1. Humanizm w Polsce
Najintensywniejszy rozwój humanizmu w Polsce nastąpił w latach dziewięćdziesiątych XV w. i objął cały wiek XVI. W XV w. Akademia Krakowska stanowiła bardzo ważny ośrodek naukowy i kulturalny w tej części Europy, miała silne powiązania intelektualne z innymi krajami Europy, zwłaszcza z Italią, która była kolebka myśli humanistycznej. Profesorowie Akademii rozwijali przede wszystkim koncepcje prawa międzynarodowego i państwowego. W tym czasie w intelektualnym środowisku krakowskim, skupionym wokół dworu królewskiego, kurii biskupiej i Akademii Krakowskiej pojawili się ludzie bardzo wybitni, jak Mikołaj Kopernik, Andrzej Frycz Modrzewski, Stanisław Orzechowski, Stanisław Hozjusz, Jan Łaski.
Literaturę polską w tym okresie reprezentowali dwaj wybitni twórcy: Mikołaj Rej oraz Jan Kochanowski. Twórczość Reja wpłynęła na rozwój języka polskiego, gdyż pisał on nie po łacinie, ale w swym języku narodowym. W swych dziełach krytykował zamiłowanie szlachty do luksusu oraz przywileje kleru. Kochanowski podjął się tworzenia literatury narodowej, która dorównywałaby antycznej. Kochanowski napisał miedzy innymi: "Odprawę posłów greckich", "Psałterz Dawidów" oraz "Treny".
Najwybitniejszym polskim przedstawicielem nauk przyrodniczych w okresie renesansu był oczywiście Mikołaj Kopernik. Opublikował swoje dzieło "O obrotach sfer niebieskich", w którym przedstawił teorię heliocentryczną, która podważała panujące dotychczas poglądy, które lokowały ziemię w środku wszechświata.
2. Polscy pisarze polityczni
Andrzej Frycz Modrzewski był znanym w całej Europie uczonym i pisarzem politycznym. Był teoretykiem państwa i prawa. Ujmował politykę w ścisłym związku z moralnością chrześcijańską. Tym zdecydowanie różnił się od Niccolo Machiavellego. Do głównych wad Rzeczypospolitej zaliczał nierówność stanów i upośledzenie plebejuszy. Swoje poglądy zawarł w dziele "O naprawie Rzeczypospolitej". Opowiadał się za utworzeniem kościoła narodowego, opartego na kompromisie pomiędzy kościołami: katolickim, protestanckim, i prawosławnym. Treści zawarte w "O naprawie...", w księdze "O wojnie", zwłaszcza rozważania Modrzewskiego na temat wojen sprawiedliwych i niesprawiedliwych, dotrzymywania umów i konieczności zachowania pokoju miedzy narodami stały się podstawą zasad nowożytnego prawa międzynarodowego.
Również dyplomaci wykazywali się kunsztem oratorskim i sztuka epistolograficzną. Jednym z nich był Jan Ostroróg, żyjący w drugiej połowie XV w. Napisał on "Memoriał w sprawie rządzenia Rzeczypospolitą". Zanalizował w nim zgodnie z duchem renesansu relacje pomiędzy władcą a obywatelem, gdzie postulował wzmocnienie władzy królewskiej
Filip Kallimach uciekinier z Włoch, który przybył do Polski na przełomie 1469 i 1470 r. Jego prawdziwe nazwisko brzmiało Fiilppo Buonacorsi. Upowszechnił on w Polsce renesansowy wzorzec pisania o bohaterach dając wzorzec renesansowej biografii w swych dziełach poświęconych Zbigniewowi Oleśnickiemu ("Żywot Zbigniewa Oleśnickiego arcybiskupa gnieźnieńskiego) oraz Grzegorzowi z Sanoka ("Życie i obyczaje Grzegorza z Sanoka"). Kallimach pisał także wiersze i traktaty polityczne, był czynny w dyplomacji. Kazimierz Jagiellończyk powierzył mu nauczanie swoich synów. Obecność w Polsce Kallimacha, humanisty i neoplatonika, miała znaczny wpływ na upowszechnienie się nad Wisłą ideałów włoskiego odrodzenia. Kallimach współpracował z Konradem Celtisem, humanistą, który przybył do polski pod koniec lat osiemdziesiątych XV w. Celtis założył w Krakowie pierwszą humanistyczną akademię, nazwaną Soldatis Litteraria Vistulana, której członkiem był również Kallimach. Krótka działalność Akademii nie wywarła większego wpływu na życie intelektualne Krakowa.
