Początki pierwszych cywilizacji sięgają trzeciego tysiąclecie przed naszą erą. Dokonał się wówczas wielki postęp w życiu ówczesnych ludzi. Pierwsze neolityczne osady zaczęły się powiększać, aż osiągnęły rozmiary pierwszych, starożytnych państw - miast.

Cechą charakterystyczną pierwszych cywilizacji jest to, że wszystkie one powstały w dolinach wielkich rzek. Człowiek znajdował w nich bowiem żyzną ziemię, która pomieszana z rzecznym mułem znakomicie nadawała się pod uprawę. Rzeki miały także wielkie znaczenie jako szlaki komunikacyjne, którymi przenosili się ludzie, towary i wiadomości. Rzeki dostarczały wreszcie sporej ilości pożywienia, dlatego w ich pobliżu gęstość zaludnienia była dużo wyższa niż w pozostałych regionach.

Rzeka była błogosławieństwem dla mieszkających w ich pobliżu ludzi ale mogła także stać się ich przekleństwem. Aby zapobiegać gwałtownym skutkom powodzi człowiek musiał w jakiś sposób zaingerować w ich stan naturalny. Trzeba było więc sypać wały ochronne, osuszać zalane tereny budując się kanałów odwadniających. Starano się także rozszerzyć pola uprawne poprzez budowę sieci kanałów nawadniających, aby za ich pośrednictwem dostarczać wodę do dalej położonych terenów, aby te mogły wydawać plony.

Te niesłychanie wówczas skomplikowane prace możliwe były do wykonania jedynie przez zorganizowane społeczności, którymi ktoś musiał pokierować. Innymi słowy potrzebne było państwo.

W dolinach wielkich rzek najwcześniej powstały i rozwijały się najbujniej miasta. były to w owych czasach duże osady, liczące około kilku tysięcy mieszkańców. Miasto wyrastało jako miejsce sprawowania władzy. W nim mieszkała grupa rządzących, to tu składano ofiary bogom. Zbudowano w nich więc okazałe pałace dla władców i wspaniałe świątynie, które były równocześnie magazynami żywności. w miastach mieszkali też rzemieślnicy. Cechą charakterystyczną miast starożytnych było to, że w ich pobliżu znajdowały się pola uprawne, z których utrzymywali się w większości ich mieszkańcy. Była to zasadnicza różnica w porównaniu z miastami, które powstały w późniejszej epoce. Istnienie państwa, jego struktur oraz konieczność zarządzania jego zasobami przyczyniły się później do wynalezienia pisma,. służyło ono bowiem początkowo do zapisywania danin, ilości produktów złożonych w magazynach, wydatków i przychodów.

Oczywiście ludzie w tamtych czasach żyli nie tylko w dolinach wielkich rzek. Także poza nimi pojawiły się później miasta, ze swoimi charakterystycznymi budowlami. Należy jednak pamiętać, że miasta w dolinach wielkich rzek powstały najwcześniej i rozwijały się najbardziej dynamicznie.

Do najstarszych cywilizacji zaliczamy cywilizację stworzoną przez Sumerów, zamieszkujących tereny między Eufratem i Tygrysem czyli Mezopotamię, cywilizację Chińską powstałą nad Żółtą Rzeką, Indie nad Indusem oraz Egipt nad Nilem. Wszystkie one powstały niemal w równym czasie, choć za najstarszą uważa się cywilizację stworzoną przez Sumerów, około 3 tysięcy lat przed Chrystusem.

Mezopotamia.

Na południu Mezopotamii, ponad 3 tysiące lat p.n.e. osiedlili się Sumerowie. O ich pochodzeniu wiemy stosunkowo niewiele, ale odegrali w dziejach tego regionu bardzo ważną rolę. Podstawą ich cywilizacji było 12 miast - państw, które jednak nie stanowiły nigdy ścisłego związku. Rozwinęły się one nad dwoma potężnymi rzekami Eufratem i Tygrysem. Rzeki te charakteryzowały się tym, że wylewały co roku ale nieregularnie. Sumerowie stworzyli bardzo rozwiniętą cywilizację. byli wynalazcami pisma klinowego, które było najszerzej stosowane na całym starożytnym wschodzie. Sumerowie zapoczątkowali w tym regionie technikę uprawy roli, a także kulturę duchową. stworzyli wierzenia, literaturę i sztukę. Sumerom wiele zawdzięczają takie nauki jak : matematyka i astronomia. Posługiwano się tu już w tych czasach systemem dziesiętnym i sześćdziesiętnym. Sumeryjscy matematycy potrafili przeprowadzać działania na dużych liczbach, a w użyciu były także tabele pierwiastków kwadratowych i sześciennych.

