1. Powstanie teatru greckiego

(...) Dla powstania teatru najważniejsze są najdawniejsze, ekstatyczne misteria (obrzędy kultowe u starożytnych). Dionizos był bogiem narodzin i śmierci, ale też i użycia. Tak więc skupiał w sobie zarówno wzniosłe wierzenia, jak i patronował pijackim zabawom. Obrzęd ku jego czci, pierwotnie hulaszczy i dziki, uległ z czasem umiarkowaniu. Tak zwane Wielki Dionizje - miejskie, które odbywały się w porze w porze wiosennego zrównania dnia z nocą, można by porównać ze słowiańskimi sobótkami czy wiankami. Dionizje Małe - wiejskie - obchodzone w porze jesiennej, były świętami winobrania; podobnie do naszych dożynek, miały wesoły charakter i nastrój ludowej zabawy. Z tych dwu różnych odmian kultu Dionizosa powstał teatr starogrecki w dwu swych zasadniczych odmianach: tragedii i komedii (Tadeusz Kudliński "Dramat starogrecki")

Teatr był budynkiem wyjątkowo budowanym, czy też przystosowanym do wystawiania inscenizacji. W jego skład wchodziła: scena, widownia i pomieszczenie pomocnicze. Nieodzowną częścią teatru greckiego, na którym występował chór, a potem także i aktorzy, była orchestra, kolistego kształtu z ołtarzem znajdującym się na środku. Następnym miejscem była widownia zwana theatronem. Było to wydzielona część dla publiczności, która z początku była rodzajem drewnianej trybuny (druga połowa VI w. p.n.e. Warto też pamiętać, że teatr był wówczas budynkiem stałym, umieszczanym na zboczu wzgórz. Teatr przechodził przez kolejne okresy swoistą metamorfozę. drewniane siedziska zastąpiono kamiennymi. Pierwszy teatr z kamienia zaczęto budować w V w. p.n.e. w Atenach, a zakończono w IV w. p.n.e. Starogrecki teatr pomieścił wówczas 17 tyś. widzów. Do dnia dzisiejszego stanowi on doskonały wzór teatru greckiego, który składa się ze wszystkich wzorcowych elementów: kolistą orchestrę o średnicy 24 metrów, theatron otaczający amfiteatralną widownię, której szerokość stanowiła 100 metrów, zaś wysokość 90 metrów. Theatron liczył 78 rzędów siedzących. Natomiast ulokowana bezpośrednio w stronę publiczności scena, odznaczała się trzema wejściami, której fasada była wykorzystywana jako element zdobniczy. Przez prawe wejście na scenę wychodziły postaci pozytywne, a przez lewe negatywne. Łączność w obrębie widowni umożliwiały prowadzące w górę przejścia rozchodzące się promieniście oraz dwa poziome przejścia dzielące miejsce dla publiczności na trzy sektory. Połączenie było tak sprawne, że oglądający przedstawienie mieli komfort szybkiego opuszczenia teatru (w momencie jakiejś katastrofy). Niektóre teatry starożytne specjalnie zaznaczały (różowy numer) miejsca o idealnej akustyczności. Były one jednak tylko dla wyjątkowych gości.

Idealny teatr grecki, którego cechuje doskonała akustyka mieści się w Mykench. Gdybyśmy rzucili monetę na scenę, brzmienie byłoby słyszalne nawet na najwyższym wzniesieniu. Cywilizacja japońska zastanawiając się nad powodem tak znakomitej akustyczności, postanowiła zbudować podobny teatr. Japończycy zastanawiali się, co jest powodem tak dobrej akustyki, dlatego postanowili zbudować taki sam, wprost taki sam, z największą precyzją do każdego nacięcia na siedziskach dla publiczności. lecz pomimo ogromnych wysiłków teatr japoński nie poszczycił się tak doskonałym dźwiękiem. Społeczność japońska chciała wręcz podzielić teatr na drobne elementy, aby przeanalizować ów nurtującą kwestię.

2. Dramat grecki - jego funkcja i struktura

Decydujący krok w rozwoju dramatu greckiego nastąpił w momencie wystąpienia Tespisa (ok. poł. VI w. p.n.e.), który wprowadził dialog sceniczny oraz dodał do chóru dytyrambicznego pierwszego aktora, tzw. "odpowiadacza". Kolejnym tragikiem, który wprowadził na scenę kolejnego aktora był Ajschylos, zaś trzeciego Sofokles. Twórcą tragikomedii był Eurypides, który powiększył wątek uczuciowy, pomniejszając tym samym kreację bóstw. Eurypides jest ostatnią osobą, na której zakańcza się ewolucja dramatu, przechodząca widoczny rozwój od początkowego półreligijnego oratorium, aż do powstania dramatu świeckiego.

Głównym celem konfliktu tragicznego było postawienie głównej postaci utworu wobec przeciwstawnych, równoprawnych racji. Jej zadaniem było dokonanie słusznego wyboru, jednakże każde jej posunięcie i tak ostatecznie zbliżało ją do katastrofy. Odwieczna, sporna kwestia określająca zasięg człowieczej władzy, czy aktywności człowieka i jego konfliktów ze kręgami praw boskich, skalą świętości, była już od starożytności pierwiastkiem poddawanym do rozważenia przez myślicieli i mistrzów pióra na całym wszechświecie, a przy tym zawsze świeżym. Doskonałym przykładem ilustrującym istotę tragedii jest Antygona Sofoklesa, będąca drobiazgową i bezstronną syntezą biegu sposobu myślenia dwóch kontrastowych stron, w tym zagadnieniu dysponuje najwyższymi walorami uniwersalnymi i ponadczasowymi. Wprawdzie konflikt Antygony z nowo wybranym możnowładcą Tebów, Kreonem został przez wzgląd Sofoklesa wyraźnie rozsądzony na stronę dziewczyny, to mimo wszystko moje zdanie wobec tego trudnego wyboru oraz strony, po której mają przewagę rację, jest przeciwna niż twórcy.

3. Kompozycja tragedii greckiej:

­ prolog (słowo wstępne) - miał charakter dialogu, który określał sytuację w pozycji wyjściowej fabuły (aktor był osobą, która wygłaszała zwiastun dramatu),

­ parados - to podstawowa pieśń chóru, zawierał objaśnienie okoliczności w jakiej zaczynał się dramat (wejście chórzystów na scenę),

­ epeisodion - odsłony złożone z dialogów i monologów aktorów (czyli epizod - element akcji),

­ stasimon - pieśń chóru, przeplatająca się z epeisodionem. Objaśnienia chóru

­ kommos - poetycki dialog pomiędzy nadrzędną osobą a chórem,

­ exodos - pieśń kończąca dramat, zwana epilogiem

Najistotniejszymi momentami akcji były perypetie, czyli kulminacyjny punkt, zmiana w akcji tragicznej - kataklizm. W dramacie antycznym chór dzielił się na dwa tzw. półchóry: strofer, komentował anitstrofer - reagował. Ów fragmentacja obowiązywała wszystkie tragedie greckie.

Czym jest konflikt tragiczny? To odwieczna, sporna kwestia określająca zasięg człowieczej władzy, czy aktywności człowieka i jego konfliktów ze kręgami praw boskich, skalą świętości, była już od starożytności pierwiastkiem poddawanym do rozważenia przez myślicieli i mistrzów pióra na całym wszechświecie, a przy tym zawsze świeżym. Toteż "Antygona" Sofoklesa, jest utworem, będącym drobiazgową i bezstronną syntezą biegu sposobu myślenia dwóch kontrastowych stron, w tym zagadnieniu dysponuje najwyższymi walorami uniwersalnymi i ponadczasowymi. Jednakże zanim przedstawię historię Antygony, muszę wspomnieć o dziejach rodu Labdakidów ("Król Edyp"), bowiem jest ona źródłem dramatu Antygony.