3. Zagraniczni pisarze polityczni
Niccolo Machiavelli, pisarz polityczny, pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej, która mieszkała we Florencji. Obok gruntownego wykształcenia humanistycznego posiadł również praktyczną znajomość działalności politycznej. Nabył ją sprawując funkcje dyplomatyczne w służbie Florencji. Największym dziełem Machiavellego jest "Książę". Książka ta stanowi wnikliwy obraz mechanizmu władzy uzupełniony serią praktycznych wniosków. Wśród wniosków tych najważniejszą moc posiada stwierdzenie, że cel uświęca środki. Zdaniem Machiavellego władca musi i powinien w pewnych okolicznościach postępować niemoralnie. W przeciwnym razie naraziłby na niebezpieczeństwo dobro swoich poddanych i dobro państwa.
Jean Bodin, francuski prawnik i ekonomista w swym wybitnym dziele "Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej" stworzył podwaliny teorii absolutyzmu. Bodin twierdził, że król stoi ponad prawem, a jego władzę ogranicza jedynie prawo boskie, prawo własności jego poddanych oraz układy z innym suwerenem Zdaniem Bodina monarchia absolutna w największym stopniu mogła zrealizować ideę suwerenności państwa, którą autor jako pierwszy bliżej sprecyzował i rozwinął. Teoria Bodina tworzyła podwaliny wewnątrzpaństwowego ładu prawnego, ale również stała się podstawą prawa międzynarodowego. Postulowała równość podmiotów suwerennych we wzajemnych stosunkach.
Thomas More (Morus), angielski pisarz polityczny dokonał próby przedstawienia sytuacji społeczno - gospodarczej swojej ojczyzny na przełomie XV i XVI w. oraz sformułował wytyczne w jaki sposób sytuacja ta ma być zmieniona na lepsze. Uczynił to w swym dziele zatytułowanym "Utopia". Jego pierwsza część przedstawia rzeczywiste warunki życia społeczno - gospodarczego ówczesnej Anglii. W drugiej części Morus prezentuje obraz idealnej społeczności zamieszkującej wyspę Utopię (grec. utopia - miejsce, które nie istnieje). Utopia to państwo, w którym zniesiono własność prywatną, a całe społeczeństwo, które jest jednolite i nie zróżnicowane na wrogie sobie klasy i grupy społeczne uczestniczy w procesie produkcji. Dystrybucja wyprodukowanych dóbr jest kontrolowana i stosuje się podczas niej zasadę "każdemu według jego potrzeb". W Utopii obowiązuje 6 - godzinny dzień pracy, a system rządów jest całkowicie demokratyczny.
Erazm z Rotterdamu był największym przedstawicielem humanistycznego krytycyzmu. Jego najbardziej znanym dziełem jest "Pochwała głupoty". Erazm głosił potrzebę połączenia pierwiastków antyku i chrześcijaństwa. W Kościele katolickim widział wiele złego i wzywał do naprawy tego stanu rzeczy. Dążąc do naprawy Kościoła przeprowadził głęboką krytykę wielu przejawów jego działalności. W tym sensie stał się niewątpliwym prekursorem idei reformacyjnych. Jednakże w momencie wybuchu reformacji Erazm nie opowiedział się za nią i pozostał przy Kościele katolickim.
