Położone na Bałkanach starożytne państwo macedońskie sąsiadowało z Grecją. Panował w nim ustrój militarnej monarchii, a władzę dzierżyła arystokracja. Było to państwo głównie rolnicze. Bezpośrednio królowi macedońskiemu podlegała tzw. Dolna Macedonia, natomiast państewka Górnej Macedonii jedynie uznawały jego władzę. Pierwszym historycznym władcą Macedonii był panujący w ósmym i siódmym wieku p.n.e. Perdikkas I z dynastii Argeadów. Stolicę swego państwa Perdikkas umiejscowił w założonej przez siebie Ajgaj. Za czasów panowania Aminta w szóstym wieku p.n.e. Macedonia uzależniona została od Persów. W wyniku ożenku swej córki z dostojnikiem perskim Amint uzyskał przychylne traktowanie ze strony Persów. Zależność tą zrzuciła Macedonia dopiero w wyniku wojen grecko-perskich. Następca Aminta Aleksander I w czasie najazdu perskiego Kserksesa na Grecję ujawnił swe progreckie sympatie i zdradzał Grekom plany Persów, które znał ze względu na swą służbę w wojsku perskim. Poszerzył on zdecydowanie granice państwa przyłączając Macedonię Górną. Zaczęto wtedy wybijać monety z imieniem Aleksandra. Ziemia w państwie należała do króla, który był jednocześnie najwyższym kapłanem i sędzią oraz dowódcą armii. Mieszkańcy byli zobowiązani do świadczeń na rzecz króla. Uprzywilejowaną pozycją cieszyła się dalej arystokracja. Dwór prowadzono na wzór grecki. Po śmierci Aleksandra doszło do walk o tron a osłabienie państwa spowodowało uniezależnienie się Górnej Macedonii. Jego następcą został Perdikkas II, który założył kolonię Amfipolis kontrolującą szlak handlowy biegnący do Tracji. Perdikkas sprytnie lawirował pomiędzy państwami greckimi, raz po raz zmieniając sojusze. Rządzący pod koniec piątego wieku p.n.e. Archelaos nadał chłopom ziemię oraz utworzył z nich piechotę tzw. pedzetairów. Przeniósł stolicę do Pelli, rozbudowywał miasta, budował drogi. Archelaos utrzymywał przyjazne stosunki z Atenami. Po jego śmierci znów doszło do chaosu związanego z obsadą tronu. W walce z Ilirami Amint III sprzymierzał się to z Atenami to ze Spartą. Jego najstarszy syn i następca Aleksander II rozciągnął swą władzę na Tesalię ale wspierające Tesalczyków Teby odparły Macedończyków. Macedonia znalazła się w trudnej sytuacji, słaba, wciąż zagrożona atakami z zewnątrz, uzależniona od Teb na tyle, że musiała oddać jako zakładnika królewicza Filipa będącego bratem panującego Perdikkasa III. Po śmierci Perdikkasa III królem został jego syn Amint IV, który jednak był nieletni. Regencję powierzono w ręce Filipa II, który zbiegł z niewoli z Teb i przejął władzę w Macedonii. I to właśnie Filip II był twórcą potęgi państwa macedońskiego a nie jak się powszechnie uważa Aleksander Macedoński. Pokonał Ilirów, w zamian za co od nękanego dotychczas napadami iliryjskimi Epiru otrzymał za żonę córkę króla Neoptolomosa Olimpias. Tron królewski objął Filip II w 359 roku p.n.e. Podporządkował sobie ziemie Górnej Macedonii, a w nowozakładanych miastach osiedlał element pochodzący z Dolnej Macedonii. Stworzył znakomitą macedońską armię, na którą obok falangi składała się świetna jazda, będącą podstawą przyszłych sukcesów Aleksandra Wielkiego. Żołnierze otrzymali nową broń w postaci sarissy czyli długiej pięciometrowej piki. Ponadto Filip II doprowadził do tego, że Macedonia stała się państwem w miarę jednolitym w przeciwieństwie do rozbitej na wiele polis Grecji. Dzięki zastosowaniu systemu irygacyjnego podniósł poziom produkcji rolnej. Filip II zawarł z królem perskim Artakserksesem III układ na mocy, którego w zamian za rezygnację z nabytków w Azji Mniejszej zyskiwał swobodę manewru w Grecji. Filip II zdołał w 338 roku p.n.e. pod Cheroneą pokonać Tebańczyków i Ateńczyków w ten sposób podporządkowując sobie Greków. W zwycięstwie dużą rolę odegrała jazda dowodzona przez Aleksandra. Kolejnym celem Filipa stało się pokonanie Persów.