Historia Sofoklesa jest opowieścią o losach Edypa, który był synem Lajosa i Jokasty. Przez przepowiednię wyroczni (według której miał zabić Lajosa i ożenić się z Jokastą) rodzice porzucają swojego małego wówczas syna w górach. Chłopca znajdują w górach pasterze i oddają pod opiekę parze królewskiej Koryntu. Mimo troskliwej opieki przybranych rodziców Edyp nie czuje się szczęśliwy w miejscu, w którym dorasta. Postanawia więc udać się na spotkanie z wyrocznia delficką, która przepowiada mu jego dalsze losy (czyli zabicie własnego ojca i ślub ze swoją matką). Ponieważ bohater nie wiedział, że Korynt nie jest jego ojczyzną, postanowił opuścić to miejsce i rozpocząć życie na "własną rękę" z daleka od swoich przybranych rodziców. Wędrując w poszukiwaniu swojego miejsca, spotyka Lajosa. Między nimi dochodzi do kłótni (o pierwszeństwo na wąskim wąwozie), której skutek jest tragiczny. Edyp zabija własnego ojca i jego współtowarzyszy i udaje się w dalszą podróż. Dociera do miejsca swoich narodzin, które zostało sterroryzowane przez okrutnego Sfinksa. Jednym sposobem na jego przepędzenie jest odgadnięcie zagadki. Król wydał więc decyzję, że kto pokona potwora, ten otrzyma rękę Jokasty. Tą próbę podejmuje także Edyp, któremu udaje się rozwiązać łamigłówkę Sfinksa. W nagrodę bohater pojmuje za żonę Jokastę, swoją matkę i zaczyna rządzić królestwem. Dochowuje się licznego potomstwa (dwie córki i dwóch synów). Jednak królestwo Edypa obciążone jest klątwą bogów. Panuje w nim nieurodzaj, a jego kolejne dzieci rodzą się martwe. Bohater, za sprawą Terezejasza, postanowił rozwiązać zaistniałe okoliczności. Jasnowidz odkrył przed nim prawdę, mówiąc mu, że w rzeczywistości jest synem Lajosa i Jokasty. Gdy Edyp dowiedział się, że zabił własnego ojca i zaczął żyć w związku kazirodczym, "wykuł sobie oczy". Natomiast Jokasta popełniła samobójstwo.

I ów moment rozpoczyna akcję Antygony. Dramat Sofoklesa przywołuje ów wydarzenia, albowiem zaczyna się dialogiem Antygony i Ismeny o zgonie ich brata Polinejkesa, którego Kreon nie pozwolił pochować. Argumentował ten czyn swoją władzą, której nikt nie mógł się sprzeciwić. Dlatego nie rozumie działania Antygony, która staje naprzeciw jego rozkazom i zamierza z nim walczyć. Zdaniem Kreona, króla Tebów, brat Antygony był zdrajcą ojczyzny, co według niego znaczyło, że nie zasługuje na honorowy pochówek. Ustalone przez niego zasady w Tebach powinny być przestrzegane, a nie łamane i obalane. Toteż uważa, że Antygona zamiast dostarczać mu wielu trudnych wyborów, winna była się do nich przysposobić. Kreon zastanawia się nad motywem złamania przez Antygonę ustalonych przez niego praw. Jego zdaniem podwładni mają obowiązek wykonywać jego rozkazy, a gdy ktoś posunie się do ich złamania musi ponieść karę. Antygona wystąpiła przeciw władzy tyrana i tym samym wydała walkę państwu, które nie chciało uszanować religijnego (naturalnego) obowiązku człowieka: Zmarłych czcić - czcigodny czyn, ale godny kaźni błąd. Łamać prawo, walić rząd, tyś zginęła z własnych win  - tak mówił chór, który potępił czyn Antygony. Więc skoro dziewczyna złamała rygory króla i pochowała brata, tym samym musiała zostać ukarana. Król argumentuje swoją decyzję tym, że jest reprezentantem władzy państwowej i wszelkie jego ustalone decyzje powinny być uszanowane. Dlatego jeśli ktoś dopuścił się zdrady kraju, swojej ojczyzny (czyn Polinejkesa) powinien zostać poddany surowej karze. Według Kreona jego orzeczenie było słuszne. Będąc głową państwa, potępił zdradę i nielojalność. Prawy człowiek powinien cechować się praworządnością i sprawiedliwością społeczną. Dobro ojczyzny zwycięża, jest ważniejsze niż apel najbliższych. Kreon swoją decyzją pokazał konsekwentność swojej decyzji, tym samym uważając, że miał całkowitą słuszność w takim postępowaniu; Swoim zakazem Kreon przestrzegał przed sprzeciwianiem się jego prawom i rozkazom.

Dlatego zastanówmy się teraz czemu Anhouille w swych słowach nadał Antygonie przymiotnik "mała"? Miał na myśli jej wzrost? Nie wydaje mi się. Uważam, że w tych słowach ukryty jest głębszy sens, czyli wolna wola istoty ludzkiej, jej sumienie, etyka. Ale czy bohaterka nie wiedziała, jaki los spotka ją za złamanie prawa? A może gdyby wcześniej poznała następstwa swojego uczynku, to może nie sprzeciwiłaby się Kreonowi? Wszystkie te moje domniemania są zbyteczne, gdyż wiemy (dzięki autorowi), że główna postać tego dramatu doskonale wiedziała co robi, jak również miała pojęcie o grożącym jej niebezpieczeństwie. Dlaczego więc podjęła to ryzyko? Ponieważ posiadała wolną wolę, świadomość, która nakazywała jej co ma robić. Dziwi mnie wobec tego uzasadnienie myśliciela, "że bez małej Antygony wszyscy żylibyśmy spokojniej", wszak powyżej przytoczone właściwości dziewczyny są bardzo pozytywne. Może powinniśmy żyć odrzucając sumienie, zasady moralne? Nie wydaje miś, żeby takie rozstrzygnięcie było zadowalające dla nas, istoty ludzkiej obdarzonej inteligencją i zmysłami, gdyż wyzbycie się zasad etycznych jest równoznaczne z ubytkiem sumienia.

Głównym celem konfliktu tragicznego było postawienie głównej postaci utworu wobec przeciwstawnych, równoprawnych racji. Jej zadaniem było dokonanie słusznego wyboru, jednakże każde jej posunięcie i tak ostatecznie zbliżało ją do katastrofy.

Zasadniczym celem konfliktu tragicznego było postawienie głównej postaci utworu wobec przeciwstawnych, równoprawnych racji. Jej zadaniem było dokonanie słusznego wyboru, jednakże każde jej posunięcie i tak ostatecznie zbliżało ją do katastrofy. Oczywiście jak już wyżej wspomniałam główne wydarzenia skupiają się wokół ataku Polinejkesa na Teby. Jego czyn został uznany przez Kreona - króla Tebów - za haniebny i nikczemny. Uznał go za zdrajcę i zakazał, by jego zwłoki zostały pogrzebane. Ten akt był następstwem wyboru między prawem boskim - które nakazywało by ciała zmarłych pogrzebać - a prawem ludzkim. Z wyborem Kreona nie zgadzała się Antygona, która była siostrą nieżyjącego Polinejkesa i równocześnie narzeczoną Hajmona (syn Kreona). Pomimo, że groziła jej surowa kara, nie zawahała się dokonać pochówku brata. Wybrała prawo boskie, które przeciwstawiało się prawu umownemu (ludzkiemu), gdyż dla niej najważniejsze było posłuszeństwo wobec bogów. Gdyby dokonała wyboru prawa ludzkiego, stworzonego przez Krona, jej spokój sumienia zostałby zachwiany. Toteż nie bała się kary. "Wspólkochać przyszłam nie współnienawidzić" to jej hasło, które oznaczało, że nie przyłączyła się do tych, którzy nienawidzili.

Czyn Antygony zmusił Kreona do dokonania następnego wyboru. Otóż miał zdecydować czy ukarać ją czy nie (ze względu na szczęście jego syna). Jednak w trakcie podejmowania przez niego decyzji bohaterka popełniła samobójstwo. Król Tebów postanowił uniewinnić Antygonę, ale było już za późno. Utraty dziewczyny nie wytrzymał Hajmon, który postanowił odebrać sobie życie, tym samym zmuszając do tego samego swoją matkę, żonę Kreona.

Kreon był stale wystawiany na sytuacje dokonywania trudnych wyborów, w których musiał rozważać, czy należy postawić na dobro swojego ludu, czy tez na dobro swojej rodziny. Jego nieugiętość zawiodła go do tragicznego końca. Natomiast wybór Antygony, skierowany ku prawu boskiemu (które gwarantowało jej spokojne sumienie) i prawu ludzkiemu (które skazywało ją na śmierć), został dokonany w zgodzie z jej sumieniem.

4. Twórczość literacka antyku

Tyrteusz był kultowym poetą doby antyku. To właśnie jego imię zapoczątkowało pojęcie tyrteizm; do dziejopisarstwa zapisał się jako piewca legionista; jego hymny śpiewano w trakcie wypraw batalistycznych, zaś młodsze pokolenie musiało uczyć się ich na upamiętnienie jego twórczości. W utworze poetyckim Rzecz to piękna Tyrteusz zarysował dwie radykalne sylwetki: śmiertelnika, który oddaje swe życie by ratować ojczyznę i jednostkę ludzką, a także tego, który uciekał przed agresorem państwa. Niniejszy człowiek, który uciekał od otaczającego świata wsławił swą małżonkę, rodzinę, przyniósł sobie upokorzenie. Co gorsza niepowodzenia wówczas spotykają się naprzeciw. Tyrteusz nakłaniał do bitwy, abyśmy nie oszczędzali naszego istnienia. Nawet gdybyśmy mieli oddać życie. Nie możemy się bać starć z nieprzyjacielem i ofiarowania życia. Mamy ginąć z godnością.

