KRUCJATY

Krucjaty, nazywane również wyprawami krzyżowymi to wojny prowadzone z inicjatywy papieża, w imię Jezusa Chrystusa, mające na celu obronę świętych miejsc chrześcijańskich lub walkę z poganami, niewiernymi, najczęściej muzułmanami. Można również zawęzić to pojęcie do wypraw podejmowanych przez rycerstwo chrześcijańskie od XI do XIII wieku, których głównym celem było wyzwolenie Ziemi Świętej spod panowania muzułmanów.

Krucjaty nie były pierwszą świętą wojną prowadzoną przez chrześcijan przeciwko niewiernym. Jeszcze w IX wieku, bizantyjscy dostojnicy świeccy i duchowni, posługując się hasłem walki za wiarę, posłali swoje wojska do walki z emiratami arabskimi znajdującymi się w Syrii i Mezopotamii. W tym samym czasie idea świętej wojny rozwijała się także w królestwach północnej Hiszpanii, ponieważ od VIII wieku na Półwyspie Iberyjskim trwały walki z Arabami. Początkowo Hiszpanie walczyli o własne przetrwanie na ziemiach zdominowanych przez Saracenów, czyli niewiernych. Potem role się odwróciły - Hiszpanie szermując hasłami wojny w imię religii chrześcijańskiej starali się wyprzeć Saracenów z Półwyspu Iberyjskiego. Od 1063 roku Hiszpanie mogli liczyć na pomoc innych wyznawców chrześcijaństwa, po tym jak papież Aleksander II ogłosił odezwę wzywającą chrześcijan do walki ze wspólnym wrogiem wyznawanej przez nich religii.

Święta wojna toczona przeciwko muzułmanom na Sycylii i w Hiszpanii, znajdowała poparcie ideologiczne w filozofii świętego Augustyna z Hippony, mówiącej o pewnych rodzajach przemocy, które są usprawiedliwione przez Boga, a krótko mówiąc po prostu cel uświęca środki. Był to jeden z impulsów do rzucenia hasła o świętej wojnie przeciwko Turkom (Seldżukom), którzy opanowali Ziemię Świętą w połowie XI wieku. Ideę krucjaty zainicjował jako pierwszy papież Grzegorz VII w 1074 roku. Jednak dopiero Urban II wcielił ten pomysł w życie, podnosząc kwestię obecności niewiernych w Ziemi Świętej w 1095 roku na synodzie w Clermont. Problem poruszony przez Urbana II odbił się szerokim echem wśród wiernych pochodzących z różnych grup społecznych. Argument o obecności niewiernych w Ziemi Świętej nie jednak był przeważający. Ważniejszym powodem było, to, że każdy widział osobistą korzyść dla siebie w udziale w krucjacie. Chłopi wiązani coraz ściślej krepującymi zależnościami feudalnymi, liczyli na poprawę warunków życia oraz zdobycia ziemi. Niektórych przyciągały mityczne wręcz opowieści o bogactwie oraz możliwości stworzenia raju na ziemi - królestwa, gdzie będzie panować sprawiedliwość społeczna, nie będzie upośledzonych, uciskanych warstw. Rycerze liczyli na zdobycie bogatych łupów, a młodsi synowie, których prawo pozbawiało możliwości dziedziczenia, chcieli w ten sposób znaleźć dla siebie lepszą przyszłość, nabywając tam ziemię. Miasta włoskie widziały w krucjatach szansę dla siebie na przejęcie dominacji w sferze handlu, gdzie poważną konkurencję stanowiły dla nich dotychczas miasta arabskie i bizantyjskie. Co więcej krzyżowcy, czyli frankowie, jak określali ich muzułmanie, mogli liczyć na specjalne przywileje religijne (Kościół oferował specjalne odpusty za udział w krucjatach) jak i gospodarcze. Rodziny pozostawione przez krzyżowców w kraju mogły spodziewać się opieki i pomocy ze strony państwa i Kościoła.

I KRUCJATA 1096 - 1099

Pierwsza krucjata miała miejsce w latach 1096 - 1099. W odpowiedzi na papieski apel do Ziemi Świętej wyruszyli nie tylko rycerze, ale także chłopi głównie z terenów północno - wschodniej Francji, które zostały dotknięte klęską nieurodzaju. Chłopi prowadzeni przez Piotra z Amiens, byli źle przygotowani do tak poważnej wyprawy. Większość z nich zginęła lub uległa rozproszeniu jeszcze na terenie Europy, ponieważ ze względu na ich łupieską działalność zwalczali ich broniący swoich posiadłości feudałowie, a ci, którym udało się dotrzeć do Azji znaleźli śmierć z rąk Turków. Inny los spotkał rycerzy. Pierwszą krucjatę rycerską prowadził Ademar de Monteil, biskup z Puy. Wśród krzyżowców nie było żadnego z koronowanych władców. Chętnych do udziału w pierwszej krucjacie było tak wielu, że podzielili się na trzy części i różnymi drogami udali się do Ziemi Świętej. Zanim jednak tam dotarli musieli stanąć pod murami Konstantynopola, skąd mieli zagwarantowaną przeprawę. Cesarz Aleksy był przerażony tak liczną grupa rycerzy (około 300 tysięcy!), dlatego dzięki zręcznym posunięciom zmusił ich do złożenia sobie hołdu lennego, żeby zabezpieczyć się na przyszłość. Dzielni krzyżowcy pobili najpierw Turków pod Niceą, potem pomogli Cylicji w walce z Turkami a w końcu zdołali zająć królestwo Armenii, Edessę, gdzie utworzyli hrabstwo Edessy (pierwsze państwo łacińskie na Wschodzie). W tym samym roku zdobyto także Antiochę, a rok późnej sukcesem zakończyło się oblężenie Jerozolimy (15 lipca 1099). Uwieńczeniem tychże sukcesów było stworzenie, w 1099 roku, z szerokiego pasa ziemi, położonego między rzeką Jordan a Morzem Śródziemnym, Królestwa Jerozolimskiego. Królestwo było podporządkowane formalnie władzy papieża. Na pierwszego świeckiego władcę wybrano Gotfryda z Bouillon, który po objęciu tego zaszczytnego urzędu przyjął tytuł "obrońcy Grobu Świętego". Po Gotfrydzie na tronie królestwa zasiadł w 1100 roku jego brat Baldwin I. W trakcie panowania Baldwina udało się podporządkować Królestwu inne państewka łacińskie: hrabstwo Edessy, Trypolis i księstwo Antiochii. Siła i znaczenie państw tworzonych na Wschodzie, w tym królestwa Jerozolimskiego, zależały w dużej mierze od stałego napływu nowych ludzi - kolonistów europejskich. Warto zauważyć, że oprócz organizowanych co jakiś czas krucjat skupiających duże grupy rycerzy, na Wschód płynęły niemal bez przerwy pielgrzymki złożone nie tylko z rycerzy, ale także ludzi innego stanu, którzy albo chcieli wypełnić w ten sposób złożony przez siebie ślub walki za wiarę, albo szukali miejsca do osiedlenia się lub też gnała ich tam żądza przygód, rzadziej religijność.

