W dniu 1 września 1939 roku Niemcy zaatakowały Polskę, tym samym rozpoczęła się druga wojna światowa. Ten najstraszliwszy w dziejach ludzkości konflikt zbrojny trwał sześć lat i zaangażował 61 państw. Na potrzeby działań zbrojnych zmobilizowano 110 milionów żołnierzy. Szacuje się, że w trakcie II wojny światowej zginęło lub zaginęło 55 milionów ludzi, a kolejnych 35 milionów zostało rannych.
Co doprowadziło do wybuchu tak straszliwej wojny?
Przyczyn było wiele, a niewątpliwie jedną z nich był światowy kryzys ekonomiczny (w latach 1929-1933), który stanowił doskonały grunt dla rozwoju radykalnych ruchów społeczno - politycznych.
W Niemczech panowały silne tendencje do rewizji traktatu wersalskiego (1919 r.), a po dojściu w tym państwie do władzy narodowych socjalistów (1933 r.) polityka zagraniczna Niemiec zaostrzyła się. Jednym z pierwszych posunięć nowego rządu była decyzja o wystąpieniu Niemiec z Ligi Narodów w 1933 roku. Państwa zachodnie nie potraktowały tego ostrzeżenia poważnie. Francji nie udało się stworzyć "paktu wschodniego", a Wielka Brytania popierała politykę ustępstw na rzecz Niemiec (zezwoliła im na rozbudowę floty). Adolf Hitler dążył do przekreślenia traktatu wersalskiego: w marcu 1935 roku wprowadzono w Niemczech powszechny obowiązek służby wojskowej, a armia niemiecka była znacznie liczniejsza niż ustalone w traktacie 100 tysięcy żołnierzy. Kolejnym krokiem Hitlera była demilitaryzacja Nadrenii (7 marca 1936), na którą Francja i Wielka Brytania zareagowały w sposób mało zdecydowany.
Także we Włoszech, w których już wcześniej (1922 r.) doszli do władzy faszyści, panowały silne tendencje imperialne. Włochy dążyły do umocnienia wpływów w Afryce, w basenie Morza Śródziemnego i na Bałkanach. W październiku 1935 roku, po wcześniejszym incydencie granicznym, Włochy przeprowadziły atak na Etiopię (Abisynię), która została podporządkowana do marca następnego roku. Zdesperowany cesarz etiopski o pomoc zwrócił się do Ligi Narodów, ta jednak ograniczyła się jedynie do udzielenia Włochom sankcji ekonomicznych.
W latach trzydziestych dwudziestego wieku tendencje i ruchy faszystowskie występowały w prawie wszystkich europejskich krajach. W Niemczech, we Włoszech i w Hiszpanii rozwijały się ruchy faszystowskie. Reżimy autorytarne występowały też m. in. w Portugalii, Rumunii i na Węgrzech. W drugiej połowie lat 30-tych nastąpił też wzrost wpływów partii komunistycznych, które dążyły do tworzenie tzw. frontów ludowych przeciwko faszyzmowi. Na przykład taki rząd powstał we Francji (1936 r.) w wyniku porozumieniu socjalistów, komunistów i radykalnych socjalistów. Także tocząca się w Hiszpanii wojna domowa była postrzegana powszechnie jako walka komunistów i faszystów.
Tymczasem Niemcy dążyły do dalszych zbrojeń i umocnień sojuszów. W listopadzie 1936 roku Adolf Hitler zawarł dwa układy, które doprowadziły do powstania osi "Berlin - Rzym - Tokio": sojusz z Benito Mussolinim ("oś Berlin - Rzym") oraz skierowany przeciw Związkowi Radzieckiemu tzw. pakt antykominterowski z Japonią. W następnym roku do tego sojuszu dołączyły Włochy. W ten sposób powstał nowy układ polityczny i zrąb koalicji faszystowskiej.