Safona to najwybitniejsza wieszczka grecka, żyła na przełomie VIII i VII w. p.n.e. na wyspie Lesbos. Wywodziła się z wielkopańskiego rodu. Kierowała szkołą dla panien. Była nauczycielką liryki, muzyki, etykiety. Safona tworzyła znakomite pieśni, dotyczące jej prywatnego życia i norm wewnętrznych. Swoje uwagi kierowała do swych podopiecznych, do swej córy Kleis, brata, który zakochał się nieszczęśliwie oraz do bliskich znajomych. Znakomicie potrafiła wyrażać swoje emocje, a jej moc słów wprawiały w euforię antycznych twórców. Zasadniczym zagadnieniem, które poruszała Safona w swoich utworach, była miłość. Starożytna mistrzyni pióra podziwiała piękno swoich podopiecznych, udzielała im ostrzeżeń i rad etycznych.

Pieśń Modlitwa do Afrodyty jest utworem błagalnym, w którym poetka zwraca się z prośbą do Afrodyty o pomoc w otrzymaniu miłości umiłowanego człowieka. Kolejną pieśnią jest Zazdrość, w której dziewczyna wyznaje miłość ukochanemu. Ów pieśń jest żywym i realistycznym opisem uczuć i doświadczeń zakochanej dziewczyny, która przebywając w otoczeniu dżentelmena, dygocze że nie może nic powiedzieć, jest blisko utraty czucia i zmysłów. Poetka w swych wierszach opisywała swoją córkę i rodzinę. Wpadała w zachwyt nad jej urodą, lecz także niepokoiła się, że nie będzie potrafiła ofiarować jej godziwych przyszłych lat i cudownych ubrań. Safona jest do dnia dzisiejszego kojarzona z legendą.

Safona pisała również o swojej rodzinie i córce. Zachwycała się jej urodą, ale również martwiła, że nie może zgodnie z którą po nieszczęśliwej miłości do nieznajomego o imieniu Faon popełniła samobójstwo. Od określenia wysepki Lesbos wywodzi się nazwa miłości pomiędzy kobietami, a więc miłości lesbijskiej. Bowiem Safona obdarzyła swe uczennice mocnym uczuciem.

Owidiusz żył w latach 43- 18 p.n.e. To jeden z najznakomitszych liryków rzymskich. Z jego młodości pochodzą następujące utwory: antologia elegii miłosnych zatytułowanych Amores, tragedia Medea, Heroides, antologia zmyślonych listów miłosnych do postaci mitycznych, a także Ars Amandi (Sztuka kochania), czyli ironiczny skrypt związany z flirtem i miłością. W pierwszej części tegoż dzieła Owidiusz opisuje metody zdobycia kobiety, w drugiej części natomiast pokazuje sposoby, by to uczucie zatrzymać, zaś w części trzeciej przedstawia sposób zdobycia miłości mężczyzny. Kiedy poeta został wygnany z kraju, napisał szereg pieśni elegijnych pt. Tristia (Żale), które składały się z pięciu części. Elegie te miały postać listów skierowanych do małżonki, bliskich znajomych, adwokatów, tudzież samego cesarza Augusta. Liryk skarżył się w nich na dolę uchodźcy i trwonienie zdolności literackich, przywoływał niepamiętne chwile, opłakiwał współczesne mu nieszczęścia, błagał o zmianę linii życia. Zbliżoną naturę miały Listy z nad Morza Czarnego

Horacy żyjący w latach 65-68 p.n.e. to najsławniejszy poeta rzymski. Autor znakomitych utworów poetyckich, pieśni, satyr oraz listów poetyckich. Pieśni Horacego to: ody, hymny, dytyramby, anakreontyki, liryka refleksyjna. Jego inteligentne i błyskotliwe prawidła na temat ludzkiego losu głosiły, że majątek, fortuna rzadko zsyła dobrodziejstwo, tylko żyjąc zdrowo, spokojnie i w pojednaniu z swoim sercem, można znacząco zmniejszyć kłopoty i lęki. Problematyka jego utworów jest bardzo różna, gdyż to właśnie w nich opisał w nich swoją filozofię życia. Czytając Pieśni rzymskiego poety, odkrywamy w nich zmienność dobrych i złych nastrojów. Zdaniem Epikura szczęście jest świadectwem zmysłów, co nie oznacza, że musimy zaspokajać wszystkie nasze żądze. To umiarkowanie i mądrość są kwalifikatorami tego procesu. Jego Pieśni mają charakter hymnów poważnych, patriotycznych (tu przykładem jest List do Pizona określany również jako Sztuka poetycka("Ars poetica")), filozoficznych, refleksyjnych, biesiadnych, miłosnych, mówiące o kunszcie poetyckim sztuki. Jego horacjańska filozofia wyrażona została w wierszu O co poeta prosi Apollina. Utwór ten jest odą, w której Horacy mówi o swojej postawie filozoficznej. Jego ideologia opiera się o dwie szkoły filozoficzne: epikurejską (w której poszukiwano uśmiechu losu i życiowego celu poprzez zaspokajanie rozkoszy wewnętrznych) i stoicką (w której głoszono, że należy pielęgnować w sobie cnotę i rozwój intelektualny, a uwolnić od pokus i melancholii wszechświata. Twierdzili, że świat trzeba przyjmować ze spokojem, stąd też wzięła się słynna ich maksyma "stoicki spokój"). Pisząc swoją odę Horacy zjednoczył obie filozofie. Czyli połączył umysł i skromność z pragnieniem lekkiej starości. Zestawiając powyższe wnioski możemy uściślić twórczość Horacego w nasypujących punktach:

  • aprobata życia
  • powinno się radować ze wszystkiego
  • sprawność psychiczna
  • odrzucenie fortuny
  • uaktywnienie

5. Filozofia

Filozofia (pochodzi od greckiego słowa philosophia, od phileo czyli lubię i sophia czyli mądrość) wiernie zaś oznacza miłość mądrości czyli naukę o tym, co jest dla człowieczeństwa ważne i cenne. Podstawą współczesnej myśli filozoficznej, jest filozofia grecka stworzona w V i IV wieku. Starożytni myśliciele analizowali osobliwości natury (fizyka), zastanawiali się nad możliwościami człowieczej wiedzy (logika) i działań (etyka).

Heraklit (VI-V w p.n.e.) Sądził, że własnością otaczającego nas środowiska naturalnego jest zmienność.

Tales z Miletu uznał, że wszechświat wywodzi się z wody i stworzony jest z wody. Sądzić również, że życie płynie i nie możemy powtórzyć dwa razy tej samej sytuacji.

Pitagoras jest twórcą podwalin działań matematycznych. W geometrii zaobserwował dwie bardzo istotne tezy. Wychowankowie Pitagorasa zajmowali się rezonansem. Wnioskowali, że za brzmieniem ukrywa się dynamizm. Wierzyli, że dźwięczność ma właściwość matematyczną.

Sofokles (469-399) Pochodził z Aten, w których przeżył całe swoje życie. Wyrocznia w Delfach uznała go za najmądrzejszą istotę ludzką pochodzącą z Aten. Sofokles uchodził za karykaturę człowieka, gdyż był niskiego wzrostu, tęgi z zadartym nosem i wyłupiastymi oczami. Był zaprzeczeniem klasycznej urody. Ateński filozof był znakomitym nauczycielem dobrych zalet i manier, uściślając, uczył jak korzystać z umysłu, bowiem to właśnie on prowadzi ludzi do szlachetności. Jego nauka polegała na zadawaniu pytań Jedno wiem, że nic nie wiem. Twierdził, że pozostali są naiwniakami bez rozumu. Pouczał wszystkich, dając odczucie, że ma zamiar się uczyć, nie posiadając żadnej wiedzy. W czasie rozmów egzekwował od swoich rozmówców, ażeby zobaczyli niemoc w swojej metodzie rozumowania. Wytykał Ateńczykom ich błędy mówiąc: "Ateny są jak ospały koń, a ja jak giez, który próbuje je ożywić". Sofokles pasjonował się jednostką ludzką, a nie naturą, problemami moralnymi. Twierdził, że "drzewa nie mogą go nauczyć, natomiast wiele nauczą go ludzie w mieście". To właśnie on stworzył podstawy logiki, która była nieodzowną nauką etyki. Dla filozofa nie liczyły się dobra materialne i zadawał swym rozmówcą następujące pytanie: Czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, powagę i o to by dusza stała się najlepsza" Zgodnie z nauką Sokratesa cnota to największa szlachetność, gdyż posiada takie walory etyczne, jak: równość, męstwo, opanowanie i cierpliwość. Rasa ludzka postępuje błędnie, ponieważ nie wie czym jest dobro. Mądrość jest zatem fundamentem cnoty. Mając 70 lat został aresztowany za prowadzenie działalności filozoficznej, która nie podobała się społeczności ateńskiej. Zarzucono mu, następujące błędy: wprowadził wiarę w nowe bóstwa, zwodził młode pokolenie na bezdroża i zmuszał do profanacji. Za karę skazano dano mu do wypicia cykutę. Po Sokratesie nie mamy dziś żadnych utworów i tekstów filozoficznych. Jego poglądy pojawiają się tylko w dialogach filozoficznych Platona i we wspomnieniach Ksenofonta.

