Wojna o Inflanty (1557 - 1570) W drugiej połowie XVI w. Inflanty stały się obiektem zatargów państw sąsiednich, dążących do opanowania handlu bałtyckiego. Szczególną uwagę przyciągały bogate miasta portowe i handlowe nad Bałtykiem, jak Ryga, Rewel (obecnie Tallin) czy Dorpat (obecnie Tartu).

Na terenie Inflant istniało państwo Kawalerów Mieczowych, które w tym czasie przeżywało kryzys wewnętrzny, związany z szerzeniem się luteranizmu. Nieuchronnie zmierzający do rozkładu Zakon zamienił się szybko w łatwą zdobycz dla potężnych sąsiadów. O wpływy w Inflantach walczyły Dania, Szwecja, Moskwa i państwo polsko - litewskie.

Dania i Szwecja konkurowały między sobą. Oba kraje liczyły, że dzięki nabytkom w Inflantach zdołają objąć kontrolę nad handlem bałtyckim i czerpać z niego zyski. Iwan IV Groźny marzył z kolei o zdobyciu upragnionego okna na świat, dzięki któremu nawiązałby bliższe kontakty handlowe i polityczne z Europą Zachodnią. Na przeszkodzie stanęła mu jednak Litwa, dla której porty w południowej części Inflant były ważnym pośrednikiem w handlu zamorskim.

Sytuacja jeszcze bardziej się zaogniła, gdy w 1557 r. Zygmunt August (1548 - 1572) zawarł z wielkim mistrzem Wilhelmem Fürstenbergiem przymierze w Poswolu, którego ostrze skierowane było przeciwko Moskwie. W odwet Iwan IV, w następnym roku uderzył na Inflanty, zajął Narwę, port nad Zatoką Fińską i uruchomił tzw. żeglugę narewską. Dwa lata później do akcji wkroczyła Dania, co spowodowało z kolei reakcję Szwecji. W trakcie prowadzenia działań wojennych zmieniali się sojusznicy. W początkowym okresie Polska występowała obok Danii przeciwko Szwecji. Natomiast po roku 1568, kiedy na tron szwedzki wstąpił Jan III, którego żoną była Katarzyna Jagiellonka, nastąpiło odwrócenie przymierzy. Szwecja zawarła sojusz z Polską, a Dania z Moskwą.

Wobec słabości wewnętrznej państwa inflanckiego nowy wielki mistrz Kawalerów Mieczowych, Gotard Kettler oddał się pod opiekę państwa polsko - litewskiego, zawierając w 1561 r. w Wilnie układ z Zygmuntem Augustem. Na jego mocy Inflanty uległy sekularyzacji i podziałowi na dwie części: Kurlandię i Semigalię, stanowiące dziedziczne księstwo Kettlera, pod zwierzchnością lenną Polski i Litwy, oraz Inflanty właściwe włączone bezpośrednio do Korony.

Dalszy przebieg wojny okazał się jednak niepomyślny dla Zygmunta Augusta. W 1563 r. Moskwa zagarnęła Połock, twierdzę nad Dźwiną i znaczną część Inflant. W posiadaniu Szwecji znalazła się Estonia z Rewlem, natomiast Dani wyspy na Bałtyku. W 1570 r. odbył się w Szczecinie kongres, na którym zawarto układ pokojowy między Danią i Szwecją oraz rozejm polsko - rosyjski. Uchwały kongresu szczecińskiego potwierdziły rozbiór terytorium dawnego państwa inflanckiego, nie rozwiązując przy tym do końca tej kwestii. Polska zdołała utrzymać w swoich rękach Kurlandię, jako lenno aż do 1795 r.

Polityka bałtycka Zygmunta Augusta. W czasie wojny o Inflanty jednym z głównych zagadnień polityki Zygmunta Augusta była kwestia umocnienia pozycji Korony Polskiej zarówno w Prusach Królewskich jak i Książęcych.

Dość duża samodzielność Prus Królewskich doprowadziła do podejmowania przez niektóre miasta, zwłaszcza Gdańska, prób uniezależnienia się od Polski i przejęcia kontroli nad handlem polskim. Z tego względu utworzenie przez Zygmunta Augusta tzw. foty kaperskiej wywołało ostry sprzeciw patrycjatu gdańskiego.

Organizację polskiej floty kaperskiej zapoczątkował Kazimierz Jagiellończyk, która wsławiła się w czasie wojny trzynastoletniej. Kaprowie składali się z kapitanów okrętów, posiadających pozwolenie królewskie na rabunek i niszczenie statków wroga. Natomiast głównym ich zadaniem podczas wojny o Inflanty było zwalczanie żeglugi narewskiej, co godziło nie tylko w interesy państw, handlujących z Moskwą ale również samego Gdańska, który prowadził samodzielną politykę morską.

Niezadowolenie gdańszczan wywołała także powołana przez króla w 1568 r. Komisja Morska, do której kompetencji należało zajmowanie się sprawami morskimi oraz pilnowanie interesów Polski na Bałtyku. Pod jej zwierzchnictwem znalazła się flota kaperska. Komisji przewodniczył kasztelan gdański Jan Kostka. Wkrótce sytuacja uległa napięciu, gdy mieszczanie gdańscy zajęli statki kaperskie a załogę wymordowali. Na miejsce zdarzenia została wysłana specjalna komisja królewska, w celu zbadania zajścia, ale nie wpuszczono jej do miasta. Utworzono zatem kolejną komisję, której udało się dotrzeć na miejsce i przeprowadzić dochodzenie w sprawie kaprów. Opracowała ona również pod przewodnictwem Stanisława Karnkowskiego tzw. konstytucję Karnkowskiego, którą ogłoszono w 1570 r. Ustawa ta regulowała zwierzchnie prawa Rzeczypospolitej w stosunku do Gdańska.

Zygmunta Augusta niepokoiły także separatystyczne dążenia Prus Książęcych. Jednakże niepowodzenia na froncie inflanckim zmusiły króla do pójścia na daleko idące ustępstwa wobec nich. W zamian za pomoc Albrechta Hohenzollerna król wyraził zgodę na dziedziczenie lenna pruskiego w brandenburskiej gałęzi jego rodziny. Oznaczało to w rzeczywistości utratę szansy na bezpośrednie włączenia Prus Książęcych do Korony po bezpotomnej śmierci Albrechta.