Także na Dalekim Wschodzie pokój był zagrożony, a to za sprawą japońskich kół wojskowych, które dążyły do uzyskania wpływów w Chinach. W listopadzie 1931 roku Japonia wykorzystała panującą w Chinach wojnę domową i dokonała podboju północno - wschodniej części tego kraju, czyli tzw. Mandżurię. Wywołało to zrozumiałe protesty Ligi Narodów. W roku 1932 na podbitym terytorium Japonia stworzyła zależne od siebie państwo - Mandżukuo. Miało być ono zapleczem surowcowym i bazą do dalszej ekspansji terytorialnej. W 1933 roku Japonia wystąpiła z krytykującej jej działania Ligi Narodów. Dalsza część ekspansji japońskiej w Chinach to rok 1937, w trakcie drugiej ofensywy japońskiej zajęte zostały m. in. Pekin, Tiencin i Szanghaj, a w 1938 roku Nankin. Japoński militaryzm i dążenie tego kraju do podbojów terytorialnych w Azji było jedną z przyczyn wybuchu drugiej wojny światowej i opowiedzenie się przez Japonię po stronie Niemiec oraz Włoch.
Na straży światowego pokoju stała utworzona w roku 1919 Liga Narodów oraz tzw. pakt Brianda -Kellogga podpisany w 1928 roku Pakt ten jako cel wyznaczył sobie rozwiązywanie międzynarodowych konfliktów na drodze pokojowej. Jednak już w roku 1938 nie ulegało wątpliwości, że istnienie Ligi Narodów a także zawarte układy nie wystarczą do utrzymania pokoju.
Tymczasem w Europie następował wzrost politycznego napięcia. W 1934 roku w Austrii doszło do próby przechwycenia władzy przez narodowych socjalistów, jednak pucz nie powiódł się. W wyniku sojuszu Hitlera i Mussoliniego Austria znalazła się w niekorzystnej sytuacji geopolitycznej i zmuszona była do zawarcia w 1936 roku umowy, która zobowiązywała ją do współpracy z Niemcami w dziedzinie polityki zagranicznej. W obawie przed aneksją kanclerz Austrii na 13 marca 1938 roku wyznaczył plebiscyt w sprawie niepodległości tego kraju. 11 marca tego roku Hitler postawił rządowi tego kraju warunki: zażądał odwołania plebiscytu oraz ustąpienia kanclerza i przekazania władzy w ręce austriackich faszystów. 12 marca wojska niemieckie wkroczyły do Austrii, a 13 marca 1938 roku Hitler proklamował przyłączenie Austrii do Trzeciej Rzeszy (tzw. Anschluss Austrii).
Do umocnienia się pozycji Hitlera w Europie przyczyniła się także tzw. konferencja monachijska (29 - 30 września 1938 r.), w której uczestniczyli: brytyjski premier Arthur Neville Chamberlain, premier Francji Edouard Daladier oraz Hitler i Mussolini. Układ monachijski dawał Niemcom zezwolenie na aneksję (przyłączenie) znacznej części terytorium Czechosłowacji (Sudety). Decyzja ta została narzucona Czechosłowacji, która nie uczestniczyła w obradach konferencji. Konferencja monachijska odzwierciedlała politykę Francji i Wielkiej Brytanii, które liczyły, że drogą ustępstw uda się im utrzymać pokój w Europie. Jednak nadzieje angielskich i francuskich polityków okazały się płonne. Z nadarzającej się sytuacji skorzystali słowaccy nacjonaliści: utworzyli oni prohitlerowski rząd (z premierem, którym został ksiądz Józef Tiso) i za pozwoleniem Niemiec ogłosili niezależność Słowacji (14 marca 1939 r.). Następnego dnia wojska niemieckie wkroczyły na teren Czechosłowacji. 16 marca 1939 r. ogłoszono utworzenie Protektoratu Czech i Moraw. Republika Czechosłowacji przestała istnieć.
