Moim dzisiejszym zadaniem jest przedstawienie i zinterpretowanie wielkiej epopei rzymskiej czasów antycznych - "Eneidy" Wergiliusza. Było to na pewno najświetniejsze dzieło okresu augustowskiego, a śmiało można powiedzieć (co już wcześniej zaznaczyłam), że jest to także największy epos starożytnej literatury rzymskiej.
Przedstawię teraz pokrótce biografię jej twórcy, skupiając się na okresie, w którym pisał "Eneidę". Zastanowię się nad genezą i inspiracjami utworu, a także zestawię przepiękny opis tarczy Eneasza, a podobnym opisem, który odnajdujemy w "Iliadzie" Homera.
O ile w liryce tamtego okresu dominują dzieła Horacego, to w epice niepodzielnie króluje Wergiliusz. Pełne jego imię i nazwisko brzmiało: Pubius Vergiliius Maro. Na świat przyszedł 21 października 70 roku. Był synem garncarza, który dorobił się całkiem sporego majątku i przeznaczył go na wykształcenie syna. Lata dzieciństwa spędził Wergiliusz w swojej rodzinnej wiosce, a upłynęły one spokojnie i szczęśliwie. Otaczająca go przyroda, sielankowość krainy, w której dorastał i idylliczny nastrój wzbudziły w młodym Wergiliuszu gorące umiłowanie do harmonii i piękna oraz natury. Po okresie młodości poeta udał się do Rzymu aby tam odebrać solidne wykształcenie pod okiem najznakomitszych pedagogów. Dołączył tam do kręgu poetów wspieranych przez słynnego Mecenasa.
Wergiliusz zaczął pisać już w trakcie swojego pobytu w Rzymie. Tutaj zetknął się i zaprzyjaźnił z kilkoma poetami pochodzącymi z Galii Napdadeńskiej, którzy próbowali przeforsować nowe nurty w poezji zwane poezją aleksandryjską bądź też poezją neoerotyczną. O tym jaki wpływ wywarli oni n a młodego poetę możemy się przekonać czytając tomik wierszy Wergiliusza zatytułowany "Appendix Vergilian" (co w tłumaczeniu oznacza "Dodatek do Wergiliusza"), oraz w chyba najbardziej znanych i kojarzonych "Bukolikach i Georgikach". W interesującej nas dzisiaj "Eneidzie" ten wpływ jest już znikomy. Te pierwsze zmagania poetyckie zostały docenione bowiem po śmierci poety zostały wydane we wspomnianym juz przeze mnie tomiku pod tytułem: "Appendix Vergiliana".
W połowie pierwszego wieku Wergiliusz cieszył się już dosyć sporym uznaniem jakie zapewnił sobie niektórymi utworami pochodzącymi z "Appendix Vergiliana". Możemy się o tym przekonać kiedy zajrzymy do źródeł historycznych. W tym samym miej więcej czasie jego rodzice zostali wydziedziczeni ze swoich majątków ziemskich i wtedy z pomocą przyszedł im Wergiliusz, za sprawą którego odzyskali oni utraconą ziemię. Interweniował on w tej sprawie u wielu wybitnych osobistości. Cała ta sprawa z odebraniom rodzicom majątku wywarła na Wergiliusza ogromy wpływ czemu dał wyraz w swoich utworach. Mam tutaj na myśli sielanki I i IX. Mniej więcej w tym samym czasie Wergiliusz stworzył poemat "Bukoliki", w skład którego weszło dziesięć sielanek. Były one silnie wzorowane na Teokrycie (twórcy gatunku) ale zawierały elementy nowatorskie. Oprócz nawiązań do Teokryta, poeta zawarł w nich taką tematykę: mistyka, filozofia, relacje międzyludzkie. Następnym utworem jaki stworzył były "Georgiki", nad którymi praca zabrała mu cztery lata. Były to utwory traktujące i życiu wiejskim, pracy wieśniaków na roli, o zwykłych ludziach.
