Interpretacja literacka to zespół działań , których celem jest objaśnienie wszystkich lub wybranych aspektów dzieła literackiego , jego fragmentu lub ich grupy.

Punktem wyjścia interpretacji literackiej jest analiza dzieła literackiego, a także przyjęcie określonej metodologii i wstępnego projektu interpretacyjnego, które stanowią układ odniesienia dla interpretacji i wyznaczają jej kierunek. Interpretacji literackiej dokonuje się, umieszczając dzieło literackie w określonym kontekście interpretacyjnym (historycznym, biograficznym). Według hermeneutyki interpretacja literacka stanowi szczególny przypadek procedury badawczej wspólnej wszystkim naukom humanistycznym , zwanej interpretacją, której celem nie jest wyjaśnienie kulturowych fenomenów, lecz ich zrozumienie. (definicja za Podręczny słownik terminów literackich pod red. H. Sułka, Kraków, 2005.

Wilhelm Ditrey stwierdził, że "teoria interpretacji dzieła ludzkiego ducha stanowi podstawę humanistyki".

Podstawę interpretacji stanowi zrozumienie utworu i przeżycie analogiczne do przeżycia jego autora. Zadaniem czytającego utwór jest zbliżenie się do osobowości twórcy poprzez zrozumienie jego utworów. Badając utwór powinniśmy odpowiedzieć na kilka pytań :

  • czy tekst jest dla nas czytelny ?
  • co nam sprawia trudność w jego odczytaniu ? czy mogą to być: archaizmy, neologizmy, dialektyzmy, wyrazy powszechnie używane, ale ze względu na kontekst przybierające nieznany sens, wyrazy i formy rzadko używane, zapożyczenia ?
  • czy zrozumiałe są realia określone w utworze ?

tworzywem kształtowania utworu lirycznego jest język. Poeta indywidualizuje język, czyniąc wypowiedź własną i celową. Używając języka jako tworzywa artystycznego poeci poddali go przekształceniom stylistycznym i składniowym, tworząc gamę środków składniowych, środków słowotwórczych i tropów stylistycznych. Istnieje wiele utworów , których forma brzmieniowa wysuwa się na czoło. Przygotowanie interpretacji wymaga wczytania się i wsłuchania w brzmienia zawarte w tekście, tak by stały się one brzmieniami doznanymi i opanowanymi. Dokonując analizy fonicznej trzeba zwracać uwagę na intonację , brzmienia, pauzy, rozmieszczenia akcentów. Badaniem dźwiękowej formy języka poetyckiego zajmuje się fonetyka poetycka lub enfonologia. Utwór literacki składa się z szeregu znaków językowych, które muszą być przełożone na tożsame z nimi brzmienia i znaczenia. Dzieło literackie to układ językowych znaków brzmieniowych lub napisowych oraz związanych z nimi schematów znaczeniowych wyrazów i zdań. Językowe znaki brzmieniowe to zespół cech fonemicznych, tj. pozwalających odróżniać wyrazy. Tak pojęte znaki brzmieniowe i napisowe nie istnieją samoistnie, są tworami abstrakcyjnymi. Znakami materialnie istniejącymi są tylko znaczące wytwory mowne lub wytwory rysunkowe. Wytwory mowne istnieją nietrwale i ukazują dzieło literackie tylko w jednej z wielu możliwych jego realizacji. Wytwory napisowe istnieją trwale. W tekście literackim wyróżniamy płaszczyznę znaków językowych i płaszczyznę znaczyć wyrazów i zdań. Świat przedstawiony w dziele literackim charakteryzują : stopień i kierunek transformacji w stosunku do naturalnego obrazu świata, wymiary czasowe i przestrzenne , statyczność lub dynamiczność, pojemność znaczeniowa i postaciowa, hierarchia wartości, jedno- lub wielopłaszczyznowość, prawidłowości społeczne i psychologiczne. Fabułę charakteryzują: stosunek do prawdopodobieństwa życiowego, sposób motywacji zdarzeń, jedno- lub wielowątkowość, statyczność lub dynamiczność, więź kompozycyjna, tempo narracji, ciągłość lub przerywalność narracji.

W każdym zapisie wypowiedzi da się wyodrębnić przedmiot wypowiedzi czyli treść i strukturę wypowiedzi czyli formę. Poeci starali się połączyć doświadczenia liryki z doświadczeniami malarstwa, muzyki, filmu, publicystyki. Poeta tworzy obraz , utwór słowno- muzyczny, każda z przyjętych przez twórcę form jest sposobem istnienia treści.

Każdy utwór posiada swój punkt początkowy i punkt końcowy. Punkty krańcowe tworzą ramy kompozycyjne. Jednak w wypowiedzi lirycznej możemy spotkać się z brakiem jednorodności, podziałem na różnorodne cząstki kompozycyjne. Najczęściej spotykaną formą w liryce jest monolog liryczny, posiadający formę wyznania, osobistej lub bezosobowej refleksji. Podmiot liryczny może się wypowiadać poprzez narrację, dialog czy opis.

Zadaniem interpretacji tekstu jest objaśnienie tego, co jest dane w tekście w sposób bezpośredni, po to, by móc przejść do kwestii podanej pośrednio, czyli do znaczeń ukrytych. Odpowiadamy sobie na pytanie jakim człowiekiem jest przemawiający do nas autor i jaki sens ma jego wypowiedź. Wyartykułowanie przeżycia interpretacyjnego zbliżającego odbiorcę do przeżycia autora ma dwa kierunki : a) intuicyjny, b) analityczny. Metoda analityczna pozwala wykorzystać wiadomości teoretyczno- literackie dla zrozumienia istoty przekazu poetyckiego. Niektóre pojęcia określające elementy świata przedstawionego i relacje zachodzące między nimi są jasne i zrozumiałe , a części znaczeń dotykamy tylko intuicyjnie.

Liryka dzieli się na typ wyrażonych w niej przeżyć:

  • liryka miłosna, wyraża uczucia miłosne,
  • liryka filozoficzna, czyni przedmiotem przeżycia refleksję filozoficzną zawierającą własny stosunek do podstawowych problemów ludzkiej egzystencji, wartości etycznych czy rozumienia zagadnień bytu,
  • liryka religijna, przeżycia podmiotu lirycznego mają źródło w systemie wierzeń religijnych,
  • liryka polityczna i patriotyczna, przeżycia podmiotu lirycznego wynikają z treści natury patriotycznej lub politycznej. Najdobitniej ujawnia się związek treści utworu z historią.