W pierwszych wiekach swego istnienia Kościół chrześcijański przeżywał poważne trudności, główne za sprawą prześladowań religijnych. Były one prowadzone m. in. za panowania Decjusza i Waleriana. Potem nastąpił długi okres tolerancji religijnej. W tym czasie chrześcijaństwo stworzyło potężną organizację, zgromadziło spory majątek i rozpoczęło działania w sferze kulturalnej. Jednak za panowania Dioklecjana (284 - 305) nastąpił zwrot w polityce religijnej - nowy cesarz zwrócił się przeciw Kościołowi chrześcijańskiemu. Inicjatorem prześladowań w tym okresie był Cezar Galeriusz, przez co represje dosięgły głównie wyznawców chrześcijaństwa z wschodniej części Imperium i z Afryki. Przyczyn prześladowań było wiele. Po pierwsze, część spośród wyznawców religii chrześcijańskiej odmawiała służby wojskowej, co wywoływało podejrzenia, że nie są oni lojalni wobec państwa. Po drugie, według wyroczni Apollina w Milecie, to właśnie chrześcijanie byli winni pojawianiu się fałszywych proroctw. W roku 302 chrześcijanie zostali usunięci przez Dioklecjana z wojska i urzędów. Edykty z lat 303 i 304 wymierzone zostały w wyznawców chrześcijaństwa. Ci, którzy odmawiali składania ofiar bogom skazywani byli na karę śmierci. Kapłanów uwięziono. Niszczono kościoły i pisma chrześcijańskie. Chrześcijanom zakazano zebrań i odprawiania nabożeństw. Pozbawiano ich godności i odznaczeń oraz ochrony prawnej. Wielu poddawano torturom. Jak podaje historyk Laktancjusz, liczba skazanych była tak wielka, że nie zabijano ich pojedynczo, ale masowo. Spowodowało to wiele odstępstw, ale nie powstrzymało to ekspansji chrześcijaństwa. Prześladowania stanowiły poważny wstrząs dla Kościoła, ale też skonsolidowało jego siły. Krew męczenników nie odstraszała chrześcijan a dodawała im wiary. Poprzez przykłady męczeństwa w obronie wiary chrześcijanie uzyskali nowych świętych, a przez to pozyskiwano nowych wiernych. Jeszcze przed swoją śmiercią w 311r. Galeriusz wydał edykt tolerancyjny. Ogłosił on, że chrześcijanie mogą się znów gromadzić oraz jawnie praktykować swoją religię. Mogą także swobodnie modlić się do swojego Boga. Po raz pierwszy chrześcijaństwo stało się religią dozwoloną (religio licita). Jednak sytuacja prawna chrześcijan nadal była niepewna. Prześladowca chrześcijan - Dioklecjan dożył pełnego tryumfu Kościoła, zmarł bowiem w roku 316.

Konstantyn I Wielki został cesarzem w roku 306. Został on wychowany w atmosferze tolerancyjnej. Po dojściu do władzy uznał on, że skoro chrześcijaństwa nie da się zniszczyć, to należy zawrzeć z nim sojusz, a nawet uczynić z niego podporę władzy cesarskiej. W 312 r. wraz z nielicznymi siłami wojskowymi Konstantyn wyruszył na Rzym. Jego przeciwnik Maksencjusz był tak pewny swojej przewagi, że nie ukrył się w murach miasta, ale gotowy do bitwy stanął przed jego bramami. Nieoczekiwanie jednak w bitwie na moście Mulwijskim zwycięstwo odniósł Konstantyn, który w ten sposób stał się władcą całego Cesarstwa Zachodniego. Sukces ten Konstantyn przypisał pomocy Boga chrześcijan. Jak podają niektórzy rzymscy historycy, cesarz miał sen, w którym ukazał mu się niebiański znak Boga. Oczywiście to tylko legenda, ale pewne jest, że na sztandarach niesionych przez żołnierzy Konstantyna widniał monogram Chrystusa (XP). O tym zwycięstwie Konstantyn zabrał się za znoszenie wszelkich zarządzeń, które były wrogie chrześcijanom. W roku 313 spotkał się w Mediolanie z cesarzem Licyniuszem (cesarz wschodniej części Imperium). Obaj władcy omówili nowe zasady polityki religijnej i wydali tzw. edykt mediolański dający swobodę wyznania chrześcijanom. Stanowił on potwierdzenie postanowień edyktu Galeriusza z roku 311, który zapewniał chrześcijanom równouprawnienie z innymi religiami. Edykt mediolański wprowadził zapis gwarantujący Kościołowi zwrot skonfiskowanych majątków. Edykt stwierdzał: "postanowiliśmy (...) przyznać chrześcijanom i wszystkim innym wolny wybór wyznawania religii, jaką by chcieli, by boskie i niebiańskie Istoty, jakie by tylko były, łaskawe być mogły nam i wszystkim naszym poddanym." (za Euzebiuszem z Cezarei).