Państwem perskim rządził ród Achemenidów. Persowie uznawali zwierzchnictwo Medów, zobowiązani byli wobec nich do pomocy wojskowej. W okolicach roku 600 p.n.e. Persowie zajęli Elam i na jego teren a konkretnie do Suzy przenieśli stolicę swego państwa. Zyskali bardzo żyzne tereny, a poza tym weszli w kontakt ze stojącą na wysokim poziomie rozwoju kulturą elamicką, z której przejęli język i pismo. Około 550 roku p.n.e. Persowie pod dowództwem króla Cyrusa Wielkiego pokonali Medów. Doszło w ten sposób do powstania państwa persko-medyjskiego. Był to pierwszy etap podbojów Cyrusa, który w 546 roku p.n.e. zawładnął Lidią, a w 539 roku p.n.e. państwem nowo babilońskim. Kontynuując politykę podbojów następca Cyrusa - Kambyzes zawładnął w 525 roku p.n.e. Egiptem. Po jego śmierci w 522 roku p.n.e. wielkie państwo perskie ogarnął chaos. Powstania wybuchające raz po raz udało się stłumić kolejnemu władcy - Dariuszowi. Jego rozważna polityka względem podbitych plemion zaowocowała spokojem i stabilnością w państwie perskim przez okres dwustu lat. Chcąc zyskać sobie sojuszników obłaskawiał warstwy posiadające podbitych plemion, ponadto respektował prawo do swobody kultu religijnego zyskując tym samym wsparcie kapłanów. Na czele państwa stał król, uznawany za wcielenie boga na ziemi, otoczony kultem nakazującym padanie przed nim na twarz. Rządził samodzielnie, a rada królewska miała jedynie głos doradczy. Pozycję naczelną w państwie zajmowali Persowie, po nich Medowie. Najmożniejsi mieli obowiązek przebywać na dworze królewskim i uczestniczyć w ucztach, polowaniach. Za to nagradzani byli złotem i srebrem oraz nadaniami ziemi. Silnie eksploatowana była ludność chłopska, która pracowała na daniny, niewolnicy służyli właściwie jedynie w pałacach. Dariusz przeprowadził też podział administracyjny olbrzymiego imperium na dwadzieścia jednostek zwanych satrapiami. Satrapami mianował głównie Persów, a urzędy w satrapiach pełnili członkowie królewskiej rodziny. Satrapowie mieli praktycznie całkowitą swobodę działania, ponieważ odpowiadali jedynie przed królem. Na ludność Dariusz nałożył podatki, które pozwoliły na utrzymanie wojska, dworu, działalność budowlaną, a także organizację wystawnych uczt. Prowincje dostarczały złoto i srebro a także niewolników, żywność, bydło czy zboże. Państwo perskie posiadało centralną kancelarię zajmującą się administracją państwa ale także zapewniającą komunikację króla z satrapami. Kancelaria przyjmowała i wysyłała posłów, opracowywała teksty umów i innych dokumentów. Stolicą państwa stała się Suza, w której wznoszono wspaniałe, pełne przepychu pałace.

W szóstym wieku p.n.e. kolonie greckie w Azji Mniejszej podbiła najpierw Lidia a następnie Persowie, którzy zaprowadzili tam rządy tyranów. W rezultacie wyprawy Dariusza przeciwko Scytom w 512 roku p.n.e. Persowie powiększyli swe nabytki o dalsze kolonie greckie m.in. o Bizancjum. Wojny grecko-perskie rozpoczęły w 499 roku p.n.e. powstania na terenie Jonii przeciwko władzy Persów. Wzmocnieni przez posiłki z Aten i Eretrii Jonowie zajęli Sardes będące stolicą Lidii. Do powstańców przyłączyli się Karowie i Eolowie oraz Cypr tak, że Persowie dopiero w 494 roku p.n.e. zdołali pokonać Milet. W 492 roku p.n.e. Persowie rozciągnęli swą zwierzchność na Trację, a w 490 roku p.n.e. zorganizowali wyprawę przeciwko sojusznikom Jonów. Wojsko perskie pod dowództwem Datysa i Artafernesa szybko zdobyło i zniszczyło Eretrię. Gdy Persowie wylądowali w Attyce w okolicach Maratonu za radą Miltiadesa Ateńczycy ruszyli na ich spotkanie. Ostatecznie Ateńczycy w sile 10 tysięcy żołnierzy zwyciężyli Persów w bitwie pod Maratonem i pospieszyli z powrotem do Aten, by bronić się przed ewentualnym atakiem wojsk perskich. Persowie jednak po klęsce pod Maratonem zrezygnowali z dalszej akcji i odpłynęli. Zwycięstwo Aten pod Maratonem nie miało większego znaczenia strategicznego, ponieważ była to bitwa