Wiek XVIII nazywany jest często wiekiem Oświecenia, "epoką świateł", które rozświetliły umysły ludzi. Oświecenie nie stanowi jednak jednej konkretnej ideologii czy też systemu. Było ruchem intelektualnym zawierającym wiele, nieraz sprzecznych ze sobą, elementów i nurtów. Ruch ten polegał na negacji tradycyjnej umysłowości, krytyce ustalonych przez stulecia poglądów postaw i przyzwyczajeń. Oświecenie było postawą afirmującą ludzki umysł i jego autonomię. Nie chciano niczego przyjmować na wiarę. Jedną z najważniejszych cech Oświecenia był więc krytycyzm, rozumiany jako aktywność ludzkiego intelektu wobec rzeczywistości zewnętrznej i wnętrza człowieka. Poszanowanie dla faktów, dla wyników doświadczenia łączyło ów krytycyzm z empiryzmem.

Kluczowym dla zrozumienia oświeceniowej umysłowości stało się słowo natura. Termin ten nabrał nowego znaczenia. Dla Oświecenia naturalne było to co do czego zgadzali się wszyscy ludzie. Powszechna zgoda stała się kryterium oceny rzeczywistości. Jako nienaturalne powinno być zatem odrzucone wszystko to, na co brakuje zgody. Oświecenie posługiwało się tym rozumowaniem, aby poddać krytyce zjawiska religijne, społeczne oraz polityczno - prawne.

Na bazie krytyki tradycyjnych kościołów w epoce Oświecenia pojawiła się koncepcja deizmu. Był to pogląd, który głosił nieistnienie prawdy objawionej, a więc w konsekwencji fałszywość każdej religii. Deista nie wypowiadał się w ogóle w kwestiach wiary uważając, że nie można dowieść prawdziwości czy tez fałszywości zasad religijnych. Zachowując wiarę w Boga odrzucał możliwość jego ingerencji w sprawy ziemskie, a tym samym możliwość objawienia.

Postawa deistyczna mogła przejść w czysty ateizm, czyli całkowite odrzucenie istnienia Boga lub pogląd, że nie można czegokolwiek orzekać w kwestiach związanych z Bogiem.

W Oświeceniu nastąpił dynamiczny rozwój nauk przyrodniczych oraz matematyki. Do najwybitniejszych matematyków zaliczamy Eulera, i Jospeha Louisa Lagrange. Osiągnięto również znaczne postępy w astronomii i mechaniki. Szkocki lekarz i chemik Joseph Black prowadził precyzyjne badania, które doprowadziły go do rozróżnienia ciepła i temperatury, czego następstwem było przyjęcie kalorii jako jednostki pomiaru ciepła. Ostanie dziesięciolecia XVIII w. przyniosły niespodziewana dotąd ilość wynalazków technicznych. Obok uwieńczonych powodzeniem było i wiele prób nieudanych, ale świadczących o tym, jak bardzo myśl i pomysłowość ludzka zbliżały się już do wielkiego naukowo technicznego przewrotu. W 1771 r. został skonstruowany pierwszy samochód parowy. Wynalezienie chronometru morskiego ułatwiło określanie pozycji statków na morzu. W 1752 r. Franklin umieścił pierwszy piorunochron na swym domu w Filadelfii. 30 lat później było już w tym mieście 400 piorunochronów. Równie efektowny był wynalazek balonu. W 1783 dokonano pierwszego lotu. Napełniony rozgrzanym powietrzem balon wzniósł się na wysokość 500 m. Również w dziedzinie medycyny nastąpił duży postęp, szczególnie widoczny w życiu codziennym ludzi, których stać było na lekarzy i leczenie. Odkryto szczepionkę przeciw ospie.

Pierwszym z wybitnych przedstawicieli angielskiego Oświecenia był fizyk, astronom i matematyk Isaac Newton. Metoda opracowana przez Newtona polegała na tym, że uczony - zamiast jak dotąd na podstawie ogólnej filozoficznej przesłanki badać zjawiska szczegółowe - wychodzi od doświadczenia i poprzez eksperymentalne ustalenia formułuje ogólne zasady i prawa. Triumfem tej metody było sformułowanie przez Newtona zasad mechaniki i prawa powszechnego ciążenia.