Ostatnie lata swojego życia Wergiliusz poświęcił na opracowanie dzieła swojego życia - "Eneidy". Nad pierwszą wersją utworu pracował ponad dziesięć lat. Po tym czasie jeszcze przez jakiś czas nanosił niezbędne poprawki. Wergiliusz chciał poświęcić się pracy nad epopeją podczas swojego pobytu w Grecji, gdyż wybrał się tam aby zgłębiać tajniki wiedzy i filozofii. Podróż jednak nie doszła do skutku ze względu na chorobę poety. Zdołał on tylko dotrzeć do Aten, a tam spotkał Oktawiana-Augusta, który szczerze namówił do zaniechania dalszej podróży.
W drodze powrotnej Wergiliusz dostał poważnego ataku. Choroba "dopadła go" w trakcie gdy zwiedzał megarę w Istmie Korynckim. Stało się to 21 września 19 r. p.n.e. Ciało Wergiliusza na jego życzenie zostało przetransportowane do Neapolu i pochowane przy drodze tam pogrzebane na drodze do Puteoli. Nagrobek ozdobiono taką inskrypcją, jaką zażyczył sobie sam poeta:
"Mantua me genuit, Calabri repuere, tenet nunc
Parthenope, cenini pascua, rura, duces"
("Urodziłem się w mantui, porwali mnie Kalabrowie,
dziś więzi Parthenope; opiewałem pastwiska, wieś, wodzów")
Dzieło nad którym wtedy jeszcze pracował (mam na myśli oczywiście "Eneidę") oddał w rękopisie swoim dwóm przyjaciołom: Lucjuszowi Wariuszowi i Plucjuszowi Tukka. Jego życzeniem było aby spalili oni rękopis jeśli w czasie podróży do Grecji poetę spotka jakieś nieszczęście. Jednak życzeniu Wergiliusza nie stało się zadość ponieważ cesarz osobiście zabronił spalenia rękopisu. W ten sposób "Eneida" została wydana już w 17 r. p.n.e.
"Eneida" to epopeja, na którą składa się dwanaście ksiąg. Swoją tematyką nawiązuje ona bezpośrednio do dwóch wielkich dzieł Homera: "Iliady" i "Odysei". Wergiliusz skorzystał z motywów przetworzonych juz wcześniej przez Homera oraz "odkurzył" wątki zaczerpnięte z mitologii i z tego stworzył opowieść o historii ziemi italskiej i Rzymu, zgrabnie łącząc czasy sobie współczesne z heroiczną przeszłością. Juz na samym początku poeta zapowiada tematykę swojego dzieła: będzie to epopeja poświęcona wielkiemu bohaterowi Eneaszu, którego do wędrówki zmusza gniew Junony. Oczywiście kojarzy nam się to z wędrówką Odyseusza. Jego czka rozpoczyna się pod Troją, skąd Eneasz udaje się na wyspę Delos, gdzie wysłucha wyroczni Apollina, która nakazuje mu odnalezienie ziemi jego praojca. Do kolejnych przygód bohatera można zaliczyć romans Eneasza i królowej Dydony. Niestety kochanka opuszczona przez Eneasza, który wyrusza w dalszą drogę, popełnia samobójstwo. Dalsza wędrówka przebiega przez Sycylię, na której Eneasz jest uczestnikiem obrzędów związanych z kolejną rocznicą zgonu ojca. Następnie bohater udaje się na Kume, aby tam zejść do świta podziemnego, gdzie spotyka Dydonę i Deifioba, a wreszcie swojego ojca, który odsłania przed nim pewne aspekty przyszłości. W początek księgi siódmej wpisana jest inwokacja skierowana do Muz. Wergiliusz prosi o natchnienie i pomoc w zrekonstruowaniu potyczki, która miała miejsce pod Lacjum. Po wstępnie czytamy opis bitwy. Gdy główny bohater przybywa na pole walki wydaje się, że jego wędrówka niedługo dobiegnie juz końca. Na nieszczęście rodzi się kłótnia pomiędzy Latynami, a Trojanami, która w konsekwencji przeradza się w regularną wojnę. Wybucha ona z jakże błahego powodu - przedmiotem sporu było zabicie oswojonego