Konflikt ze Szwecją

Przyczynami wojny ze Szwecją, która wybuchła wraz z początkiem panowania dynastii Wazów na polskim tronie były: chęć przyłączenia Inflant i odzyskania Estonii, a w konsekwencji dominacja w basenie Morza Bałtyckiego oraz ambicje Zygmunta III Wazy zmierzające do odzyskania szwedzkiej korony. 

Najważniejsze bitwy:

1605 r. – bitwa pod Kircholmem (wojskami polskimi dowodził hetman Jan Karol Chodkiewicz; użycie polskiej husarii)

1627 r. – bitwa pod Oliwą

1629 r. – bitwa pod Trzcianą (wojskami polskimi dowodził hetman Stanisław Koniecpolski)

1655 r. – początek „potopu szwedzkiego”;

W ciągu zaledwie trzech miesięcy Polska została opanowana przez nieprzyjaciół. Ówczesny król Jan Kazimierz Waza opuścił kraj, ratując się ucieczką na Śląsk. Nadzieje na wyparcie Szwedów przyniosła Polakom zwycięska obrona klasztoru na Jasnej Górze pod przewodnictwem przeora Augustyna Kordeckiego. Potem rozpoczęła się walka partyzancka, a Szwedzi w jej wyniku zostali wyparci z Polski. 

W 1660 r. podpisano pokój w Oliwie. Na jego mocy król polski zrezygnował ze szwedzkiej korony, część Inflant znalazła się pod szwedzkim panowaniem, a Polska musiała uznać suwerenność Prus Książęcych. 

Konflikt z Turcją

Przyczynami, dla których wybuch konflikt polsko-turecki, była rywalizacja Polski i Litwy o jak największe polityczne wpływy na terenie Mołdawii. Ponadto polskie granice nękali Tatarzy, podlegli chana tureckiego. Polscy Kozacy nie pozostawali im też dłużni, najeżdżając tereny tureckie. Kością niezgody stała nie także pomoc udzielona przez Polaków Habsburgom w ich konflikcie z Turcją o Siedmiogród. 

Najważniejsze bitwy:

1620 r. – bitwa pod Cecorą (polskimi wojskami dowodził hetman Stanisław Żółkiewski)

1621 r. – bitwa pod Chocimiem, zakończona zwycięstwem polskich wojsk

1672 r. – bitwa o Kamieniec Podolski (klęska Polaków)

Po podpisaniu traktatu w Buczaczu, państwo polsko-litewskie utraciło prawobrzeżną Ukrainę oraz Podole wraz z Kamieńcem Podolskim. Ponadto król polski musiał płacić haracz Turcji.

1673 r. – bitwa pod Chocimiem (wojska polskie dowodzone przez hetmana Jana Sobieskiego odnoszą zwycięstwo)

1683 r. – bitwa pod Wiedniem (rozgromienie wojsk tureckich Kara Mustafy przez koalicję polsko-habsburską)

W 1699 r. w Karłowicach został zawarty pokój kończący zmagania polsko-tureckie. Na jego mocy Polska odzyskała utracone wcześniej ziemie. 

Konflikt z Rosją

Przyczynami wojen polsko-rosyjskich w XVII wieku był kryzys dynastyczny państwa rosyjskiego oraz polska chęć podporządkowania kościoła prawosławnego (konflikt wyznaniowy).

Najważniejsze bitwy:

1609 r. – wybuch wojny polsko-rosyjskiej; oblężenie Smoleńska przez polskie wojska

1610 r. – bitwa pod Kłuszynem, zakończona zwycięstwem Polaków pod dowództwem hetmana Stanisława Żółkiewskiego; w jej wyniku wojska polskie zajmują Moskwę. Królewicz Władysław Waza, syn Zygmunta III Wazy zostaje obwołany carem Rosji.

W 1634 r. w Polanowie zawarto pokój, na mocy którego Rosja odzyskała ziemię smoleńską, czernichowską i siewierską (utracone postanowieniami pokoju w Deulinie w 1619 r.). Książę Władysław zrzekł się pretensji do tronu rosyjskiego. 

Konflikt z Kozakami

Powstanie Kozaków pod dowództwem Bohdana Chmielnickiego wybuchło w 1648 r. Polska uwikłana w inne konflikty z sąsiadami nie była w stanie właściwie go rozwiązać. Konflikt miał charakter wojny domowej. U jej źródeł leżał spór pomiędzy polską szlachtą i magnaterią a poddanymi Kozakami. Był także próbą obrony przez Kozaków odrębności kościoła prawosławnego.

Najważniejsze bitwy:

1648 r. – początek powstania pod wodzą Bohdana Chmielnickiego

01. 10. 1648 r. – bitwa pod Żółtymi Wodami, zakończona zwycięstwem powstańców

Po podpisaniu ugody w Zborowie (17. 01. 1649 r.) rejestr kozacki został zwiększony z 6 tys. do 40 tys., a Chmielnicki otrzymał tytuł hetmana zaporoskiego. 

1651 r. – bitwa pod Beresteczkiem; klęska Kozaków

Podpisana została kolejna ugoda tym razem w Białej Cerkwi. Rejestr Kozaków zmniejszono do 20 tys., oraz okrojono ich terytorium. Chmielnicki w konflikcie z Polską znalazł sojusznika w Rosji. W 1654 r. w Perejesławiu zawarto porozumienie, na mocy którego Rosja zobowiązała się do udzielenia pomocy Kozakom. W tej sytuacji niedawny spór polsko-kozacki przerodził się w wojnę Polski z Rosją. Ten etap zmagań polsko-rosyjskich zakończono podpisaniem porozumienia w Andruszowie w 1667 r. Powtórzono warunki pokoju polanowskiego. Polska utraciła lewobrzeżną Ukrainę wraz z Kijowem. Władca Polski zobowiązał się do zapewnienia swobody wyznawania religii prawosławnej na terenach ziem polskich.

Wiek XVII przyniósł nie tylko zmagania militarne z zewnętrznymi wrogami. Ujawniły się wówczas także spory tkwiące wewnątrz państwa, wynikające z coraz bardziej wadliwie funkcjonującego ustroju. Już za czasów panowania Zygmunta III Wazy szlachta nie zadowolona z jego rządów wypowiedziała mu posłuszeństwo, organizując rokosz. Był to tzw. rokosz Zebrzydowskiego w 1606 r. Kolejny w 1666 r. zorganizował przeciwko Janowi Kazimierzowi Jerzy Sebastian Lubomirski. W drugiej połowie XVII wieku coraz większy wpływ na politykę państwa polskiego zaczyna wywierać magnateria. Był ona przeciwna jakimkolwiek próbom reform. Chciała wyłącznie utrzymania własnego stanu posiadania i nie zamierzała zmieniać zasad ustrojowych Rzeczypospolitej. Temu też miało służyć liberum veto, czyli sprzeciw wobec ustawy sejmowej. Pierwszy raz z polecenia Janusza Radziwiłła w 1652 r. poseł Władysław Siciński użył liberum veto do zerwania sejmu. Taka procedura w kolejnych latach będzie się nagminnie powtarzać. W ten sposób wszelkie próby reform zostaną zniweczone.