Rodakiem Newtona był John Locke. Przedmiotem swej refleksji Locke uczynił umysł ludzki, który był dla niego narzędziem poznania rzeczywistości. Twierdził, iż umysł człowieka stanowił w chwili narodzin niezapisaną tablicę. Tym samym wszelka wiedza musi pochodzić z doświadczenia zewnętrznego, uzyskanego dzięki zmysłom i doświadczenia wewnętrznego, które powstało w wyniku autorefleksji. Zdaniem Locke`a jedynymi wrodzonymi dążeniami człowieka były pragnienie szczęścia i unikanie cierpienia. Locke był również pisarzem politycznym. Rozwijał koncepcję państwa liberalnego, zbudowanego na tolerancji, poszanowaniu własności i wolności gospodarczej.

Wśród licznych i wybitnych myślicieli francuskiego Oświecenia wymienić należy w pierwszej kolejności Woltera, który w swoich poczytnych książkach propagował idee oświeceniowe. Parając się publicystyką polityczna i historyczną Wolter nie stworzył jednak kompletnej doktryny filozoficznej lub politycznej. Inaczej rzecz miała się w przypadku barona Charles`a Louisa de Montesquiem zwanego Monteskiuszem. Uważany jest on za twórcę socjologii. Wyróżnił naukowo poznawalne prawa rządzące życiem społecznym od praw stanowionych przez prawodawców. Pierwsze z nich określił jako prawa socjologiczne i porównał do naturalnych praw fizyki. Nie postrzegał historii jako procesu, który zmierza do określonego i racjonalnego celu. Swoje poglądy wyraził w dziele "O duchu praw". To właśnie Monteskiusz sformułował fundamentalną dla funkcjonujących dzisiaj ustrojów państwowych regułę trójpodziału władzy. Zgodnie z nią władza miała dzielić się na sądowniczą, wykonawcza i ustawodawczą.

Osiągnięciem Oświecenia francuskiego było stworzenie 28 - tomowej "Encyklopedii", która zawierała syntezę ówczesnej wiedzy przyrodniczej, technicznej i ekonomicznej. Jej głównymi redaktorami byli: Denis Diderot oraz Jaen d`Alambert. Udało im się namówić do współpracy przy tworzeniu tego wiekopomnego dzieła Woltera, Monteskiusza i Jana Jakuba Rousseau. Kolejne tomy "Encyklopedii" spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem czytelników, jednakże zostały potępione przez Kościół katolicki i władze francuskie.

Inny wielki myśliciel francuski Jean Jacques Rousseau przedstawił wizję historii społecznej,. W pierwotnym idyllicznym stanie nie było ani własności, ani nierówności. Nieszczęścia rodzaju ludzkiego zrodziły się wraz z powstaniem własności. Pojawienie się własności pociągnęło za sobą konieczność zawarcia tzw. umowy społecznej, której zadaniem było regulowanie stosunków między ludźmi. Zawarcie tej umowy było całkowicie dobrowolne, gwarantowało pełną wolność jednostki i wynikało z chęci uzyskania dobra powszechnego. Suwerenny lud powierzył na zasadzie umowy władze państwową różnym rządom i w każdej chwili władzę tę może odebrać i powierzyć komuś innemu. Zatem władcy są jedynie sługami ludu. Równość wszystkich wobec prawa i niezbywalna suwerenność społeczeństwa składały się na fundament tej teorii.

Jednym z najbardziej wybitnych twórców muzycznych epoki Oświecenia był Wolfgang Amadeusz Mozart. Z fenomenalną wrażliwością pochłaniał wszystko, co do tej pory stworzyła kultura muzyczna XVIII w. Był to największy muzyk drugiej połowy XVIII w. Był genialnym wyrazicielem kultury tego wyrafinowanego i wykwintnego stulecia. Wychowany w wysoce kulturalnym domu nadwornego kapelmistrza arcybiskupa Salzburga, mając lat sześć zaczął komponować i jako "cudowne dziecko" popisywał się grą fortepianową w stolicach europejskich. Publiczność entuzjastycznie fetowała to niezwykłe zjawisko. Wobec podejrzeń, że kompozycje chłopca są autorstwa jego ojca, Mozart musiał na poczekaniu tworzyć nowe utwory przy świadkach, z czego wywiązywał się ze zdumiewającą łatwością. W 1787 r. został nadwornym kompozytorem cesarskim, ale wśród przeplatających się sukcesów i niepowodzeń, ciągłych trosk materialnych i nadmiernej wytężonej pracy Mozart zmarł w 35 roku życia i został pochowany w zbiorowej mogile dla ubogich. Opery Mozarta mienią się różnorodnością barw, przy czym nie odwracał się on od włoskich tradycji operowych, jednakże był ostro zwalczany przez wiedeńskich Włochów. Trzy najsławniejsze arcydzieła Mozarta to "Wesele Figara", "Don Juan", "Flet zaczarowany".