W ujęciu słownikowym można odnaleść pojęcie "faszyzm", które brzmi w następujący sposób : "totalitarny ustrój społeczno-polityczno- ekonomiczny, realizowany w ZSRR, narzucony krajom Europy Środkowej i Wschodniej po II wojnie światowej, oparty na monopolu władzy skupionej w rękach jednej partii, centralnym planowaniu i państwowej własności środków produkcji." Faszyzm stanowi formę dyktatury nacjonalistycznej, jest to także ruch polityczny głoszący nacjonalistyczne hasła, który ukształtował się i został wprowadzony we Włoszech wraz z akończeniem I wojny światowej. W późniejszym czasie ruch ten zaistniał również w innych państwach. Ten rodzaj dyktatury bazował na zasadzie wodzostwa, dysponującej zhierarchizowanym aparatem partyjnym, która posługuje się terrorem wobec oponentó i wrogów politycznych. Jest to także doktryna niemieckiej partii faszystowskiej, którą cechuje przekonanie o wyższości narodu niemieckiego nad pozostałymi narodami, bezwzględne poglądy o zabarwieniu antysemickim oraz dążenie do opanowania świata, hitleryzm.

Popularna encyklopedia Wikipedia podaje następującą definicję faszyzmu : "Faszyzm (wł. fascismo, od łac. fasces - wiązki, rózgi liktorskie oraz wł. fascio - wiązka, związek) - doktryna polityczna powstała w okresie międzywojennym we Włoszech, sprzeciwiająca się demokracji parlamentarnej, głosząca kult państwa (statolatrię, silne przywództwo oraz solidaryzm społeczny. Faszyzm podkreślał niechęć wobec zarówno liberalizmu, jak i komunizmu - nie zaprzeczał jednak, że w jego doktrynie wpływy liberalne są silne (Giovanni Gentile twierdził nawet, że faszyzm i liberalizm są sobie bardzo bliskie jako "ideologie ofensywne" sprzeciwiające się "defensywnym" ideologiom socjalizmu i konserwatyzmu). Początkowo nazwa odnosiła się tylko do włoskiego pierwowzoru, później była stosowana wobec pokrewnych ruchów w latach 20. i 30. XX wieku, zwłaszcza narodowego socjalizmu w Niemczech, oraz współczesnych ruchów wywodzących się z partii faszystowskich (neofaszyzm). Trwają jednak spory, czy szersze zastosowania terminu "faszyzm" są poprawne." Dalej : "Powstało wiele definicji faszyzmu. Jedna z nich mówi, że faszyzm jest formą dyktatury nacjonalistycznej, która opiera się na kilku zasadach. Najważniejszym dobrem w państwie faszystowskim jest wspólnota, to znaczy naród (rozumiany jako ogół obywateli państwa) lub grupa etniczna rozumiana jako tożsama z narodem. Prawa jednostki są podporządkowane prawom narodu, który zyskuje tym samym realną osobowość, nie tylko jako pojęcie abstrakcyjne. Każde działanie dla jej dobra i na jej korzyść jest działaniem moralnie usprawiedliwionym. Jest to przede wszystkim zasada wodzostwa. Charyzmatyczny wódz, który "ma zawsze rację", jak głosiły włoskie plakaty na cześć Benito Mussoliniego, to osoba, która doskonale umie zdobywać sobie posłuch wśród ludzi. W stosunku do państwa faszyści wyznają etatyzm i statolatrię. Historyczne przypadki faszyzmu wiązały wspólnotę z grupa etniczną, i nie miały charakteru "obywatelskiego" a ściśle narodowy. Samo istotowe pojęcie faszyzmu, łączy idee zarówno lewicowe (socjalizm, syndykalizm) jak i prawicowe (konserwatyzm, nacjonalizm). Poprzez połączenie wyrwanych z całości części różnych doktryn, faszyzm stał się nową ideologią nie dającą pomieścić się w tradycyjnych podziałach na prawicę i lewicę.

Faszyzm, jak większość totalitaryzmów, zrodził się z frustracji i niezadowolenia społecznego, np. szeregi SA w Niemczech zasilane były przez rosnące rzesze bezrobotnych.

Faszyzm powstał we Włoszech. Niemiecka forma faszyzmu to nazizm. Niekiedy mylnie wiąże się z faszyzmem także hiszpański frankizm czy argentyński peronizm ."

