I tom "Poezji" Adama Mickiewicz ukazał się w Wilnie 1822 roku, a zawiera m. in. "Ballady i romanse", uznane za wielki manifest polskiego romantyzmu i łączące w sobie nowatorstwo artystyczne z postępowością poglądów poety.

W tomie II wydanym w roku 1823 odnaleźć można natomiast "Grażynę" oraz "Dziady" cz. II i IV.

PRAWDY MORALNE WYRAŻONE W II CZ. "DZIADÓW"

Cz. II "Dziadów" oparta na obrzędzie ludowym wypowiada pewne ogólne prawdy moralne. Starodawny obrzęd białoruski, sięga jeszcze tradycji pogańskiej. Całe widowisko ma charakter wokalno - muzyczny, a ważną rolę odgrywa tutaj Guślarz, będący przewodnikiem przywołującym zmarłe duchy. Na scenie ukazują się widma trzech kategorii, mające charakter symboliczny. Najgroźniejszym z nich jest widmo złego pana, który za życia morzył głodem swoje sługi i szczuł psami każdego, kto zrywał owoce z jego sadu. Pozwolił także na to, aby w środku zimy zamarzła kobieta tuż przed jego domem. Dawni słudzy w postaci ptaków nocnych mszczą się za doznanie krzywdy i cierpienia. Zupełnie inny charakter mają zjawy dzieci i dziewczyny. Duchy dzieci wyrażają prostą prawdę, a mianowicie - pełnię człowieczeństwa może osiągnąć tylko ten, kto choć raz w życiu doznał prawdziwego cierpienia. Stwierdzenie to odnosi się również do dziewczyny, która nigdy w życiu nie oderwała się od ziemi, nie poznała smaku miłości i związanego z nim bólu. Sens moralny II cz. "Dziadów" ogniskuje wokół istoty człowieczeństwa. Aby mogła ona zaistnieć człowiek musi zaznać goryczy cierpienia, musi kochać miłością ziemską i może nikogo krzywdzić ani uciskać.

Widowisko zamyka widmo młodego człowieka z raną w sercu. Jest ono odpowiednikiem upiora, bohatera wstępu. Widmo to stanowi jednocześnie ogniwo łączące część II z częścią IV dramatu.

GUSTAW - ROMANTYCZNY KOCHANEK I INDYWIDUALISTA Z "DZIADÓW" CZ. IV.

Cz. IV "Dziadów" to historia nieszczęśliwej miłości, nawiązująca do głębokich przeżyć duchowych porzuconego kochanka. Bohater dramatu - Gustaw, zjawia się w dzień zaduszny w chacie księdza, swego dawnego nauczyciela i opowiada mu historię swojej tragicznej miłości. Właściwie Gustaw czyni wrażenie człowieka obłąkanego. Jego opowiadanie rwie się, myśli się plączą przeskakując z tematu na temat.

Cały dramat złożony jest z trzech części obejmujących trzy kolejne godziny. Pierwsza to godzina miłości, podczas której bohater opowiada o idealnej miłości znanej z dzieł romantyzmu kończąc swój wywód na samobójczej śmierci spowodowanej zawodem miłosnym. Godzina następna (rozpaczy) to opowieść o rozstaniu z ukochaną, wspomnienia i zmarnowane życie, aż w końcu (godzina przestrogi) - ostrzeżenie przed zbytnim wyidealizowaniem miłości i co z tym uczuciem związane - kobiet. To co uderza to potęga uczucia, które włada Gustawem. Egzaltacja miłosna wynika ze skłonności do szczególnie silnego przeżywania wspomnień. Wyznania mężczyzny to szereg wypowiedzi, z których każda może niejako stanowić odrębną całość. Wszystkie przepojone są przejmującym liryzmem i przemawiają prawdą przeżycia. Na początku chłód wieczora, bladawy księżyc, później kobieta i w końcu moment rozstania. W tym wybuchu osobistych przeżyć dostrzec można jednak nieco więcej niż obraz nieszczęśliwej miłości. Monolog Gustawa to nie tylko skarga skrzywdzonego kochanka. Wypowiedź ta jest również wyrazem przeżyć ludzkich oderwanych całkowicie od całokształtu stosunków społecznych. Tragiczne przeżycia bohatera dramatu przedstawił poeta w szerszej perspektywie spraw ludzkich, bowiem tragizm Gustawa bierze swój początek z prostego, ale bolesnego faktu: z różnicy klasowej dzielącej kochanków. W tym świetle wypowiedź Bohatera to bunt przeciwko światu i jego niesprawiedliwości.

Mickiewicz w "Dziadach" cz. IV przemówił językiem miłości. Wprowadził w ten sposób do literatury bohatera namiętnego w uczuciach, człowieka zdolnego do najwyższych uniesień.

Dziady wileńsko - kowieńskie to bardzo duże osiągnięcie artystyczne w rozwoju twórczości poety. Ludowość została tu wzbogacona o nowe akcenty. Cierpienia jednostki natomiast przedstawione zostały z całą pasją i siłą słowa poetyckiego.

POSTAWA PATRIOTYCZNA GRAŻYNY

"Grażyna" jest poematem, który wyrósł z zainteresowania starożytną Litwą i dążeniem do ocalenia ludowej literatury w języku litewskim. "Grażyna" wyróżniała się na tle ówczesnej literatury swoją treścią ideowo - polityczną. Poemat opowiada o bohaterstwie kobiety, która nie chcąc dopuścić do zdrady męża oddaje życie w ofierze. Grażyna nie może ścierpieć myśli, że jej mąż - książę Litawor, powodowany prywatą, chce zawrzeć przymierze z odwiecznym wrogiem Litwy, a mianowicie z Krzyżakami. Decyzja kobiety wynika z głębokiego przekonania o słuszności sprawy i nawet miłość do męża nie jest w stanie osłabić jej zamiaru. Niezłomność Grażyny i śmierć poniesiona w walce zawiera wyraźny sens ideowy: protest przeciwko paktowaniu z wrogiem ojczyzny i wyzwanie rzucone tym wszystkim, którzy skłonni by byli szukać porozumienia z zaborcą za cenę płynących z tego tytułu korzyści.

Litawor skupia w sobie cechy człowieka pełnego temperamentu i pasji wewnętrznej. Poznajemy go , gdy rozmawia ze starym sługą Rymwidem, a później widzimy go w ogniu walki, kiedy to szuka pomsty po śmierci żony i czyni spustoszenie w szeregach krzyżackich. Z postacią Litawora wszedł do literatury romantycznej motyw przemiany wewnętrznej człowieka, który pragnie wymazać swoje winy przez czyn bohaterski i śmierć. Przemiana, jaka nastąpiła w duszy Litawora, sugeruje, że nawet ludzie tak zapamiętali w gniewie, jak książę litewski , potrafią odrodzić się moralnie i umrzeć z honorem.

"Grażyna" przynosi pewną prawdę uniwersalną, a mianowicie konieczność poświęcenia się i zrezygnowania z dóbr osobistych na rzecz ojczyzny, a zwłaszcza, gdy ta znajduje się w szczególnym niebezpieczeństwie.