Platon (427-347), był wychowankiem Sokratesa(miał 29 lat kiedy Sokratesa skazano na karę śmierci). Pierwszym jego dziełem jest Obrona Sokratesa , w którym zostały przekazane słowa wielkiego mistrza wypowiedziane przed trybunałem. Do kolejnych utworów zaliczamy: Państwo, Ucztę, Zbór listów, Dialogi. Gdy pożegnał swojego mentora Sokratesa, postanowił opuścić Ateny i udać się w podróż po świecie, która trwała 12 lat. Gdy powrócił założył Akademię Platońską. Starożytny myśliciel pasjonował się niestałością pomiędzy tym co trwa bez końca, a tym co jest ulotne i nietrwałe. Największymi zaletami dla niego była harmonia pomiędzy męstwem, mądrością a panowaniem nad własną osobą i sprawiedliwością. Dla niego dobroć składała się z dwóch elementów: idealności, która stała wyżej w kolejności i z realności. Piękno, które jest nieodzownym szczeblem do osiągnięcia dobra idealnego, zaliczył do dobroci realnej, prawdziwej. Istotą postrzegania miłości jest teza, że tylko przez prawdziwe, ziemskie cele możemy zdobyć cele trwałe. Platon był także twórcą projektu utopijnego państwa: w którym formacja powinna podlegać ewolucją, zaś mieszkańcy nie mogli sięgać po dobro samowolnie, ale powinni działać razem. Taka republika musi opierać się na mocy i do takiego kraju mogli należeć wyłącznie ci którzy są mu potrzebni. Platon zmarł w spokoju, będąc w podeszłym już wieku, na swoich urodzinach.

Arystoteles(384-322), był wychowankiem Platona i zarazem studentem jego Akademii, w której uczył się przeszło 20 lat. Po śmierci swojego mistrza, postanowił założyć swoją własną uczelnię w Likeionie. Jego zdaniem nie istnieją wrodzone idee, zaś nauka Platona stawiała wszystko "na głowie". Filozof sądził, że największą zacnością jest pomyślność rozumiana nie jako przezywanie wszelkich rozkoszy ziemskich, lecz jako mądre i szlachetne życie. Dzięki swym założeniom, które polegały na badaniu zachowań istot ludzkich, miał zamiar określić pojęcie dobra. Według niego cnota jest umiejętnością zachowania złotego środka, umiarkowania pomiędzy biegunowością. Jego poglądy podzieliły cnotę na: etyczną, która wiąże się z praktycyzmem, czyli z hojnością i męstwem oraz związaną z pracą, czyli związaną z teoretycznością, a więc z mądrością i rozsądkiem

Cnoty dzielą się na cnoty etyczne związane z życiem praktycznym (hojność, męstwo) i cnoty związane z pracą teoretyczną (mądrość, rozsądek). Dzięki nauce Arystotelesa mamy dziś takie nauki jak przyroda i empiryzm. Równie drobiazgowo zajmował się logiką i psychologią. To właśnie on zapoczątkował takie hasła jak : kształt, materia, siła, natura rzeczy.

6. Szkoły filozoficzne

Stoicyzm był doktryną filozoficzną zapoczątkowaną w 301r.p.n.e. za przyczyną Zenona z Kition. Ów szkoła opierała się o surowe zasady etyczne, które polegały na: utrzymaniu spokoju duchowego, którego nie zakłóca ani radość, ani melancholia, na wyzbyciu się namiętnych porywów, na życiu zgodnym z przyrodą i umysłem. Niebanalnie mówiąc: nieczułość na rozkosz i cierpienie, unieruchomienie emocji, opanowanie, nie uczuciowość, dzielność i optymizm bez względu na sytuacje.

Epikureizm był doktryną wywodzącą się od greckiego myśliciela Epikura z Samos (341-270). Szkoła ta poszukiwała odpowiedzi na odwiecznie nurtujące nas pytanie: Jak żyć, aby być szczęśliwym?. Według ich nauki by być szczęśliwym należy postępować rozważnie, żyć w opanowaniu, ufać zmysłom, odrzucać zabobony i ufność w sugestię mocy nieziemskich. Tylko i wyłącznie szczęście zaczerpnięte z rozkoszy ciała i rozumu, płynące ze zwyczajnego i szlachetnego życia, daje harmonię.

Sceptycyzm był poglądem stworzonym przez Pirrona, żyjącego na przełomie IV i III w. p.n.e. Jego zdaniem radość i opanowanie może dać tylko roztropność i ostrożność przed wygłaszaniem poglądów. Ta szkoła odrzucała poglądy naukowe, zaś przyjmowała wyłącznie zjawiska empiryczne, namacalne. Czynniki tych osobliwości pozostają jednak wielką tajemnicą.

Cynicy to szkoła założona przez Antystenesa z Aten. Jego najbardziej znanym uczniem był Diogenes z Synopy. Dla cyników najistotniejszym celem w istnieniu ludzkim jest cnota. Pozostałe rzeczy, także erudycja, jest obojętna. Tylko i wyłącznie cnota prowadzi nas do szczęścia. Bogactwo nie jest do tego konieczne. Jeżeli istota ludzka będzie obojętna w odniesieniu do nich, wówczas zyska mądrość, wyzwolenie i autonomię.

7. Wartość mitów greckich - ich istota i funkcje

Mit jest gatunkiem epickim, który jest opisem wierzeń danej grupy społecznej. Jest opowieścią sakralną wyjaśniająca w sposób alegoryczny i symboliczny zjawiska natury lub życia człowieczego zgodnie z wierzeniami w dawnych religiach pogańskich (historia kosmogoniczna i teogoniczna). Mitologię grecką charakteryzuje prócz wyżej wspomnianych cech politeizm, tzw. wiara w wielobóstwo. Mit zrodził się z opowieści ustnych, mających stałą osnowę fabularną, które posiadały różne warianty. Toteż mit występował w wielu wersjach, w którym liczyła się całość, a nie szczegóły.

Mity greckie stanowiły składnik kultury ludów pierwotnych: tworzyły one więzi społeczne, równocześnie uświadamiając odrębność i tożsamość danej grupy społecznej, określając ich obyczaje i tradycje. Mity pełniły trzy funkcje: poznawczą, która umożliwiała analizę zjawisk przyrody; światopoglądową, która stanowiła podstawę wierzeń religijnych; sakralną związaną z czczeniem bóstw i rytualnych obrzędów.