Podobnie wysokie osiągnięcia należy odnotować w dziedzinie astronomii. Stworzono kalendarz a także astrologię, gdyż Sumerowie dostrzegali związek między położeniem gwiazd a losami człowieka.

Wśród licznych miast Mezopotamii, już nie sumeryjskiego okresu, najsłynniejszy był Babilon. Miasto to próbowało dokonać zjednoczenia ziem między Eufratem i Tygrysem. najbardziej znanym władcą był Hammurabi, twórca zbioru praw, który jako jedyny przetrwał w całości do naszych czasów.

Egipt.

Cywilizacja w tym kraju jest nieco młodsza niż sumeryjska. Państwo egipskie powstało nad Nilem, rzeką która podobnie jak Eufrat i Tygrys również co roku wylewała. Wylewy tej rzeki były jednak bardziej regularne, właściwie od nich uzależnione było życie w Egipcie. Początkowo Egipt podzielony był na dwie części: Egipt Dolny i Górny. zjednoczenia państwa dokonał około 3100 r. p.n.e. faraon Narmer. W Egipcie, w którym przeważały pustynie, miast było niewiele, a ludność zajmowała się głównie rolnictwem. Prace uzależnione były od corocznych wylewów Nilu, które następowały w okolicach lipca. Wody ustępowały z zalanych pól około września-października i wówczas przystępowano do prac na polach. Jakakolwiek uprawa roślin możliwa była tylko w okolicach gdzie rzeka wylewając, zostawiała po sobie grubą warstwę życiodajnego mułu. Aby rozszerzyć uprawy budowano więc rozwiniętą sieć kanałów nawadniających.

Na czele państwa egipskiego stał władca despotyczny - faraon. Władca uważany był przez poddanych za boga, dlatego oddawano mu należytą cześć. Ogromnie ważną rolę w państwie egipskim odgrywali kapłani. Często pomagali faraonowi w rządzeniu państwem, nadzorowali wznoszenie wielkich budowli, znali medycynę, architekturę i astronomię. Zdarzało się, że byli w stanie doprowadzić do obalenia samego faraona. Egipcjanie stworzyli rozbudowaną religię, która była religią politeistyczną. stworzyli bogate wyobrażenia dotyczące życia pozagrobowego. w tym właśnie celu wznoszono w starożytnym Egipcie ogromne piramidy, które miały być grobowcami dla faraonów. Historia Egiptu dzieli się na trzy okresy : okres starego państwa , średniego państwa i nowego państwa.

Indie

Cywilizacja ta powstała w Azji, nad rzeką Indus. Czas powstania to około 3 tysiące lat p.n.e.

Na cywilizację indyjską składało się około 70 osiedli i kilka dużych miast. O istnieniu tej cywilizacji historycy dowiedzieli się dosyć późno bo dopiero w XX wieku, dzięki badaniom archeologicznym. największe miasta liczyły zapewne po kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców, wznoszono je z palonej cegły, a domy wyposażano nawet w łazienki. Osady miały rozwiniętą sieć kanalizacyjną, której nie spotkalibyśmy na bliskim wschodzie.

Mieszkańcy starożytnego państwa żyli zapewne z uprawy roli i hodowli zwierząt. Utrzymywali kontakty z Mezopotamią i z odległym Iranem. Prawdopodobnie ziemie nad Indusem wchodziły w skład jednego organizmu państwowego.

Chiny.

W dziejach tej cywilizacji decydującą rolę odegrały dwie rzeki: Huang - ho i Jangcy - ciang. O początkach tej cywilizacji wiemy stosunkowo niewiele, ze względu na szczupłość badań archeologicznych. Ludność zajmowała się prawdopodobnie rolnictwem i wysokorozwiniętym rzemiosłem. Rzemiosło chińskie stosowało takie metody produkcji, które w Europie były znane dopiero wiele wieków później. chodzi tu choćby o umiejętność odlewania żelaza lub wytwarzanie porcelany. Naczynia takie wypalano w 1300 stopniach Celsjusza. Największego znaczenia w starożytności Chiny nabrały za czasów dynastii Cin, od której pochodzi nazwa państwa. Jej założyciel Szy Huang Ti uchodzi za najwybitniejszego władcę, który dokonał zjednoczenia Chin i stworzył scentralizowaną monarchię. Na rządy tego władcy przypada początek budowy muru chińskiego, ciągnącego się na długości ponad 2 tysięcy kilometrów. miał on ochronić Chiny przed najazdami dzikich ludów, zwłaszcza Hunów.