Z koleina temat nazizmu wypowiada się następująco : "Narodowy socjalizm (niem. Nazionalsozialismus), zwany również nazizmem (niem. Nazi) i hitleryzmem (od nazwiska Adolfa Hitlera), to totalitarna ideologia NSDAP będąca niemiecką wersją faszyzmu obowiązującą w Niemczech w czasie sprawowania władzy przez tę partię 1933-1945. Głównymi ideologami narodowego socjalizmu byli: Adolf Hitler (Mein Kampf) oraz Alfred Rosenberg i Joseph Goebbels." Zaś w głównych założeniach narodowego socjalizmu odnaleźć można : "

Rasizm

Narodowy socjalizm głosił wyższość narodu niemieckiego, należącego do "rasy aryjskiej" (wywodzonej od Ariów - starożytnego ludu indoeuropejskiego) w stosunku do innych ras i narodów, a w szczególności nad Żydami i Cyganami. Ideę tę połączono ze zwulgaryzowaną nietzscheańską koncepcją "nadczłowieka" (Übermensch), wyższego moralnie, intelektualnie i duchowo w stosunku do "podludzi" i wywodzono z niej prawo narodu niemieckiego do panowania nad innymi narodami (Herrenvolk). Trzeba jednak zaznaczyć, że sam Nietzsche był przeciwny rasizmowi.

Naziści wyznawali pogląd, że mieszanie się ras (Rassenschande) powoduje ich degenerację, dlatego wprowadzili ustawodawstwo zakazujące małżeństw i stosunków seksualnych Niemców z osobami innej rasy (ustawy norymberskie). "Poprawianiu" rasy miały także służyć program eutanazji i sterylizacji osób "niepełnowartościowych" biologicznie. Realizowano także dalsze projekty w duchu eugeniki, w tym kradzież dzieci, wspieranie rozrodczości według kryteriów rasowych (ośrodki Lebensborn), a rozważano wprowadzenie wielożeństwa. Poglądy rasowe determinowały w dużym stopniu politykę okupacyjną i doprowadziły do holocaustu.

Narodowi socjaliści łączyli rasizm z niemieckim nacjonalizmem. Uważano narody za organizmy, które walczą o przetrwanie i ekspansję i mają prawo w tej walce stosować wszystkie dostępne środki. Planowano uzyskać przestrzeń życiową na Wschodzie (Lebensraum im Osten) dla narodu niemieckiego poprzez podbój innych narodów. Politykę tę wyznaczały oprócz motywów narodowych także rasowe: lekceważący stosunek do Słowian, rzekomo pozbawionych zdolności do rządzenia. Dla uzasadnienia konieczności ekspansji terytorialnej wykorzystywano także teorie geopolityczne.

Narodowi socjaliści kryteriom rasowo-biologicznym podporządkowali także politykę kulturalną. Zwalczano twórców pochodzenia żydowskiego, a także - jako produkt obcych ras i przejaw degeneracji - sztukę współczesną oraz jazz. Sztuka według ideału narodowosocjalistycznego powinna głosić wielkość narodu, heroizm "nadludzi", więź z przyrodą, tradycyjne wartości rodzinne. Ideały więzi człowieka z przyrodą i ziemią ojczystą streszczał slogan Krew i Ziemia (Blut und Boden).

Odrzucenie demokracji liberalnej i rządy jednostki

Narodowy socjalizm był wzorowany na włoskim faszyzmie (czasem te terminy są używane wymiennie). Hitler głosił, że "demokracja w swoich założeniach nie jest niemiecka, ale żydowska" i że ma ona na celu wyłącznie zniszczenie "aryjskiego przywództwa" (przemówienie z 22 kwietnia 1922 roku). Dlatego demokrację liberalną zastąpiono demokracją narodowosocjalistyczną typu plebiscytarnego. Odrzucała parlamentaryzm, głosząc zasadę silnej ręki i podporządkowania się woli przywódców (Führerprinzip), a szczególnie wodza narodu i partii NSDAP, którym był Adolf Hitler. Naziści wprowadzili ustrój jednopartyjny i zlikwidowali wolną prasę i wolne związki zawodowe.

Szczególnie zdecydowanie atakowano działaczy marksistowskich, komunistycznych oraz socjaldemokrację. Za główny powód przegranej w I wojnie światowej uważano bunty opozycji. Postrzegając porządek narzucony Traktatem Wersalskim jako niesprawiedliwy, naziści dążyli do remilitaryzacji, a następnie wcielenia wszystkich ziem zamieszkałych przez Niemców - a więc przede wszystkim Austrii, Wolnego Miasta Gdańska, oraz części Czechosłowacji i Polski w obręb Rzeszy.