Zgodnie z mitologią, która jest opisem wierzeń starożytnych Greków, opis narodzin wszechświata wyglądał następująco: Wielki Chaos wyłonił dwa potężne bóstwa: Uranosa, czyli boga Nieba i Gaję boginię Ziemi. Ich związek zaowocował narodzinami tytanów, cyklopów i sturękich hekatonchejrów. Zawiedziony szkaradnym i okrutnym wyglądem swych dzieci Uranos, zrzucił je w otchłań Tartaru. Matka zbulwersowana zachowaniem męża ukartowała przeciw niemu intrygę z najmłodszym z olbrzymów, Kronosem, który niebawem strącił Uranosa z majestatu i został rządzącym światem. Lecz i jego spotkał ciężki los, przepowiedziany przez wyrocznię. Jego umiłowany syn, Zeus, zaczął domagać się tronu niebieskiego, co rozpętało straszliwą wojnę, pomiędzy dwiema nieśmiertelnym siłami. Po jednej stronie stał Zeus wspólnie z uwolnionymi braćmi, którzy znajdowali się we wnętrznościach Kronosa, a po drugiej stronie stał ojciec wraz z sojusznikami. W końcowym stadium walki, w momencie, w którym ziemia zadrżała pod nogami olbrzymów, a niebo było zasnute nieodgadnionym obłokami, triumfalny, niezłomny Zeus, stał się właścicielem tronu niebieskiego. Jednakże istoty ludzkie istniały już o wiele wcześniej aniżeli panowanie nad wszechświatem przejął Zeus. O narodzinach rasy ludzkiej mówi wiele odrębnych legend, które zachowały się do naszych czasów. Jedne mówią o tym, że istota ludzka wyszła dosłownie z ziemi, wespół z innymi organizmami, inne, że człowiek wyłonił się z gór i lasów na kształt drzewa i skały. Jeszcze inne podania, które uznają przede wszystkim dynastie monarsze i szlachectwo, mówią że istota ludzka pochodzą od bogów. Jednakże najbardziej uznawana była opowieść o czterech okresach cywilizacji: złotym - za rządów Kronosa, srebrnym - po jego upadku, brązowym - czasie hegemonii herosów oraz żelaznym, który utrzymuje się do dnia dzisiejszego.

wedle znowuż innych legend istota ludzka została stworzona przez Prometeusza, który nadał mu kształt z gliny, stając się również jej nauczycielem w dziedzinie sztuki i rzemiosła. Rasa ludzka była do tego stopnia zauroczona i chciwa życia i poznania świata, że nawet potop nie był w stanie jej zgładzić.

Dziedzictwo kulturowe antyku dało podstawę pod późniejszy rozkwit twórczości literatury międzynarodowej, a zwłaszcza europejskiej. Znakomitym i uniwersalnymi utworami antycznymi stały się mity. W nich został zapisany po raz pierwszy wzór ludzkiej postawy i postępowania. Według nauki, ów wzór zachowań, czyli archetyp (pradawny obraz, wyobrażenie, motyw, wzór zdarzenia czy działania, związany z mitami, obrzędami i sztuką) utrwalił się bardzo mocno w psychice człowieka i ujawnia się na rozmaitych płaszczyznach nauki. Archetyp jak samoistny prototyp nie jest poddany żadnym przeobrażeniom historycznym.

Mityczne legendy stanowią do dnia dzisiejszego najcenniejsze źródło wiedzy o rasie ludzkiej, ich postępowaniach i ideałach, dlatego też chciałabym przedstawić znane archetypy z literatury starożytnej. Pierwszym z nich jest Prometeusz To jemu przypisujemy znakomity wyczyn stworzenia człowieka. Posłużył się do tego gliną i własnymi łzami pierwszej istoty ludzkiej. Dusza ludzka została stworzona z ognia niebieskiego, skradzionego przez Prometeusza. Z tego zaistniałego faktu, w którym jednostka ludzka otrzymała duszę, wynika, że tytan miał zamiar uczynić z niej istotę wolną, mającą swoją wolna wolę. Dwie istotne sprawy martwiły Prometeusza, chłód i brak pokarmu. Bał się, że człowiek, nie poradzi sobie bez tych zdobyczy, wobec czego ukradł z pojazdu nieśmiertelnego Heliosa iskrę ognia. Ukrył ją w łodydze sitowia i oddał śmiertelnikom. Prometeusz znieważył wolę Zeusa, lekceważąc jego panowanie, a na dodatek, pozwolił sobie zadrwić z najbardziej istotnego Boga Olimpu. Martwego byka rozdzielił na dwie połowy. W jednej części znajdowało się zawinięte w skórę mięso, natomiast w drugiej kości pokryte łojem. Zeus skuszony widokiem tłuszczu, bez zastanowienia się wybrał drugą część. Kiedy odkrył pułapkę, domyślił się, że Prometeusz z niego zakpił. Rozgniewany wyczynem tytana postanowił rozprawić się z nim, włączając w to również ludzi, którym wypuścił Pandorę, przynoszącą nieszczęścia i tragedie. Prometeusz jednakże zniwelował następstwa otworzenia puszki. Jednak swojej kary nie zdołał zniwelować. Przykuto go do skały Kaukazu, a latający nad nią orzeł "wyjadał" mu nieustannie odrastającą wątrobę. Jednakże Prometeusz miał dar przepowiadania przyszłych losów i przestrzegł Zeusa przed nieuchronnymi następstwami zamierzonego małżeństwa. By wynagrodzić Prometeusza za tak cenną informację, zezwolił Heraklesowi stracić z kuszy orła i uczynić go wolnym. Postawił tylko jeden warunek: miał każdego dnia mieć przy sobie pierścień z kawałkiem głazu, do którego został przykuty. Prometeusz dokonał dla istot ludzkich wiele dobrych rzeczy m.in. wyjaśniał im osobliwości, które zachodziły na Ziemi (np. zmienność pór roku). Był ich nauczycielem i przewodnikiem w wielu sprzyjających im rzeczach (np. nauczył ich pisać, pokazał podstawy matematyki, architektury, medycyny, gospodarki oraz nauczył wytapiać żelazo). Jego porady sprawiły, że istota ludzka nadal mogła samodzielnie pogłębiać swoje zainteresowania i wiedzę. Ów symbol dobroci i oddania obudził w ludziach ducha, dając im tym samym potęgę królowania nad wszechświatem. W człowieku rozpoczęły rozwijać się złe właściwości dopiero wówczas, kiedy skończył się jego mądre kierowanie.

Rozsądek, uznany za granicę pełnego zadowolenia i satysfakcji oraz marzenie dla którego bardzo często decydujemy się podjąć ryzyko, reprezentują dwie postawy wobec tajemnicy wszechświata.

Kolejnym podaniem jest mit o Dedalu i Ikarze, który jest przykładem wielu kontrastowych poglądów i racji. Postać Dedala możemy uznać za wzorcową, gdyż jest to człowiek spokojny, opanowany, oraz wytrwale dąży do wyznaczonego przez siebie celu. Daje się więc nam poznać jako jednostka wszechstronnie wykształcona, rozważna i przewidująca, która jest twórcą całego mnóstwa potrzebnych do życia rzeczy (był wynalazcą świdra). Wszystkie realizowane przez Dedala rzeczy, były rozważane i przemyślane, dlatego też nigdy nie wykonywał niczego pochopnie i z ryzykiem. Dla Ikara był niezwykle opiekuńczy.

Król Minos uwięził Dedala i zmusił go do wybudowania na Krecie labiryntu dla Minotaura. Jednak pewnego dnia Dedal postanowił opuścić Kretę, jednak Minos nie chciał go wypuścić z wyspy, obawiając się, że Dedal zdradzi, prawdziwe pochodzenie Minotaura (był synem Minosa). Ponieważ morze i ląd było pilnie strzeżone przez wojska Minosa, Dedal zdecydował się wraz z synem na ucieczkę z wyspy, za pomocą własnoręcznie skonstruowanych skrzydeł. Obaj przymocowali je sobie do ramion, a zanim ruszyli w drogę, Dedal przestrzegł syna: "Pamiętaj, synu, żebyś zawsze latał środkiem, między morzem a niebem. Nie wolno ci zbyt wysoko szybować, gdyż gorąco promieni słonecznych roztopi wosk, który spaja skrzydła; ani nie zlatuj zbyt nisko, aby wilgocią wody nie nasiąknęły pióra". Ale Ikara poniósł zachwyt nad mocą tego odkrycia. Przestał pamiętać o ostrzeżeniu ojca i zaczął się coraz wyżej wzbijać w błękitną przestrzeń. Wtenczas stało się to, co przewidział Dedal. Wpływ żaru słonecznego rozpuścił wosk i Ikar zaczął tracić pióra. Spadł z ogromnej wysokości na ziemię i zabił się na miejscu. Po długich poszukiwaniach odzyskał Dedal nieszczęsne prochy syna. Wyspę, na którą spadł Ikar, nazwano Ikarią, natomiast morze dookoła niej - Morzem Ikaryjskim.

Ikar okazał się zbyt lekkomyślny i nieodpowiedzialny, podejmując ryzyko zobaczenia nowych nie odkrytych dotąd rzeczy. Był marzycielem i dziś wydaje się postacią całkowicie niefunkcjonalną. Natomiast Dedala nazwać możemy symbolem rozsądku i rozumu, który posiadł wiedzę życia, twierdząc że w nasze życie powinno się skupiać na poradach ludzi bardziej doświadczonych i oświeconych.

Mit ten jest obrazem wielu kontrastów: fantazji i rzeczywistości, lekkomyślności i rozwagi, marzeń i doświadczeń oraz życia i śmierci.