Konstantyn Wielki przestał być pontifex maximus, czyli najwyższym kapłanem kultów pogańskich. Jednak nadal lansował kult Sol Invictus, jako najwyższego boga. Wydaje się, że Bóg chrześcijan był dla niego jego kolejnym wcieleniem. Konstantyn sprawował swoisty protektorat nad Kościołem chrześcijańskim i sprzyjał jego rozwojowi. W zamian za wolność religijną chrześcijanie musieli uznać autorytet cesarza także w sprawach religijnych i podporządkować się jego woli. Konstantyn przekształcił koncepcje religijne Dioklecjana, uznając się za wybrańca Boga chrześcijańskiego. Uważał też, że jest pośrednikiem między Bogiem a ludźmi. Upoważniało go to do uczestnictwa w zjazdach duchowieństwa, czy rozstrzygania sporów między różnymi sektami chrześcijańskimi.

Dla Kościoła edykt mediolański miał ogromne znaczenie. Chrześcijanie odzyskali utracone w czasie prześladowań majątki i świątynie. Dzięki temu Kościół wzrastał w siłę i rozwijał się. w rzeczywistości bowiem równouprawnienie religijne oznaczało uprzywilejowanie Kościoła chrześcijańskiego. Konstantyn polecił budować nowe kościoły. Chrześcijanie uzyskali pełnię praw obywatelskich. Duchowni uzyskali liczne przywileje (m. in. kler został zwolniony ze wszystkich publicznych obowiązków). Obok sądów państwowych zostały oficjalnie uznane sądy biskupie. Zniesiono karę śmierci przez ukrzyżowanie, co dla chrześcijan było szczególnie gorszącą praktyką.

Dla Konstantyna tolerancja religijna i wzmocnienie chrześcijaństwa miały znaczenie polityczne. W tym okresie cesarstwo było zrujnowane gospodarczo i pluralistyczne religijnie. Konieczne było znalezienie czynnika integrującego i stabilizującego. Miało się nim stać chrześcijaństwo - religia monoteistyczna.

Konstantyn przyjął chrzest dopiero na łożu śmierci tj. na Zielone Świątki roku 337 w Nikomedii (Izmit). Po jego śmierci ze strony chrześcijan zaczęły pojawiać się żądania wyplewienia kultów pogańskich. Cesarz Konstancjusz II nakazał pozamykać pogańskie świątynie, a w roku 357 kazał pousuwać wszystkie ołtarze i świątynie ze swojego pałacu. Jednak kolejny cesarz Julian Apostata sprzyjał poganom. Dopiero jego następca Walentynian I podjął na nowo politykę przyjazną chrześcijanom. Dzięki wolności religijnej zwiększała się liczba chrześcijan. W powszechnej świadomości dawne oficjalne kulty pogańskie zastąpił Kościół chrześcijański. Coraz większe wpływy zaczęli uzyskiwać kapłani, a ich specjalną pozycję podkreślały szaty liturgiczne. Pomimo upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego w roku 476, chrześcijaństwo przetrwało. Kolejna epoka - średniowiecza to okres, w którym Kościół obejmuje wpływy nad niemal całą Europą.