jedynie z małą częścią sił perskich, natomiast zdecydowanie wpłynęło na morale Ateńczyków. Tymczasem Persowie planowali podbój całej Grecji, co było dużym niebezpieczeństwem dla Aten, które w tym czasie walczyły na morzu z Eginą. Wybrany na przełomie 482 i 481 roku p.n.e. strategiem Temistokles stworzył plan budowy floty, którą zbudowano na przestrzeni półtora roku. Do wyprawy przygotowywali się też Persowie, którzy zgromadzili flotę liczącą ponad 1200 okrętów oraz około stutysięczną armię lądową. W kierunku Grecji Persowie wyruszyli w 480 roku p.n.e. przez Hellespont. Dla obrony przed atakiem perskim Grecy utworzyli Związek Panhelleński. W jego skład weszły jedynie Ateny, Beocja, Tesalia i przybrzeżne wyspy, a przywództwo oddano Sparcie. Nie opracowano jednak żadnego konkretnego planu walki z Persami, Sparta od początku nie chciała działać poza Peloponezem, a Ateny dążyły do przejęcia przywództwa Związku. W obliczu realnego zagrożenia ze strony Persów postanowiono bronić północnej części Grecji. Wojska spartańskie wycofały się jednak oddając Persom bez walki Tesalię. Dopiero pod naciskiem Aten i Teb Sparta wysłała trzystuosobowy oddział dowodzony przez króla Leonidasa i wzmocniony przez posiłki Związku Panhelleńskiego, który miał bronić wąwozu termopilskiego prowadzącego z północnej do środkowej Grecji. Persowie nie byli w stanie pokonać wojsk greckich i dopiero okrążenie i dostanie się na tyły Greków przesądziło o ich zwycięstwie. Leonidas odesłał wojska greckie, natomiast sam ze Spartanami walczył do samego końca zgodnie z kodeksem honorowym Sparty. Zwycięstwo pod Termopilami umożliwiło zajęcie Persom całej środkowej Grecji. Mimo tego ich flotę u wybrzeży Tesalii pokonała burza zadając olbrzymie straty. Na rozkaz Temistoklesa ludność Aten ewakuowano na Peloponez i Salaminę. Persowie zdobyli opuszczone miasto i spalili Akropol. Kserksesowi wydawało się, że wystarczy pokonać flotę grecką, by zająć resztę Grecji. Do bitwy morskiej doszło w 480 roku p.n.e. pod Salaminą. Persowie ponieśli porażkę, ale bitwa pod Salaminą nie rozstrzygnęła losów całej wojny grecko-perskiej. Mimo, że Kserkses musiał powrócić do Persji, by stłumić powstanie w Babilonii pozostawił w Grecji większość wojsk perskich. Dowodzący siłami perskimi Mardoniusz rozłożył obóz pod Platejami, gdzie w 479 roku p.n.e. doszło do bitwy z siłami Związku Panhelleńskiego. Zwycięstwo strona grecka zawdzięczała głównie siłom spartańskim, w walce zginął Mardoniusz a wojska perskie zostały rozbite. Zdobyto obóz perski i wyparto w rezultacie Persów z Grecji. W tym samym czasie flota grecka pokonała flotę perską pod Mykale i zdobyła jej obóz. Po bitwach pod Platejami i pod Mykale Grecy zaczęli stopniowo usuwać Persów z Macedonii, Tracji, Cypru. Zdobycie Bizancjum w 478 roku p.n.e. kończyło wspólne działanie Greków w ramach Związku Panhelleńskiego. Na przełomie 478 i 477 roku p.n.e. Ateńczycy oraz Jonowie założyli na wyspie Delos nowy związek - Związek Morski zwany też Delijskim. Jego celem była wspólna obrona przez niebezpieczeństwem perskim a także dalsze wyzwalanie terenów greckich pozostających pod władzą Persów. Miasta tworzące Związek Morski musiały płacić na jego rzecz specjalną daninę lub dostarczać okręty. Ateny zdobyły sobie od początku w Związku pozycję dominującą. Powodowało to konkurencję dla dominującej w Grecji Sparty, która od tego czasu straciła zainteresowanie dla wojny z Persją. Cyrus Młodszy satrapa Azji Mniejszej planował przy wykorzystaniu Greków zdobyć tron perski dla siebie. Najął on trzynaście tysięcy żołnierzy greckich i ruszył z nimi przeciwko swemu starszemu bratu a królowi perskiemu Artakserksesowi II. W 401 roku p.n.e. doszło do bitwy pod Kunaksą w okolicach Babilonu, w której gdyby nie śmierć Cyrusa i ucieczka jego wojsk oddziały greckie odniosłyby zwycięstwo. Pod przywództwem Ksenofonta oddziały greckie ruszyły z powrotem do Grecji. Cała wyprawa ukazała