Polityka socjalna

Nazizm był za daleko posuniętym interwencjonizmem państwowym, mającym na celu zwalczenie wysokiego bezrobocia i hiperinflacji, które dominowały w Niemczech przed dojściem NSDAP do władzy, jednak w przeciwieństwie do komunizmu nie negował prywatnej własności środków produkcji. W polityce gospodarczej był za gospodarką mieszaną - znacznym interwencjonizmem państwowym, nie naruszającym jednak zasady prywatnej własności środków produkcji. Szeroko natomiast rozbudowano system pomocy socjalnej (Winterhilfe), taniego masowego wypoczynku (Kraft durch Freude) itp."

Ideologia systemu komunistycznego opiera się na :

"System poglądów głoszący program całkowitego zniesienia ucisku i wyzysku społecznego, postulujący powszechność, równość i sprawiedliwość oraz zbudowanie społeczeństwa bezklasowego opartego na społecznej własności środków produkcji i sprawiedliwym podziale dóbr. Były to przesłanki realizacji zasad równości we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

Można zauważyć pewne analogie między ideami komunizmu a filozofią Platona. Idee równości i wspólnoty zyskały na znaczeniu w okresie rewolucji francuskiej 1789-1799 (zwłaszcza w działalności: Henri de Saint-Simon, Charles Fourier). Duży wpływ na rozwój ideologii komunistycznej miał wzrost uprzemysłowienia i przemiany społeczne z tym związane. Odrębnego znaczenia nabrały w ideologii marksistowskiej.

Twórcami koncepcji komunistycznych, którzy przekształcili komunizm z utopijnego ideału (socjalizm utopijny) w rewolucyjną teorię byli Karol Marks i Fryderyk Engels. Posługiwali się przy tym metodologią przypominającą naukową formę dyskursu, zaś ich ambicje sięgały stworzenia "naukowej teorii dynamiki społeczeństw". Tak zwany komunizm naukowy, określając kierowniczą rolę i zadania klasy robotniczej w walce z kapitalistycznym ustrojem, stał się ideologią rewolucyjną ruchu robotniczego oraz teoretycznym narzędziem i celem przebudowy społeczeństwa i stosunków społecznych w krajach, w których klasa robotnicza w sojuszu z masami pracującymi dokonała rewolucyjnego przewrotu i podjęła wysiłek budowy socjalizmu.

W XX wieku komunizm został rozwinięty przez Włodzimierza Lenina i w zastosowaniu do warunków nowej epoki stał się ideologiczną podstawą partii bolszewickiej."

Przywódcami albo też twórcami systemów totalitarnych w poszczególnych krajach byli : Włodzimierz Lenin i Józef Stalin ( Związek Radziecki), Benito Mussolini (Włochy) i Adolf Hitler (III Rzesza).

Cechy charakterystyczne :

  • partia komunistyczna obejmuje swą władzą wszystkie sfery życia publicznego, a przede wszystkim dziedzinę polityki, stowarzyszenia, a także środki masowego przekazu;
  • całkowite podporządkowanie władzy ustawodawczej oraz prawa interesom partii rządzącej
  • sprzeczność i dysonans pomiędzy istniejącymi przepisami prawnymi a rzeczywiście funkcjonującymi zasadami, którymi kieruje się partia, władza państwowa, a przede wszystkim aparat bezpieczeństwa.
  • Ścisłe powiązanie, a nawet przenikanie się bilateralnie aparatu partyjnego z instytucjami państwowymi ( istnienie tak zwanego państwa partyjnego),
  • likwidacja już w zarodku wszelkiego rodzaju działań opozycyjnych; podejmowanie działań o charakterze opozycyjnym było zakazane i groziło za to nawet kara pozbawienia życia;
  • zwalczanie religii oraz kościołów ( narodowych, czy tez powszechnych) przy równoczesnym propagowaniu postawy ateistycznej jako obowiązkowego światopoglądu.
  • produkcja przemysłowa uległa znacznemu zwiększeniu
  • postęp w sektorze rolniczym
  • zwalczanie skutków bezrobocia
  • prowadzenie polityki ekspansjonistycznej ( na przykład wojna włosko- etiopska (1935 roku)
  • szerzenie antysemityzmu,
  • przeświadczenie o wyjątkowej roli oraz wyższości narodu niemieckiego na tle innych narodów,
  • istnienie organizacji o charakterze paramilitarnym ( na przykład bojówki SA - SS); "czarne koszule" we Włoszech).