Kolejnym przejawem ekspansywnych działań niemieckich była aneksja Kłajpedy (22 marca 1939 r.), autonomicznego okręgu na Litwie. Teraz na drodze do "rozszerzenia przestrzeni życiowej" na wschodzie stała Trzeciej Rzeszy tylko Polska. 23 sierpnia 1939 został zwarty tzw. pakt Ribbentrop - Mołotow, czyli radziecko - niemiecki układ, którego dodatkowy protokół ustalał rozgraniczenie stref interesów tych państw we wschodniej Europie.
Niemcy wysunęli też żądania wobec Polski: domagali się przyłączenia Wolnego Miasta Gdańska do Trzeciej Rzeszy i budowy przebiegającej przez terytorium Polski, eksterytorialnej autostrady między zachodnią częścią Niemiec a Prusami Wschodnimi. Wobec sprzeciwu Polski musiało dojść do konfliktu zbrojnego.
II wojna światowa była konsekwencją błędnej polityki ustępstw, a także braku stanowczości w działaniach państw zwycięskich w pierwszej wojnie światowej. Doprowadziło to wzmocnienia się państw, które dążyły do rewizji postanowień traktatu wersalskiego (jak na przykład Niemcy, Włochy). Żądania niemieckie nie spotkały się ze zdecydowanym sprzeciwem europejskich mocarstw, nie podjęto żadnych działań mających ograniczyć ekspansywność państw faszystowskich. Polityka ustępstw nie sprawdziła się. Egzaminu nie zdała też stojąca na straży światowego pokoju Liga Narodów.
Jak już wspomniane zostało na początku tej pracy wojna ta przyniosła wiele ofiar w ludziach. Zginęło znacznie więcej osób niż w trakcie działań wojennych w latach 1914 - 18. Druga wojna objęła swym zasięgiem znacznie rozleglejszy obszar niż pierwsza wojna światowa. O pokonaniu państw faszystowskich zadecydowała wielka koalicja antyfaszystowska, w której skład pod koniec wojny wchodziło 51 państw. Spośród nich decydującą rolę odgrywały Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja i Związek Radziecki. Nie można też zapominać o wkładzie Polski w działania wojenne skierowane przeciw państwom faszystowskim. Mimo niemieckiej (od 1 września 1939 r.) i radzieckiej (od 17 września 1939 r.) okupacji, rząd polski funkcjonował na emigracji w Londynie, a na terenie Polski działało sprawnie zorganizowane państwo podziemne. Wojska polskie odznaczały się na licznych frontach II wojny światowej. Dlatego też istotnym problemem po zakończeniu tej wojny ponownie stała się "sprawa polska". Tym razem już nikt nie kwestionował bytu państwowego Polski, raczej problemem stało się ustalenie jej kształtu terytorialnego i ustrojowego. Decyzje w tym względzie zapadały na konferencjach Wielkiej Trójki (w Teheranie, Poczdamie i Jałcie) i uzależnione zostały od interesów sojusznika Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych - Związku Radzieckiego i stojącego na jego czele Józefa Stalina.
Druga wojna światowa w znacznym stopniu różniła się od pierwszej wojny światowej. Celem pierwszej wojny światowej był przede wszystkim wyznaczenie nowego podziału posiadłości kolonialnych, ustaleniu stref wpływów, rynków zbytu i zdobyciu źródeł surowców. Druga wojna światowa to nie tylko wynik działań imperialistycznych, chodziło także o narzucenie w podbitych państwach rządów faszystowskich, o narzucenie zbrodniczych idei rasistowskich ,opierających się na tezie o nierówności ras. Pierwszy raz zastosowano na masową skalę próbę eksterminacji (likwidacji) całych narodów i grup etnicznych. Holocaust, czyli zagłada Żydów, to jedna z największych zbrodni w dziejach ludzkości.
