LIRYKA:
PIEŚŃ (łacińskie carmina) - najbardziej powszechny gatunek poezji lirycznej w starożytności, uznawany także za najstarszy. Wywodził się prawdopodobnie z muzyki i pozostał z nią związany pod względem genetycznym. Występują w nim powtórzenia, paralelizmy i refreny. W antycznej tradycji występował zwykle jako składnik obrzędów zbiorowych. Za twórcę pieśni jako gatunku uznaje się rzymskiego poetę Horacego.
EPIGRAMAT (lub epigram) - krótki, zwięzły i najczęściej dowcipny utwór poetycki. Kończy się zwykle zaskakującą puentą. Oparty zwykle na koncepcie, zwykle paradoksalnym. Charakter utworu zwykle satyryczny. Przedstawiciele starożytni: Symonides z Keos (uznawany za twórcę), Marcjalis, Kallimach. Wywodzi się od napisów nagrobnych (epitafiów).
ELEGIA - utwór liryczny o poważnej, często żałobnej treści i charakterystycznej budowie (dystych elegijny). Zwykle w smutnym nastroju i w skarżącym tonie, lecz występowała duża różnorodność tematów i nastrojów.
ODA (greckie aode) - utwór literacki, wierszowany. Charakteryzuje się retoryczno - patetycznym stylem, skomplikowana i kunsztowną strofiką i metryką. Opiewa zwykle wzniosłe idee, wybitne osobistości lub niezwykle czyny. Pierwotnie termin "oda" oznaczał liryczny utwór przeznaczony do śpiewu lub melorecytacji.
MODLITWA - podstawowy (obok ofiary) akt wiary w niemal każdej religii. Pojmowany jest jako kontakt z bóstwem (słowny albo myślowy). Najczęstszymi odmianami są modlitwy dziękczynne i błagalne.
TREN (lamentacja) - pieśń żałobna, lamentacyjna. Tematem jest żal spowodowany śmiercią danej osoby. Pisane po śmierci wybitnej osobistości, przypomina chwalebne uczynki, wszelkie zasługi i liczne zalety zmarłego.
HYMN - pieśń pochwalna o uroczystym charakterze. Genetycznie związana z ludowymi uroczystościami religijnymi. Opiewa najczęściej bóstwa lub wybitne osobistości, ich sławę i czyny patriotyczne. Zwykle utrzymany w stylu wzniosłym i patetycznym. Wywodzi się z greckich peanów i dytyrambów. Odpowiednikami w innych kulturach są żydowskie psalmy czy indyjskie wedy.
PEAN - hymn na cześć Apollina. Później także patetyczna pieśń pochwalno - dziękczynna śpiewana po zwycięstwie wojennym.
DYTYRAMB - pieśń na cześć Dionizosa, później podniosła pieśń pochwalna.
EPIKA:
EPOS (epopeja) - najstarszy spośród gatunków epickich, dopiero w XVIII wieku zastąpiony przez powieść. Utwór zwykle wierszowany, rozbudowany, o dużej objętości. Opiewa zwykle czyny legendarnych, mitycznych lub historycznych bohaterów (na przykład "Iliada", "Odyseja") na tle życia zbiorowości bądź życie całej społeczności w przełomowych chwilach dziejowych (epopeja narodowa, "Eneida", w Polsce: "Pan Tadeusz"). Najważniejsza w eposie jest fabuła. Charakterystyczną cechą eposu jest patetyczny i podniosły styl. Inną cecha charakterystyczna jest inwokacja - wstęp rozpoczynający utwór zwracający się do muz (lub w przypadku epopei narodowej - do ojczyzny). Narrator obiektywny, opis wydarzeń i postaci szczegółowy i realistyczny, akcja podzielona na wyraźne epizody, często dwuplanowość (w starożytności - akcja w świecie bogów i akcja w świecie ludzi). Z eposu pochodzi szczególny typ rozbudowanego i bogatego porównania - tak zwane porównanie homeryckie.
DRAMAT:
TRAGEDIA (greckie tragos ode) - podstawowy obok komedii gatunek dramatu. Obejmuje utwory, w których impulsem napędowym i ośrodkiem akcji scenicznej jest tak zwany konflikt tragiczny pomiędzy dążeniami jednostki wybitnej a wyższą siłą, zakończony porażką bohatera (katastrofą). Losy bohatera, opisane w sposób patetyczny, miały wzbudzać w widzach uczucia trwogi i litości, które z kolei prowadziły do przeżycia oczyszczenia (katharsis). Tragedia pochodzi ze starogreckich obrządków (dytyrambów) w czasie uroczystości na cześć Dionizosa. Tragedia miała ściśle określone normy kompozycyjne. Całość była poprzedzona wprowadzającym do akcji prologiem. Utwór składał się z pieśni chóru (parodos, stasimony, exodos) przeplatającymi się z dialogami pojedynczych scenicznych postaci (epejsodiony). Tematykę utworów czerpano przede wszystkim z opowieści mitologicznych. Ewolucja, która w kolejnych wiekach przekształciła tragedię, prowadziła między innymi do dalszego ograniczenia roli chóru i przeniesienia coraz większej uwagi na postacie i akcje dramatyczną. Postać klasyczną tragedii stworzyli i reprezentowali (w kolejności czasu): Ajschylos, Sofokles oraz Eurypides. Tragedia w czasach rzymskich przekształciła się z utworu czerpiącego ze źródeł kulturowych w utwór polityczny, dydaktyczny lub moralizatorski. Przedstawicielami byli między innymi Seneka oraz Liwiusz Andronikus.
KOMEDIA (greckie komos aode) - podstawowy obok tragedii gatunek dramatu. Obejmuje on utwory używające jako środka przekazu komizmu. Zwykle charakteryzują się wartką akcja i szczęśliwym zakończeniem. Pierwsze komedie powstały pod wpływem improwizowanych ludowych mimów oraz obrządków dionizyjskich, a dokładnie pochodów śpiewających satyryczne pieśni. Komedia staroattycka (V wiek p. n. e., przedstawicielem między innymi Arystofanes) łączyła polityczną satyrę z baśniowymi i groteskowymi elementami akcji. Komedia średnia (IV wiek p. n. e., przedstawicielami między innymi Eubulos oraz Antyfanes) zrezygnowała z elementu satyryczno - politycznego i skierowała się w stronę realistycznych obrazków z życia codziennego. Komedia nowa (IV - III wiek p. n. e., przedstawicielem między innymi Meander) skoncentrowała się na realizmie obyczajowym. Późniejszym nawiązaniem do komedii greckiej były: komedia rzymska (przedstawicielami między innymi Terencjusz oraz Plaut), także późniejsze formy podstawowe nowożytnej komedii europejskiej (począwszy od epoki renesansu).
