Okres wielkich odkryć geograficznych pociągnął za sobą głębokie przemiany w stosunkach ekonomicznych i społecznych panujących w Europie oraz wpłynął znacząco na zmiany w mentalności mieszkańców Europy.
Do najważniejszych zmian, jakie w wyniku odkryć gospodarczych zaszły w dziedzinie gospodarki należały zmiany w strukturze handlu. Na pierwszy plan wysunął się handel, który wykorzystywał wodne szlaki komunikacyjne. Zepchnął on na drugi plan handel lądowy. Wobec alternatywy szybkiej i wygodnej komunikacji szlakami wodnymi handel lądowy stał się bardzo nieopłacalny, męczący i kosztowny. Miało to ogromne konsekwencje dla miast, dla których wymiana handlowa była do tej pory podstawą egzystencji. Miasta położone na przecięciu starych szlaków handlowych znalazły się w poważnym kryzysie i zaczęły podupadać. Ożywiony rozwój przeżywały natomiast miasta portowe, a zwłaszcza całe państwa, które dysponowały dostępem do morza. Stąd też takie państwa jak Hiszpania i Portugalia wykorzystując swoje dogodne położenie stały się potęgami gospodarczymi i zdystansowały gospodarczo resztę Europy. Niemal na marginesie znalazły się te kraje, które nie mogły swobodnie korzystać z możliwości, jakie dawał handel morski. Państwa te skazane były na zastój gospodarczy i marginalizację. Kiedy kraje nadmorskie bogaciły się, zakładały coraz to nowe kolonie i zdobywały surowce, inne nie mające swojego wybrzeża państwa były takich korzyści pozbawione.
Bardzo daleko idące skutki miał import dużej ilości złota do Europy. Wzrost ilości złota w naturalny sposób spowodował spadek jego wartości.
Kolejną ważną konsekwencją wypraw wielkich odkrywców było poznanie przez Europejczyków nowych roślin, takich jak kukurydza i ziemniaki. Nie tylko zmieniły one dotychczasowy styl żywienia mieszkańców Europy, ale również pomogły rozwiązać problem głodu na starym kontynencie.
Dobrobyt i dynamiczny rozwój gospodarczy wpłynął z kolei na sytuację kultury w Europie. Poprawa poziomu życia sprawiła, że wzrosło zainteresowanie kulturą. W tych okolicznościach narodził się nowy kierunek filozoficzny, a później cała kultura (humanizm). Rozwijała się także nauka. Dzięki odkryciom nowych lądów i spotkaniom z nieznanymi dotąd ludami poszerzyły się znacznie horyzonty Europejczyków. Trzeba było zweryfikować dawne poglądy. Wyprawa Krzysztofa Kolumba z 1493 r. pozwoliła stwierdzić, że Ziemia nie jest płaska, lecz stanowi kulę. Zasługą Vasco da Gamy było odkrycie morskiej drogi do Indii, a niewiele później, bo w latach 1519-1522 Fedynand Magellan opłynął świat dookoła.
Odkrycia zapoczątkowały także masowy ruch kolonizacyjny, w którym udział wzięło wielu Europejczyków. Przeniesienie się do zamorskich posiadłości stało się dla nich szansą na lepsze życie, zrobienie kariery czy po prostu znalezienie dla siebie ziemi. Z pobudek religijnych do dalekich krajów udawali się kapłani, którzy stawiali sobie za cel niesienie Ewangelii pogańskim ludom i ich chrystianizację. Niestety osiedlanie się Europejczyków na zamorskich terenach miało z reguły zgubne skutki dla ich rdzennych mieszkańców. Doprowadzili oni do upadku cywilizacji tubylców i ich zdziesiątkowania przez swą zaborczość i eksploatację, a także przez przyniesione z Europy choroby.
Skutki wielkich odkryć geograficznych, zarówno te pozytywne, jak i negatywne odczuwamy do dziś. Poznanie nowych lądów i ludów całkowicie odmieniło sposób myślenia Europejczyków o świecie i sobie samych, zmieniło ich podejście do religii i duchowości. Świat okazał się być większy niż dotychczas myślano. Wzrost liczby towarów na rynkach europejskich oraz duży popyt na nie spowodował rozwój rynku, a to stanowiło drogę do rozwoju kapitalizmu. Średniowieczny system feudalny powoli chylił się ku upadkowi.