jelenia. Księga ósma to opis mobilizacji w obozie każdej ze stron konfliktu. Latynowie wystosowują poselstwo skierowane w stronę Diomedesa, którego proszą o przyłączenie się do wojny. W tym czasie nasz bohater udaje się do władcy Arkadyjczyków - Ewarda. Otrzymuje od niego w prezencie zbroję i tarczę wykutą własnoręcznie przez Wulkana. Następuje atak Latynów na Troję. Zniszczeniu ulegają domy i wieża obronna, ale przewaga walczących po stronie ich wrogów jest miażdżąca co zmusza ich do ucieczki z pola walki. Księga dziesiąta to opis narady bogów oraz kolejnej potyczki pomiędzy walczącymi stronami. W księdze jedenastej czytamy z kolei o naradzie starszyzny Latynów, podczas której Turnus jest przeciwko zawarciu pokoju. Obrady starszyzny zostają jednak brutalnie przerwane z powody najazdu głównego bohatera. Turnus, który zdaje sobie sprawę z liczebnej przewagi wroga postępuje jak tchórz i ucieka z pola walki pozostawiając sowich towarzyszy na pastwę losu, albo na łaskę czy niełaskę wrogów. Widząc jego ucieczkę wściekły Eneasz rzuca się za nim, a dopadłszy go wzywa go do pojedynku. Ostatnia księga epopei to opis owego pojedynku, z którego zwycięsko wychodzi Eneasz wygrywając i kończąc tym samym wojnę.
Wergiliusz przystępując do pracy nad "Eneida" wzorował się jak juz wcześniej wspomniałam na Homerze. Jednak pomimo wzorców dzieło poety jest na wskroś oryginalne. Autor osiągnął to przede wszystkim poprzez sam pomysł połączenia dwóch historii Homera w jednej opowieści. Do tego poeta wzorował się na innych dziełach swojej epoki - na tak zwanych Nostoi czyli poematach o bohaterach wracających z wojny trojańskiej. Z innych dzieł, które stały się inspiracja dla Wergiliusza warto wymienić chociażby: "Argonautika" Apolloniusa Rodyjskiego, "Annades" Eniusza, "Bellum Poenium" Newiusza, "De rerum naturae" Lukrecjusza jak i wiele innych, dzisiaj juz nam nie znanych.
Doskonałą ilustracją "imitato" (naśladownictwa) pomijając oczywiście konstrukcje fabuły jest szeroki i rozbudowany opis tarczy Eneasza. Nie trudno się domyślić, że poeta wzorował się tutaj na opisie tarczy Achillesa z "Iliady" Homera. Jednak te dwa opisy różnią się naśladownictwa W "Eneidzie" ujawnia się duch patriotyzmu, który każde poecie ukazać na niej Rzym jako niepokonaną potęgę, zawrzeć na niej krótką historie państwa. Czytając już pierwszy wers opisu tarczy wyraźnie widzimy jak wielkim szacunkiem i umiłowaniem dążył Wergiliusz swój kraj, jak bardzo był z niego dumny: "Na niej dzieje Italii i triumfy Romy". Warto sobie uświadomić, że to co opisał Wergiliusz jest swego rodzaju przepowiednią bowiem w czasach w których żył Rzym jeszcze nie istniał. Dla porównania Homer nakreślił na "swojej" tarczy wydarzenia życia codziennego. Zadaniem obu opisów jest spowolnienie fabuły. Na tarczy Wergiliusza znalazło się także miejsce dla jego bliskiego przyjaciela - Oktawiana-Augusta. Nie wykluczamy, że zrobił to jednak pod presją. Obydwa opisy są niesamowicie piękne i dynamiczne.
Kończąc swojej wypracowanie chciałabym powiedzieć, że moim zdaniem pomimo, że "Eneida" powstała na wzór epopei Homera posiada jednak swoją własną i odrębną indywidualność. Jest dziełem ciekawym i nowatorskim, gdyż łączy w sobie dwie opowieści. Śmiało więc można powiedzieć, że "Eneida" jest dziełem życia Wergiliusza. Dziełem niezwykle udanym.