W działaniach wojennych uczestniczyły wielomilionowe siły zbrojne. Składały się one z wojsk lądowych, lotnictwa i marynarki wojennej. Choć większość działań wojennych podejmowały przede wszystkim wojska lądowe, to jednak użycie jednostek pancernych i lotnictwa zdynamizowało działania i nadało im charakter manewrowy. Ważna rolę odegrało też lotnictwo, które stanowiło przede wszystkim współdziałało z wojskami lądowymi i marynarką wojenną, ale też w pewnych okresach i warunkach prowadziło samodzielne operacje strategiczne mające na celu zniszczenia sił nieprzyjaciela. Wiele operacji wojskowych toczyło się na morzach i oceanach, na wielką skalę przeprowadzano też operacje morsko-desantowe oraz powietrzno-desantowe,
które w dużym stopniu wpłynęły na przebieg działań wojennych. Pierwszy raz użyto lotniskowców i zastosowano broń jądrową (jądrowa broń masowego rażenia została użyta w amerykańskich atakach na japońskie miasta: Hiroshimę i Nagasaki).
Oprócz tego na ziemiach okupowanych na niespotykaną dotąd skalę rozwijał się ruch oporu. Najwcześniej powstał on w Polsce oraz Czechosłowacji, a następnie we Francji, Belgii, Holandii, Danii, Norwegii, Albanii, Grecji i Jugosławii czy na okupowanych terenach Związku Radzieckiego. Także w Azji rozwinął się ruch oporu przeciwko Japończykom. Pod koniec wojny ruch oporu rozwinął się także w krajach będących satelitami Niemiec. Szacuje się, że w europejskim ruchu oporu uczestniczyło ok. pięć milionów ludzi, z czego ok. pół miliona w Polsce.
W wyniku drugiej wojny światowej polityczna mapa świata uległa poważnym przekształceniom. Olbrzymi wkład militarny Związku Radzieckiego w działania wojenne, a także duża aktywność (wspieranych przez władze radzieckie) partii komunistycznych i robotniczych do przejęcia przez komunistów władzy w: Polsce, Czechosłowacji, Bułgarii, Rumunii, Albanii, Jugosławii oraz na Węgrzech, w Chinach, Korei i Wietnamie. Co więcej w roku 1949 w radzieckiej strefie okupacyjnej powstała Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD). W rezultacie tych przeobrażeń powstał blok państw komunistycznych, który wraz z pretendującym do roli supermocarstwa Związkiem Radzieckim znajdował się w opozycji do Stanów Zjednoczonych. Świat podzielił się na dwa przeciwstawne obozy, a skutkiem tego stała się tzw. "zimna wojna". Kolejnym politycznym skutkiem było całkowite rozbicie faszyzmu oraz dekolonizacja i powstanie państw tzw. Trzeciego Świata.
Dla Polski bilans strat okazał się tragiczny. Zginęło ponad sześć milionów ludzi ( z tego większość w wyniku eksterminacji). W samej Warszawie zginęło więcej ludzi niż wynoszą łączne straty ludzkie Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych . Na każdy tysiąc mieszkańców w Polsce zginęło 220 osób, tj. najwięcej spośród wszystkich państw europejskich. Oprócz tego wskutek działań wojennych i eksterminacyjnych pozostało przy życiu wielu okaleczonych i inwalidów. Polska doznaliśmy olbrzymich strat materialnych szacowanych na 38% majątku narodowego: zniszczono wiele budynków mieszkalnych i gospodarczych (fabryki), zrabowano 45% dóbr kulturalnych, zniszczono wiele książek i archiwów. W wyniku tak poważnych zniszczeń Polska pod względem gospodarczym przez wiele lat pozostawała (i nadal pozostaje) w tyle za państwami Europy zachodniej. Ważnym dla Polski skutkiem II wojny światowej było przede wszystkim dostanie się przez to państwo do radzieckiej strefy wpływów. Niepodległość odzyskała Polska dopiero w 1989 roku.