A zatem czym jest Mitologia? To zbiór baśni, legend, podań o bogach i dzielnych herosach. To najstarsza forma religii starożytnej Grecji, która polegała na celebrowaniu i oddawaniu hołdu rzeczom nieżywym. Oryginalna odmiana religii związana jest z antropomorfizmem, czyli wyobrażeniem bogów na uosobienie człowieka.

Na Olimpie zasiadali następujący bogowie:

  • Dzeus, który był najwyższym bogiem, panem królestwa niebieskiego, błyskawic i grzmotów
  • Hera była żoną Dzeusa
  • Atena była boginią mądrości
  • Apollo był bogiem przepowiedni i czarów, patronem poetów, liryków, opiekunem muz

Muzy były patronkami sztuki:

  • Kalliope była muzą hymnów bohaterskich
  • Klio była muzą dziejopisarstwa
  • Euterpe była muzą poezji
  • Taleja była muzą farsy
  • Melpomene byłą muzą dramatów
  • Terpsychora była muzą tańca
  • Erato była muzą hymnów miłosnych
  • Polihymnia była muzą hymnów i pieśni religijnych
  • Urania była muzą gwiazd
  • Artemida była boginią polowań i borów, urodzajności i śmierci
  • Hermes był posłańcem bogów, był bogiem oszustów i handlowców
  • Hefajstos był bogiem ognia i warsztatu kowalskiego
  • Afrodyta była boginią miłości
  • Ares był bogiem wojny

Światło i powietrze:

  • Helios był bogiem Słońca
  • Selene była boginią Księżyca
  • Iris była boginią tęczy

Bogowie wiatrów:

  • Boreasz był bogiem wiatru północnego
  • Notos był bogiem wiatru południowego
  • Zefir był bogiem wiatru wschodniego
  • Euros był bogiem wiatru zachodniego

Do bogów panujących na ziemi należeli:

  • Demeter była boginią istnienia, urodzaju, patronką plantatorów
  • Persefona była boginią śmierci
  • Dionizos był bogiem, który zajmował się winną latoroślą i życiem
  • Asklepios (Eskulap) był bogiem lekarzy
  • Westa była boginią, która opiekowała się ogniskiem domowym

Bogowie fal i oceanów:

Bogowie związani ze światem podziemnym:

  • Hades był władcą piekła
  • erynie

Bógowie losu i spraw człowieczych:

  • Eirene była boginią pokoju
  • Hymen opiekowała się małżeństwami
  • Hypnos był opiekunem snu
  • mojry były boginiami opatrzności
  • Nike była boginką triumfu
  • Tanatos był bogiem śmierci
  • Temida była boginią sądownictwa
  • Fortuna byłą boginią pomyślności

8. Epos

Epopeja jest rozbudowanym utworem wierszowanym, ukazującym losy mitologicznych lub historycznych postaci, na tle zdarzeń opisanych dla danego społeczeństwa. Epos jest wielowątkowym utworem, w którym pojawiają się monologi oraz dialogi. Jego zasadniczymi cechami są: inwokacja, która jest apostrofą umieszczoną na początku dzieła, skierowaną do bogów, z apelem o wsparcie przy pisaniu utworu; paralelizm dwóch powierzchni, a więc świata bóstw i świata istot ludzkich. Wszystkie zdarzenia autor opisuje stylem uroczystym, górnolotnym, który jest dostosowany do doniosłości przedstawionych zderzeń. Drobiazgowa, naturalistyczna relacja obiektów i okoliczności miała za zadanie spowolnić akcję.

precyzyjny opis miał na celu spowolnienie akcji.

Porównanie homeryckie jest bardzo rozbudowaną formą, której jeden z członów jest drobiazgowym obrazem. Ów porównanie zazwyczaj dotyczy czynów człowieka, zestawionych z zachowaniami zwierząt bądź zjawiskami

9. Podstawowe wiadomości dotycząc Biblii

Biblia, gr. biblios, czyli łodyga papirusu

Biblia z języka greckiego oznacza "książkę nad książkami", książkę najdoskonalszą, książkę, która sama w sobie zawiera więcej rzeczy dobrych niż wszystkie książki razem wzięte. Biblią nazywamy również Pismo święte Starego i Nowego Testamentu, który jest zbiorem dzieł religii judaistycznej i chrześcijańskiej. Biblia to dzieło teandryczne (bosko - ludzki) , łączące w sobie dwa słowa greckiego pochodzenia theos - bóg i andros -człowiek

Struktura Biblii

Pismo Święte złożone jest ze Starego i Nowego Testamentu, w którym znajduje się 46 ksiąg Starego Testamentu i 27 ksiąg Nowego. Każda z ksiąg podzielona jest na rozdziały, a rozdział na wersety.

Podział Biblii: Pismo Święte jest Pięcioksięgiem złożonym z: Księgi Rodzaju, Wyjścia, Kapłaństwa, Liczb i Powtórzonego Prawa

okres powstania

Stary Testament - XIII w. p.n.e. - I w. p.n.e.

Nowy Testament - 51 r. n.e. - 96 r. n.e.

Języki

Stary Testament:

  1. hebrajski
  2. grecki
  3. aramejski

Nowy Testament:

  1. grecki

Gatunki literackie, które pojawiają się w Biblii:

    • psalm
    • list
    • hymn
    • pieśń
    • tren
    • modlitwa
    • kazanie
    • przypowieść

wymowa Pisma Świętego w cywilizacji europejskiej

Biblia to źródło kultury europejskiej:

w obszarze religijno-moralnym, dekalog jest doskonałym przykładem na stosunki międzyludzkie

w obszarze kulturowym; jest inspiracją twórców literatury i filozofów oraz muzą sztuki

10. Tłumaczenia.

Starożytne: Starego Testamentu: język grecki (Septuaginta), język aramejski (targuma), chrześcijańskie tłumaczenia z języka łacińskiego (Vetus Latina, Wulgata ), a także przekłady na języki: syryjski. (Peszitta), koptyjski, etiopski, ormiański, gocki, arabski, starosłowiański.

Nowożytne: czasy reformacji zapoczątkowały częstotliwość prekursorskich tłumaczeń na języki narodów (chociaż egzystowały one już uprzednio, np. J. Wycliff); najpowszechniejsze są przekłady Marcina Lutra na język niemiecki i Biblia Króla Jakuba (Authorized Version) w języku angielskim; tłumaczenia protestanckie były przekładami pochodzącymi z języków pierwotnych (były oryginałami), zaś tłumaczenia chrześcijańskie z Wulgaty. W dobie współczesności translatorzy wspierają się tekstami oryginalnymi, ustalonymi przez nowatorską wersję krytyczną Biblii; tłumaczenia Pisma Świętego są bardzo często pracą grupową, niejednokrotnie łączącą różne wyznania (tłumaczenia ekumeniczne). W tej chwili Pismo Święte przełożone jest niemalże wszystkie języki świata, zaś jego popularyzacja jest popierana przez wszystkie Kościoły katolickie.

Pismo Święte jest księga zawierającą fundamentalne dogmaty wiary katolickiej: o Bogu, Jezusie Chrystusie, Duchu Świętym, stworzeniu wszechświata i istoty ludzkiej, duszy śmiertelnika, błędach ludzkich, odpuszczeniu grzechów, działaniach Stwórcy w historiografii, rozgrzeszeniu, wierze, narodzinach i istocie Kościoła, dalszych losach świata i istoty ludzkiej (teologia biblijna, antropologia biblijna).

Osoby, które wierzą w Boga utrzymują, że Pismo Święte jest Słowem Bożym, jest prawdą przekazaną istotom ludzkim przez Stwórcę. Ów Pismo Święte jest wolne od błędów i jest nieustannie autorytetem sensu wiary. Za twórcę Biblii chrześcijańskiej katolicy uważają Boga (inspirację), co oczywiście nie neguje autorstwa ludzki, które wyrażone jest w mowie, terminach, faktach, gatunkach literackich, które właściwe są usposobieniu historycznemu ustalonych wspólnot ludzkich; szlak prowadzący do uprzytomnienia religijnej istoty Biblii prowadzi poprzez świadomość człowieczej mowy i zamiarów jej twórców. Klerykalne stowarzyszenia, wyłaniające się z fundamentalizmu, proklamują co rusz koncept Pisma Świętego jako annału podyktowanego ludziom przez Stwórcę i wymagającego wiernego uzasadniania (pomijając reguły krytyczne).

