Pisownia rz i ż

  •   Rz  piszemy,  gdy  w  wyrazach  następuje  wymiana  głoskowa rz - r, np ;

marzec - marca,

dworzec - dworca,

dobrze - dobry,

mierzyć - miara,

tworzyć - twórca,

przysporzyć - sporo,

dworzanin - dwór;

rowerzysta - rower,

na komputerze - komputer

  •   Rz piszemy w zakończeniach wyrazów:

-arz

-erz

-mierz

-mistrz

  •   Przykłady;

-bramkarz,

-pisarz,

-harcerz,

-rycerz,

-ciśnieniomierz,

-Sandomierz,

-burmistrz,

-zegarmistrz.

-fałszerz,

-pasterz,

-kołnierz,

-bajarz,

-blacharz,

-ślusarz,

-tokarz,

-kątomierz,

-Kazimierz,

-Włodzimierz,

-ogniomistrz;

  •   Rz piszemy po spółgłoskach: b, p, d, t, g, k, ch, j, w, np.:

-brzeg,

-brzoza,

-przebój,

-sprzedawca,

-drzewo,

-modrzew,

-trzeba,

-patrzeć,

-grzyb,

-pielgrzym,

-chrzan,

-chrząszcz,

-spojrzeć,

-ujrzeć,

-wrzesień,

-wrzeciono,

-przemoc,

-wyprzedaż,

-przekonanie,

-brzmienie,

-brzydota,

-zatrzymać,

-trzeba,

-drzwi,

-zedrzeć,

-krzak,

-zakrzepnąć,

-grzmot,

-grząski,

-chrzest,

-odchrząknąć,

-zajrzeć,

-dojrzały,

-wrzawa,

-wrzątek,

... 

  •   Do wyjątków należą:

wyrazy:

 -gżegżółka,

 -piegża (nazwa ptaka),

 -pszenżyto,

 -kształt,

 -kształcić,

 -kształtny,

 - wykształcenie,

 -bukszpan,

 -Oksza,

 -kszyk (ptak),

 -pszczoła,

 -pszenica,

 -Pszczyna,

 -Pszoniak,

 -wszystko,

 -wszędzie,

 -zawsze,

  ... 

  • Formy stopnia wyższego i najwyższego przymiotników  utworzone przyrostkiem -szy lub -ejszy, np.

-nowszy,

-najlepszy,

-najnowszy,

-ładniejszy,

-mocniejszy,

-najładniejszy,

-lepszy,

-najlepszy,

-grubszy,

-najgrubszy,

-krótszy,

-najkrótszy,

-większy,

-największy,

-potężniejszy,

-najpotężniejszy,

......

  •   Partykuła -że, np.

-zróbże,

-skądże,

-podajże,

-kopże,

  •   Wyrazy, w których zaczynająca się od ż część rdzenna stoi po przedrostku zakończonym na spółgłoskę, np.

-obżartuch,

-odżałować,

-odżyć,

-nadżółkły,

-podżebrowy;

W wielu wyrazach, w których dziś nie zachodzi już żywa wymiana rz - r, ale w których rz pochodzi z historycznego r, np.

-rzeka (od: rieka),

-jarzębina (od: riabina),

-orzech (od: oriech),

-rzadki (od: riedkij),

-rząd (od: riad),

-rzepa (od: riepa).

Literę ż piszemy:

  •   Wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na g, dz, h, z, ź, s, np.

-trwożnie - trwoga,

-pieniążek - pieniądz,

-grożę - groza,

-obrażać - obraźliwy,

-drużyna - druh,

-boży - boski;

-książka - księga,

-wstążka - wstęga,

-mosiężny - mosiądz,

-pieniążek - pieniądz,

-watażka - wataha,

-każę (coś zrobić) - kazać,

-mażę (po czymś) - mazać,

-przerażenie - przerazić,

-zamrażać - mroźny, mróz,

-bliżej - blisko,

-niżej - nisko.

  .....

  •   Ż piszemy w wyrazach zakończonych na - aż, - eż np.: 

-pejzaż,

-witraż,

-młodzież,

-odzież.

  •   Ż piszemy po literach: l, ł, r, n,  np.: 

-drżenie,

-rżeć,

-ulżyć,

-łże;

-lżej,

-ulżyć,

-małże,

-małżeństwo,

-rżysko,

-rżenie,

-rewanż,

-oranżada.

  •   Wpartykule zakończonej na -że, -ż, np.

-tenże,

-bądźże,

-stańże,

-weźże,

-jakże,

-cóż,

-któż,

-czyż,

-gdyż,

-jakiż,

....

  •   W wyrazach zapożyczonych po literze n, np.

-aranżować,

-branża,

-oranżada,

-rewanż;

  •   W wielu wyrazach rodzimych zawierających historyczną głoskę ż oraz w wielu wyrazach zapożyczonych, np.

-mżawka,

-gżegżółka,

-piegża,

-żal,

-żart,

-żniwo,

-życzenie,

-żywot,

-żółty,

-żegluga,

-żyrować,

-żakiet,

-żorżeta.

  •   UWAGA:

W wyrazach

-dżem,

-dżuma,

-dżentelmen,

-dżdżysty,

-dżoker.

Litera ż jest częścią dwuznaku dż, a nie literą oznaczającą samodzielną głoskę.