Powstanie Warszawskie rozpoczęte 1 sierpnia 1944 roku wystąpieniem zbrojnym Armii Krajowej, wspartej przez ludność miasta miało na celu wyzwolenie stolicy spod okupacji niemieckiej zanim do Warszawy wkroczy Armia Czerwona. Było więc dramatyczną próbą ratowania koncepcji państwa polskiego wolnego od władzy niemieckiej i uniezależnionego od dominacji ZSRR. Zakładało: zrzucenie okupacji niemieckiej w Warszawie, rozszerzenie akcji powstańczej na całą Generalna Gubernię, opanowanie urzędów stolicy przez polskie władze podziemne, zapobieżenie przeniesieniu PKWN do Warszawy i zmuszenie władz radzieckich do uznania rządu polskiego na obczyźnie. Wolna Polska, o którą walczyli powstańcy Warszawscy miała być więc państwem samodzielnym i w pełni niezależnym.
Militarny cel powstania nie został osiągnięty. Straty po stronie niemieckiej wynosiły: 10 tys. zabitych, 6 tys. zaginionych i 9 tys. rannych oraz prawie 300 czołgów, dział szturmowych i samochodów pancernych. Powstańcy utracili natomiast: około 10 tys. żołnierzy (poległych), 7 tys. zaginionych, 5 tys. ciężko rannych. Do niewoli trafiło ok. 16 tys. żołnierzy. Jeszcze rozleglejsze były straty wśród ludności Warszawy. Powstanie Warszawskie kosztowało również życie 150 – 200 tys. osób cywilnych.
Konsekwencją powstania było też zburzenie Warszawy, zniszczenie jej wielowiekowego dorobku kulturowego i około 70% majątku miasta. Celowe działania wojsk niemieckich (na jesieni 1944 roku) doprowadziły do przekształcenia uprzedniej metropolii w jedno wielkie rumowisko. Wstrząśnięci politycy polscy ocenili więc, że stłumienie powstania i całkowite zrujnowanie Warszawy stanowi największą klęskę w dziejach narodu polskiego.
Powstańcy walkę podjęli z nadzieją na pomoc wojsk angielskich. Spotkało ich dotkliwe rozczarowanie – podczas 63 dni trwania walk w Warszawie, W. Brytania i Ameryka wobec walczącego narodu polskiego zdobyły się bowiem tylko na kilka zrzutów zaopatrzeniowych. Rozczarowanie Polaków bezczynnością Anglii wyrażone zostało tuż po upadku powstania. Gdy Anglia w duchu współczucia wypowiedziała się o kapitulacji Warszawy, powstańcza rozgłośnia radiowa skomentowała to słowami: „Zostawcie Warszawę w spokoju, wy wszyscy, którzyście Warszawie podpisali wyrok śmierci”.
Dla ZSRR klęska Warszawy miała podwójny wymiar. W walkach zginęła (lub dostała się do niewoli) duża część znienawidzonej przez Stalina inteligencji polskiej. Jednak - – z drugiej strony – powstanie Warszawskie stało się ogromną i jednoznaczną manifestacją antysowieckich nastrojów narodu polskiego, do tej pory na Zachodzie tłumionych propagandą sojuszu w walce z hitlerowskimi Niemcami. Postawa Stalina podczas powstania (zatrzymanie swojej armii na drugim brzegu Wisły) była doskonałą ilustracją jego prawdziwych intencji.
Stało się jasne, że walka u boku Stalina, Polakom w efekcie może przynieść jedynie niepowodzenie, a nie upragnioną odbudowę dawnego państwa.
Powstania Warszawskiego nie należy więc oceniać tylko i wyłącznie z punktu widzenia osiągniętych (lub raczej: nie osiągniętych) celów militarnych. Znacznie ważniejsze było jego doniosłe znaczenie polityczne. Pomimo klęski, zniszczenia Warszawy i śmierci tysięcy ludzi, powstanie Warszawskie stało się powodem do dumy dla narodu polskiego. Odwaga, męstwo i poświęcenie powstańców Warszawskich zapisały się w pamięci rodaków i miały ogromne znaczenie dla podtrzymania morale całego narodu.