Biblia jest Pismem religijnym wspólnoty Kościoła, która ukształtowała się jeszcze przed pierwszym zapisem księgi. Kościół wyznaczył zasady biblijne. Zasadnicze kwestie zawarte w Piśmie Świętym były pierwszorzędnym impulsem dla zbudowania tej społeczności chrześcijańskiej w dobie poprzedzającej zachowanie Pisma Świętego na piśmie. Biblia to dzieło utrwalone i autorytarne, to praźródło dogmatów wiary i etyki katolickiej. Kościoły protestanckie uwypuklają integralność Biblii jako materiału źródłowego wiary (norma sola Scriptura), w trakcie kiedy Kościół chrześcijański twierdzi, że genezą tego jest Tradycja, a więc przekaz wyznania w Kościele od jego praprzyczyny. Trzeba również zaznaczyć, że Biblia jest fundamentalną częścią owej Tradycji. W minionych wypowiedziach o Biblii (znanych również w prawosławiu) mawiano o dwóch motywach wiary: Biblii i Tradycji. Więź z Pismem Świętym jest ważnym elementem istnienia ludzkiego w wierze chrześcijańskiej i judaistycznej. Treść Pisma Świętego pochłaniają wyznaczone miejsce w modłach, są odczytywane i relacjonowane w obrzędzie; Kościoły katolickie i obyczajowość żydowska zalecają zwolennikom nieustanne czytanie Biblii; Pismo Święte jest także inspiracją dla nowo powstałych ruchów religijnych.

11.Księga Hioba

Hiob, człowiek wschodniego pochodzenia, był bardzo majętny i szlachetny. Jego szczera miłość i bezgraniczna ufność w Boga zostały zauważone przez Szatana. Postanowił on za przyzwoleniem Stwórcy poddać go straszliwej próbie. Natychmiast na Hioba spadło pasmo nieszczęść i porażek. Skradziono mu bydło, owczarnia zapaliła się od uderzenia pioruna, a silny pustynny wiatr zrównał z ziemią jego dom, grzebiąc pod nim wszystkie jego dzieci. Mimo tak wielu nieszczęść Hiob przyjmował wszystko z pokorą mówiąc: "Pan Bóg dał, Pan Bóg wziął, niech się dziej Jego Święta wola, niech imię Jego będzie błogosławione". Postawa Hioba nie podobała się Szatanowi, który postanowił posunąć się jeszcze dalej, zsyłając na niego trąd. Wówczas opuszczony przez żonę i przyjaciół, pozbawiony dachu nad głową, zamieszkuje na gnoju przy wejściu do wsi. Ze spokojem i ufnością odpowiada swym najbliższym: "Jeśli zgrzeszyłem, niech mi Pan Bóg przebaczy. Oby moje cierpienie obmyły moje winy. Lecz nie będę złorzeczył Jego Świętemu Imieniu, dochowam Mu ufności"!

Nieskalana wiara Hioba zwyciężą. Pan Bóg zwrócił mu jego majątek i sprawił, że rodzina ponownie się powiększyła o siedmiu dorosłych chłopców.

Z historii o Hiobie wynika że:

  • nie powinniśmy poddawać w wątpliwość dobroci Bożej
  • bez cierpienia, które stanowi naturalny element ludzkiego życia, nie ma zbawienia
  • powinniśmy z honorem przyjmować to, co zsyła na nas Stwórca
  • Pan Bóg wynagradza tym, którzy cierpią i wierzą

12. Księga Koheleta

Kohelet był mędrcem, który przemawiał na zgromadzeniach. Jego rozważania dotyczyły sensu ludzkiego bytu, z których wynikało, że nie istnieje żadna absolutna wartość, bowiem nic nie trwa wiecznie i nie ma niczego stałego. Posiadając majątek, władzę czy mądrość nie możemy być w pełni zadowoleni i usatysfakcjonowani. Kohelet swoje myśli, dotyczące tego zagadnienia, wyraził w następujących słowach: "vanitas vanitatum, et omni vanitas" - marność nad marnościami i wszystko marność. Jego nauka o życiu wyrażona jest niezwykle pesymistycznie. Kohelet próbując nadać jej ton nieco bardziej optymistyczny, podkreślił, że cały nasz życiowy dorobek jest wyłącznie darem od Stwórcy Nieba i Ziemi. Toteż nasze dary od Boga powinny być używane z rozsądkiem i mądrością, gdyż stojąc w obliczu śmierci, będziemy musieli się z tego rozliczyć.

Fundamentalną księgą Biblii jest Genesis, czyli Księga Rodzaju. Jest opisem stworzenia wszechświata, który został zasiedlony przez zwierzęta. Dzień, w którym Pan Bóg postanowił stworzyć człowieka, był ostatnim dniem jego pracy. Z tego wynika, że człowiek jest najdoskonalszą istotą żyjąca na Ziemi. Został stworzony, by mieć władze na Ziemi. Niewątpliwe jest również to, że zostaliśmy stworzeni na "obraz i podobieństwo Boga". Człowiek narażony jest na nieustanne starcia. Musi walczyć z tym co dobre albo z tym, co złe. Jednak w tej bitwie nikt nie wygrywa, bowiem albo wszyscy są zwycięzcami, albo przegranymi.

"Księga Psalmów". W tej księdze istota ludzka przedstawiona została jako "władca nad dziełami rąk Twoich", w tym zbiegu okoliczności bożych. Rasa ludzka to stworzenia "niewiele mniejsze od niebieskich mocy", więc czy możemy stwierdzić że jest "niewiele mniejsza" potężniejsza od Boga? Według Pisma Świętego i takiej analizy jest to profanacja. bez wątpienia koniec psalmu jest "szablonową" formułką, która wyraża entuzjazm nad pracą Boga.

13. Przypowieści

W Biblii pojawiły się również przypowieści, które są uznane za "Nową falę". Przypowieść jest utworem o charakterze moralizatorskim, który przekazuje myśli moralne przez przykład, podobieństwo lub alegorię. Są to właściwie spisane homilia wygłoszone przez Jezusa, który na zrozumiałych ilustracjach wyjaśniał wielowymiarowe zagadnienia natury etycznej i psychologicznej. Jednostka ludzka przedstawiona jest jako samodzielny wytwór boży, pragnąca powielać wzorce zaczerpnięte z swojej religii do powszedniego życia. Prawdą stała się teza, zawarta w przypowieści "O Siewcy", że nie wypada osądzać człowieka w jednej chwili, należy mu dać czas, albowiem w gronie tych odrzuconych odnajdą się też ci dobrzy. Natomiast Syn marnotrawny stał się metaforą błędu, lecz i równocześnie męstwa, aby ów pomyłkę naprawić. Miłosierny Samarytanin jest natomiast jedynym, który wręcz nieprzyjaciołom udzielał oparcia. W przypowieściach dostrzegamy wizerunek istoty ludzkiej wolnej, niezależnej, której religia jest potrzebna do bytu, do uporządkowania wszechświata. Kolejną przypowieścią, jest parabola, która mówi, że nie szata zdobi człowieka. Jest to historia o dwóch młodzieńcach wychowanych w zamożnej rodzinie, na których przyszedł czas rozpoczęcia edukacji. Ich drogi rozeszły się w zupełnie dwóch różnych kierunkach. Minęło pięć lat i starszy z braci postanowił powrócić do domu. Zdobywszy gruntowne doświadczenie i wiedzę dorobił się własnej firmy i stał się znaną, i szanowaną osobistością. Natomiast jego młodszy brat postanowił wybrać zupełnie inną drogę rozwoju, znacznie skromniejszą, lecz niezwykle ciekawą. Dużo podróżując, zaczął prowadzić prace badawcze, które następnie wpłynęły na rozpoczęcie pisania przez niego książek. Nadszedł jednak czas, w którym młodszy z braci postanowił spotkać się ze swym starszym bratem. Gdy wreszcie zdecydował się złożyć wizytę bratu, on miał w tym czasie miał ogromne przyjęcie, a ponieważ uważał się za domownika, postanowił wejść do środka. Jako że był nienależycie do sprzyjającej okoliczności ubrany, sprowadził na siebie uwagę niemalże wszystkich zgromadzonych. Jego wystraszony brat nie witając się z nim nawet, złapał go bez żadnego wyjaśnienia i miał zamiar wyprosić. Jednakże musiał powstrzymać się od tego zamiaru, gdyż jego brat wzbudził powszechne zainteresowanie. Niedowierzając własnym oczom, nie mógł zrozumieć jakim cudem jego brat stał się "biedakiem". Zdołał tylko wymamrotać: "Miał pan przyjść wczoraj... Już ktoś inny wyczyścił kominek! Żegnam pana.." Niemniej jednak jego stwierdzenie było na tyle ciche i nie zagłuszyło zawołania, które dobiegło z krańca sali: "Czyż to nie ten słynny pisarz, którego praca startuje do nagrody Nobla?" Uwaga ta dokonała niemalże cudu. Bowiem starszy brat mimo, że był bardzo zdziwiony tym spostrzeżeniem, natychmiast wprowadził młodszego w samo centrum przyjęcia, przedstawiając go z dumą swoim towarzyszom. Ci zaś wniebowzięci jego przyjazdem składali podziękowania pan domu za znakomitą niespodziankę. Przesłanie: Musimy pamiętać, że nie powinniśmy osądzać człowieka wedle jego portfela, ani nawet szaty zewnętrznej, albowiem bardzo często jest to mylne rozumowanie. Istnieją takie jednostki, które pomimo dużych osiągnięć, chcą zachować swoje pierwotne oblicze i nie "wychylać się z tłumu", bo rozgłos zwyczajnie im nie pasuje bądź nie jest im przydatny.

