IGRZYSKA OLIMPIJSKIE I PANHELLENIZM

Jedną z popularnych rozrywek wśród Greków było uprawianie sportu. Większość greckich polis urządzała, co jakiś czas zawody sportowe, które nazywano agonami lub igrzyskami. Igrzyska stanowiły część uroczystości religijnych poświęconych najczęściej Apollinowi, Posejdonowi lub Zeusowi. Te ostatnie odbywające się w Olimpii, położonej na Półwyspie Peloponeskim były najbardziej znane i miały największe znaczenie. Zwyciężając w zawodach sportowcy oddawali równocześnie cześć bogom. Pierwsze igrzyska odbyły się w 776 roku przed naszą erą. Kolejne miały miejsce, co cztery lata, a o fakcie jak istotną rolę odgrywały w życiu Greków może świadczyć to, że cykl czteroletni stał się podstawą rachuby czasu, a niektóre wydarzenia oznaczano na przykład tak: bitwa ta miała miejsce w roku piątej olimpiady. Tradycję olimpiad kontynuowano aż do 393 roku naszej ery, kiedy to zakazał ich urządzania cesarz Teodozjusz Wielki, widząc w tym kontynuowanie pogańskich tradycji. Do idei igrzysk powrócił w epoce nowożytnej dopiero w 1896 roku Pierre de Coubertin, który przyczynił się do powołania Komitetu Olimpijskiego (1894) i zorganizowania pierwszych od 393 roku igrzysk.

W zawodach brali udział wyłącznie mężczyźni, byli to przeważnie ludzie bogaci, którzy mogli sobie pozwolić na zajmowanie się głównie sportem zamiast pracy na roli. Potem doszło do tego, że uprawianie sportu stało się dla nich nie tylko pasją, ale także sposobem na życie - źródłem utrzymania, ponieważ nie było amatorów, tylko zawodowi sportowcy. Najsłynniejszym zawodowym atletą był Milon z Krotony, który wygrywał kolejno w sześciu olimpiadach z rzędu począwszy od 536 roku przed naszą erą. Oprócz konkurencji sportowych popisywał się także swoją niezwykłą siłą na przykład rozrywając sznur zawiązany wokół głowy, po tym jak napinał się tak mocno, że sznur pękał pod wpływem napiętych żył. Jednak utrzymywanie się z honorariów i nagród zdobywanych w zawodach było możliwe dopiero wtedy, gdy sportowcy za zwycięstwo w zawodach otrzymywali konkretne nagrody pieniężne, a nie jak to było na początku w zwyczaju liście z gałązek laurowych lub oliwnych, a czasem także z liści selera. Nie było tradycji występów grupowych - każdy pracował na własny rachunek, konkurencje były tak zorganizowane by wykazać umiejętności indywidualnych zawodników. Nie było również tego, co powszechnie obecnie się praktykuje, czyli występów reprezentacji narodowych, co więcej wówczas musiałyby to być raczej występy reprezentacji poszczególnych polis. Pierwsi sportowcy przyjeżdżali na kilka tygodni przed igrzyskami, by trenować pod czujnym okiem swoich opiekunów. Oprócz nich do miasta, gdzie odbywała się olimpiada przybywali także rozmaici kupcy i handlarze, widząc w tym korzyści także dla siebie. Oprócz sportowców występowali również poeci i śpiewacy. Igrzyska dawały szansę na okrycie się sławą, zyskanie powszechnego szacunku, pochwalenie się własnymi umiejętnościami, czasem odwagą, a także prezentację piękna ciała występującego, co odpowiadało greckiemu ideałowi kulturowemu. Warto dodać, że oprócz zwycięskiego zawodnika sławą okrywało się całe polis, z którego pochodził, o czym świadczyło wymownie między innymi to, że wracając nie wchodził on główną bramą, ale przez dziurę w murze, żeby udowodnić, że polis, które ma tak dzielnych mieszkańców nie musi się niczego obawiać i może sobie pozwolić nawet na dziury w murze.

Najpierw na widowni byli wyłącznie mężczyźni, później pozwolono oglądać popisy sportowców także kobietom, ale była to rozrywka ciągle niedostępna mężatkom, którym groziła za to nawet kara śmierci. Na arenie prezentowali swoje umiejętności wyłącznie mężczyźni, z kolei panie występowały w osobno organizowanych w innym czasie zawodach, które poświęcone były żonie Zeusa, Herze. Niestety na temat kobiecej olimpiady mamy bardzo niewiele informacji. Wiemy z całą pewnością, że panie startowały między innymi w biegu na około 160 metrów. Podstawową konkurencją wśród mężczyzn także był bieg, ale na dłuższym dystansie - w przybliżeniu 190 metrów. 190 metrów to jeden stadion (w liczbie mnogiej stadia), słowo powszechnie przez nas obecnie używane na określenie dużego boiska sportowego z trybunami. Później zawody wzbogacono także o inne konkurencje, takie jak zapasy czy wyścigi zaprzęgów.

Olimpiady były okazją do popisów osób o niezwykłych umiejętnościach, innych od zwykłych ludzi. Ładnie ujął to tworzący w V w. p. n. e. Pindar, chwaląc rodzinę zwycięskiego zawodnika: "Nie da się ukryć wrodzonych darów natury. Wam zaś, synowie Aletesa [był to władca Koryntu], często przyznały zwycięski triumf ludzi górujących wybitnymi sprawnościami w świętych agonach i dużo dawnego kunsztu w serca mężów tchnęły Hory kwieciste." Oprócz tego olimpiady były okazją do zacieśnienia więzów wewnątrz całej greckiej wspólnoty. Chociaż każde polis stanowiło odrębną jednostkę terytorialno - społeczną, to właśnie zawody stwarzały doskonałą okazję do spotkania się Greków z różnych części Grecji, co miało wyraźnie charakter asymilacyjny. Istotne jest, że w igrzyskach mieli prawo brać udział wszyscy Grecy, nie ważne, z jakiego polis pochodzili i rzeczywiście licznie korzystali z tego swoistego przywileju. Dlatego mówimy o igrzyskach panhelleńskich. Aby ułatwić organizowanie zawodów zbudowano w Olimpii specjalną świątynię Zeusa, co dało ramy architektoniczne dla ogólnogreckich zgromadzeń. Poza tym, co warto podkreślić, na czas trwania igrzysk zawieszano wszelkie wojny i spory, co nazywano olimpijskim spokojem. Zawieszenie broni wprowadzano jeszcze zanim zaczęły się zawody, a kończono jakiś czas po nich, tak żeby zawodnicy i widzowie mogli spokojnie na nie przybyć a potem bezpiecznie wrócić do swoich domów. Patrząc na to, co działo się w Grecji od VIII w.p.n.e. łatwo zauważyć upowszechnienie się nowych wartości, które miały ogromny wpływ na motywację jednostki. Grecy są dobrym przykładem społeczności, która nie tylko szuka dla siebie nowych dróg rozwoju, ale także dąży do pokojowego rozwiązywanie problemów. Byli wspólnotą upominającą się o należne im prawa, a z drugiej strony dbającą o interesy poszczególnych jednostek, co stanowi kolejny warunek ewolucji form życia politycznego w Grecji i wytworzenia się ostatecznie ustroju demokratycznego.