (ego), podświadomości (id) - to sfera instynktów, pragnień, popędów i sfery cenzurującej je (superego) poprzez społeczne normy.

POECI I ICH WIERSZE

-Kazimierz Wierzyński- "Wiosna i wino", "Wróble na dachu", "Laur olimpijski", "Wolność tragiczna", "Czarny polonez"

- Władysław Broniewski- "Troska i pieśń"

-Pawlikowska- Jasnorzewska- "Różowa magia", "Pocałunki", "Wachlarz", "Dancing", "Balet powojów"

-Czesław Miłosz " Roki"

Bolesław Leśmian- "Sad rozstajny", "Łąka", "Napój ciernisty", "Dziejba leśna"- poeta poza wszystkimi grupami poetyckimi. Wprowadził oryginalną poetykę opartą na połączeniu tradycji ludowej z tematyka filozoficzną (zwłaszcza egzystencjalistyczną) i religijną (problem zła, buntu wobec Boga)

Stworzył ideę heroicznego człowieczeństwa- człowiek mimo że skazany na śmierć musi walczyć o życie i trwać.

Józef Czechowicz- "Wiosna Lechom wino", "Wróble na dachu", "Ballada Lechom tamtej strony", "Lechom błyskawicy", "Nuta człowieka"

Staff - poeta 3 pokoleń nadal tworzy

-Julian Przyboś- "Śruby", "Sponad", "W głąb las", "Równanie serca"- najbardziej znany przedstawiciel Awangardy Krakowskiej. Wcielał jej założenia i program Peipera - fascynacja nowoczesnością, techniką, miastem. Był mistrzem metafory i elipsy, budował kunsztowne wiersze.

Julian Tuwim- "Czyhanie na Boga", "Sokrates tańczy", "kwiaty polskie", "Biblia cygańska- przedstawiciel Skamandrytów. Największy piewca życia i codzienności, początkowo wielbiciel masy, tłumu, poeta bronił wartości poezji przed napływem kultury masowej. Udzielał się też w kabarecie, tworzył wiersze dla dzieci.

PROZA

PRZEDWIOSNIE - ŻEROMSKI

Jako człowiek, był bardzo aktywny społecznie, zaangażowany w działalność polityczną na rzecz odzyskania niepodległości, był też w Legionach. Z wykształcenia weterynarz. Był autorytetem swej epoki. Przedwiośnie to przykład prozy rozrachunkowej - rozliczył w powieści naród z jego mitów i utopijnych przedwojennych planów odbudowy kraju. Ostrzegał przed radykalizmem, rewolucjonizmem, zachęcał jednak do tworzenia zmian.

NOCE I DNIE - DĄBROWKSA

Dobrze wykształcona, z rodziny szlacheckiej , ale zubożałej. Stworzyła sagę, oprócz tego pisała tez dziennik, literaturę dla młodzieży, i prozę społeczną.

GRANICA - NAŁKOWSKA

Była znaną osobistością w środowisku artystycznym. Wykształcenie zdobywał głównie samodzielnie. Byłą córką znanego w Młodej Polsce badacza, naukowca. Miała bardzo bujne życie towarzyskie. Jej powieść była echem ówczesnym zmian w postrzeganiu człowieka i społeczeństwa.

FERDYDURKE - GOMBROWICZ

Eksperymentator i kpiarz, wyśmiewał narodowe frazesy i pozy, był kontrowersyjną postacią. Większość życia spędził poza granicami Polski, w Argentynie i Francji.

SKLEPY CYNAMONOWE - SCHULZ

Twórca prozy onirycznej, surrealistycznej, pisał pod wpływem Kafki, którego tłumaczył. Był również grafikiem. Pracował w gimnazjum w Drohobyczu jako nauczyciel.

DRAMAT

SZEWCY -WITKACY

Syn słynnego krytyka i malarza Młodej Polski. Tworzył w konwencji katastrofizmu i groteski. W teatrze postulował realizację antyrealistycznego i antysymbolicznego dramatu w ramach Teorii Czystej Formy. Mówił o wielkim kryzysie wartości metafizycznych, przestrzegał przed groźbą rewolucji. Popełnił samobójstwo 17 października 1939 roku po wejściu ZSRR do Polski.