Równie ciekawy jest opis narodzin świata i człowieka w Biblii: na początku wszystkiego panował koszmarny chaos, przerażający nieład. Gdzieś w ogromnych przestrzeniach ziemia tworzyła malutką, bezkształtną bryłę bez życia. Pan Bóg zadecydował, że należy poukładać wszystko, co z Jego woli już egzystowało. "Niech się stanie światło" - rzekł. I stało się światło. Niech jasność dnia oddzieli się od ciemności nocy. Stało się. Niech woda i ziemia odłączą się od siebie. I zebrały się wody w oceany i powstały duże lądy. Niech światło niebieski zstąpi na ziemie i oświecić ją. Na sklepieniu niebieskim ukazały się: słońce, księżyc, gwiazdy. W ten oto sposób ziemia przygotowała się na przyjęcie istot żywych. Na polecenie Boga morze zaroiło się od ryb, a powietrze napełniło się ptactwem. Kiedy wszystkie zwierzęta zostały stworzone, Pan Bóg postanowił stworzyć istotę najdoskonalszą, która otrzymała nadzwyczajne dary: rozum, mowę i ręce zdolne do wszystkiego. Stworzył człowieka. Przedstawienie wątku biblijnego o stworzeniu świata, ma określić wartości, na których Wszechmogący opierał się, tworząc swoje najznakomitsze dzieło. To zgoda, harmonia, a przede wszystkim miłość boża, przekonują, że Bóg wypełniał swoje zadanie w imię dobra. Gdyby wszechświat zbudowany został bez uczuć, a tylko po to, by być wartością samą w sobie, nikt by w nim nie zamieszkał. Nawet gdyby Ziemia wyglądała jak zimny ląd, rażący jaskrawo złotem, o idealnie czystych, zastygłych wodach, wzgórzach zbudowanych z doskonałego spiżu, srebrzystych jednolitych drzew, czy doskonałych marmurowych zamków.

14. Wątki i odniesienia do Pisma Świętego pojawiają się w literaturze różnych okresów bardzo często.

Zdecydowana część odwołuje się do biblijnych wątków Starego Testamentu. I oto:

- opis stworzenia wszechświata i jednostki ludzkiej pojawia się u: Jana Kochanowskiego w wierszu "Czego chcesz od nas, Panie"; Czesława Miłosza w jego "Słońcu", Jana Twardowskiego w "Podziękowaniu" czy w końcu u Zbigniewa Herberta w "Modlitwie";

- do specyfiki "Psalmów" bardzo często powracali ich translatorzy: Kochanowski, Rej, Sęp - Szarzyński, Karpiński, Staff i Miłosz. posłannictwo "Psalmów" pomimo nieustannych zmian epokowych, nie uległo zmianie. Wciąż pozostaje najznakomitszą i najbardziej doskonałą formą odzwierciedlenia swojej euforii i równocześnie jest wyrazem wdzięczności Bogu. Oprócz tego, przez wzgląd na swoją monumentalną naturę, "Psalmy" porównywalne są do najpotężniejszych pomników architektury;

- do wątków, które nawiązywały do "Księgi Koheleta" sięgał na przykład Daniel Naborowski, mistrz pióra baroku, którego liryka nawiązywała do filozofii człowieka;

- do "Pieśni nad pieśniami" nawiązywało wielu autorów, którzy przez wzgląd na istotę tegoż dzieła wykorzystywali jego części jako tytuły do swoich utworów (np. J. Andrzejewski). Czerpali również z tego dzieła cytaty, które stosowali jako prolegomenę do swoich utworów;

- do każdego pokroju ksiąg proroków ochoczo nawiązywali autorzy dziewiętnastowieczni, którzy poprzez taki stylistyczny zabieg, mogli wyrazić przychylne myśli przewodnie (mowa o mesjanizmie);

- do poezji elegijnej, czyli trenów odwoływał się Jan Kochanowski. Dzięki nim mógł wyrazić własny, wewnętrzny ból i cierpienie po stracie najukochańszej córki - Urszuli.

Do tematu biblijnego wiążącego się z potopem nawiązał Henryk Sienkiewicz w "Trylogii", Jednak takie zatytułowanie ma tu charakter paraboliczny;

Literatura nowożytna rzadziej jednak nawiązywał do Nowego Testamentu. Niektórzy literaci sięgali po przypowieści, które miały za zadanie przedstawić i uwypuklić pewne wnioski. Jednym z przykładów tego typu utworów jest Proces F. Kafki. Została w nim opowiedziana historia strażnika bramy, ujęta w formę przypowieści. Jednakże najbardziej znanym i kopiowanym wątkiem, który pochodzi z Nowego Testamentu jest wątek Apokalipsy. Odwołań do tegoż motywu jest w literaturze nowożytnej jest cała masa i spotykamy go w każdej epoce literackiej. Bezsprzecznie jednak najczęściej odwoływało się do niego pokolenie dekadentów i katastrofistów. Jako przykład mogą posłużyć utwory Miłosza Roki, Czechowicza Sam, w dorobku K. K. Baczyńskiego, w Małej apokalipsie Konwickiego, w Dies irae Kasprowicza. Pojawili się także mistrzowie pióra, którzy sięgali po osobę Matki Boskiej. Do jej postaci odnosiła się "Bogurodzica", która była hymnem błagalnym o uproszenie łask dla ludzkości. Lirycy nie tylko zwracali się z prośbą o pomoc, odnosili się również do tematu Matki bolejącej (Stabat Mater), pełnej cierpienia i żalu po utracie swego jedynego syna ("Żale Matki Boskiej pod krzyżem"). Bardzo często twórcy odnosili się do wątku bolejącego Jezusa Chrystusa. Temat drogi krzyżowej, a także jego niewykluczone zależności z życiem człowieczym, obecne są u Broniewskiego ("Ballady i romanse"), Herberta ("Rozmyślania pana Cogito"), Różewicza (w "Gotyku") oraz u Mickiewicza ("Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego", a także w "Dziadach cz. III"). Porównywalne do Chrystusowego stanowisko przedstawia Tomasz Judym w "Ludziach bezdomnych", w którym spełnia sens ofiary, misji, a także poświęcenia się, by odkupić i wymazać grzechy ludzkie. Do tematu Piekła, Nieba, Raju, Czyśćca odwoływał się Dante w "Boskiej komedii" i Adam Mickiewicz w "Dziadach". Kilku powieściopisarzy sięgało do najsłynniejszego z ilustrowanych w Piśmie Świętym wizerunków - do tematu konfliktu dobra ze złem. Przemyślenia te, opierały się na projekcie tragedii metafizycznej. Przykładem jest dramat Krasińskiego "Nieboska komedia", Goethego "Faust", a także Mickiewicza w "Dziady". Nie możemy również zapomnieć o samym zarysowaniu postaci Boga - Stwórcy, tudzież zmagającej się z nim istoty ludzkiej. Te treści poruszali w swoich dziełach Jan Kochanowski ("Treny"), Adam Mickiewicz ("Wielka Improwizacja"),Jan Kasprowicz ("Hymny"), Andrzej Szczypiorski (" Początek") oraz Bolesław Leśmian (który obwiniał Boga o wszystkie niepowodzenia) i ks. Jan Twardowski (który wielbił dobroć i miłość bożą). Do genezy chrześcijaństwa sięgnął m.in. Henryk Sienkiewicz w jednej ze swych najznakomitszych powieści - "Quo vadis". Bardzo ważne dzieła, silnie związane z chrześcijańską problematyką i symboliką, odnoszą się do pieśni religijnych. Przywołać tu możemy dzieła napisane m.in. przez Karpińskiego, "Bóg się rodzi", "Kolęda" czy "Pieśń poranna". Równie znakomitym i doskonałym przykładem odniesienia do Pisma Świętego, przez stylizację mowy jest "Requiem aeternam" Przybyszewskiego, które rozpoczyna się od znanego libretta "Na początku była chuć".