słabość monarchii perskiej. Ponadto Persja zaczęła nalegać na Spartę, by ta oddała jej miasta Azji Mniejszej na mocy umowy z 412 roku p.n.e. W 401 roku p.n.e. Sparta rządzona przez króla Agezylaosa wypowiedziała Persom wojnę. Bronić miast w Azji Mniejszej mieli Grecy uczestniczący w wyprawie Cyrusa. Wyprawa króla Agezylaosa podjęta do Azji Mniejszej w 396 roku p.n.e. ukazała ogromną przewagę armii Sparty nad Persami. W takiej sytuacji Artakserkses II postanowił przenieść rozgrywkę na morze i zmontować w samej Grecji sojusz antyspartański z udziałem Aten, Koryntu, Teb i Argos. W wyniku porażki Spartan pod Haliartos w 395 roku p.n.e. Agezylaos powrócił z Azji Mniejszej, co dało tam Persom wolną rękę. Wielkie zwycięstwo odnieśli też Persowie w bitwie morskiej pod Knidos w 394 roku p.n.e. Wkrótce doszło do zawarcia porozumienia spartańsko-perskiego zwanego pokojem Antalkidasa. Sparta musiała ostatecznie zrezygnować z miast małoazjatyckich, ale w zamian za to zyskiwała przywództwo Związku Peloponeskiego i z ramienia Persji stawała się stróżem pokoju wprowadzonego w całej Grecji. Persja wykorzystała, więc animozje i konflikty między miastami greckimi dla własnych celów pogłębiając jeszcze bardziej podziały w Grecji.

Grecy w czasach Filipa II widzieli w Persji konglomerat wielu terytoriów nękany ciągłymi konfliktami wewnętrznymi z tego powodu też tracący swą siłę. Urzeczywistnienie podbicia Persji niosło za sobą możliwość zdobycia bogatych łupów, zwłaszcza, że sytuacja państwa macedońskiego była fatalna, skarbiec królewski był pusty, a władca zadłużony. Podjęcie wojny z Persją możliwe było jednak tylko w sojuszu z Grekami, samodzielnie bowiem Macedonia byłaby zbyt słaba. Ponadto Filip II zdawał sobie sprawę z konieczności zabezpieczenia tyłów poprzez pozyskanie przyjaźni Greków. Filip II zamierzeń podbicia Persji już jednak nie zdołał zrealizować. Po jego śmierci plany podbicia Persji kontynuował Aleksander Macedoński, który podbił znaczną cześć Azji i tworzył olbrzymia monarchię hellenistyczną. Po śmierci Aleksandra państwem zarządzali tzw. diadochowie, będący jego zaufanymi towarzyszami i doradcami. Formalnie władza została podzielona pomiędzy syna Aleksandra i Roksany, który narodził się już po jego śmierci a przyrodniego brata Aleksandra- Arridaiosa. Faktycznie rządzili diadochowie, Seleukos zarządzał Babilonią, Lizymach Tracją, Antygonos Frygią, a Ptolemeusz Egiptem. Diadochowie Macedończyków uczynili grupą rządzącą, a podbite tereny miały służyć jedynie Macedonii jako zaplecze. Pośród diadochów istniały spory co do przyszłości monarchii, część z nich chciała zachowania jej jedności, cześć podziału. Ostatecznie w wyniku licznych wojen pomiędzy diadochami w 306 i 305 roku p.n.e. przyjęli oni tytuł królów, co oznaczało koniec jedności imperium Aleksandra. Około 280 roku p.n.e. doszło ostatecznie do powstania czterech państw hellenistycznych - Lagidzi rządzili w Egipcie, Palestynie, Fenicji i na Cyprze, Kassander w Macedonii i Grecji, Lizymach w Tracji i zachodniej Azji Mniejszej, zaś Seleukos w pozostałej części Azji Mniejszej, Syrii, Babilonii i Iranie. Po śmierci Lizymacha w trakcie wojny z Seleukosem w 281 roku p.n.e. ten ostatni stał się najpotężniejszym diadochem. Gdy jednak chciał zawładnąć też Macedonią został zamordowany. Po śmierci wszystkich diadochów ukształtowały się trzy główne dynastie - Antygonidów w Macedonii, Lagidów w Egipcie oraz Seleucydów w Azji. W tym ostatnim elitą stali się osadnicy macedońscy i greccy, będący wsparciem władzy królewskiej. Zakładano nowe czysto greckie osady, promowano i forsowano kulturę grecką kosztem rodzimej. Do większego znaczenia dojść można było jedynie będąc pochodzenia greckiego i zdobywszy greckie wykształcenie. Zakładano typowo greckie gimnazja, teatry, językiem urzędowym był grecki. Z Antiochii stanowiącej stolicę monarchii Seleucydów starano się uczynić ośrodek kultury greckiej.