Ponieważ władza krzyżowców była ciągle niestabilna i zagrożona stale możliwością odwetu ze strony Turków, postanowiono powołać specjalne zakony rycerskie (kawalerowie maltańscy, templariusze, krzyżacy), które miały stanowić dodatkową siłę militarną i dbać o bezpieczeństwo pielgrzymów. Z powodu nieustającego zagrożenia ze strony niewiernych chodziło o stworzenie siły, która będzie bardziej skuteczna niż pospolite ruszenie feudalne i w każdej chwili gotowa do walki. Jako pierwszy powstał zakon templariuszy, którego twórcą był Hugo z Payens. Na wzór templariuszy powstało potem inne bractwo zwane joannitami, a w kolejnych lata krzyżacy i bardzo liczne inne bractwa rycerskie o podobnym charakterze, które nie osiągnęły jednak takiej sławy jak te przeze mnie wcześniej wymienione. W zakonach działali obok siebie bracia zakonni, a także świeccy, którzy składali specjalny ślub zobowiązujący ich do walki z niewiernymi. Zakony świetnie się rozwijały dzięki roztoczonej nad nimi opiece ze strony zarówno papiestwa jak i cesarza niemieckiego, a także licznym nadaniom ziem w Królestwie Jerozolimskim i Europie.

II KRUCJATA 1147 - 1149

Powodem do zorganizowania drugiej krucjaty było zdobycie przez Turków hrabstwa Edessy. Tym razem organizatorem wyprawy był cysters, Bernard z Clairvaux, a jej przywódcami niemiecki król Konrad III i francuski władca Ludwik VII. Niestety jak się okazało osobiste ambicje obydwóch monarchów i brak ich wzajemnej współpracy stał się przyczyną klęski całej krucjaty. W 1187 roku wojska Królestwa Jerozolimskiego zostały pokonane w bitwie pod Hattin (Hittin), a Turcy zdobyli Jerozolimę i podporządkowując sobie teren niemal całego Królestwa.

III KRUCJATA 1189 - 1192

Zdobycie przez Turków Jerozolimy odbiło się szerokim echem w całej chrześcijańskiej Europie i stało się bezpośrednią przyczyną zorganizowania trzeciej krucjaty pod wodzą kilku władców: cesarza Fryderyka I Rudobrodego, króla Francji Filipa II Augusta i angielskiego króla Ryszarda Lwie Serce. Na wezwanie papieża Grzegorza VII dzielni rycerze ruszyli do Ziemi Świętej z różnych stron Europy. Niestety podobnie jak w przypadku poprzedniej krucjaty trzej dowódcy nie mogli dojść ze sobą do porozumienia. Jakby tego było mało cesarz Fryderyk stracił życie zażywając kąpieli w tureckiej rzece Salef w Cylicji, co zniechęciło wielu jego żołnierzy do walki i liczni krzyżowcy pochodzenia niemieckiego, pozbawieni swego władcy, zrezygnowawszy z dalszego udziału w krucjacie, zdecydowali się na powrót do domu. Na konto sukcesów III krucjaty możemy niewątpliwie zapisać zdobycie Akki i pas wybrzeża ciągnący się od Tyru do Jaffy. Równie ważne było, iż tolerancyjny sułtan Saladyn zgodził się by chrześcijanie mieli swobodny dostęp do miejsc kultu w Jerozolimie. Oprócz tego krzyżowcy podporządkowali sobie Cypr. Niestety, po 1193 roku, kiedy zmarł Salah ad-Din, relacje z jego następcami przedstawiały się dużo gorzej.

IV KRUCJATA 1202 - 1204

IV krucjata różniła się zasadniczo od poprzednich. Na czele krzyżowców, wśród których dominowali ubodzy włoscy i francuscy rycerze, nie stanął żaden król. Początkowo celem miały być Egipt i Jerozolima. Krzyżowcy nie mieli jednak pieniędzy na kosztowną wyprawę, dlatego skorzystali z propozycji bogatego doży weneckiego, Henryka Dandolo, który w zamian za pomoc w wojnie z Węgrami o Zadar obiecał pokryć koszty transportu. Fakt, iż krzyżowcy przystali na propozycję przebiegłego Dandolo świadczy o postępującym upadku poziomu moralnego rycerzy, dawnych obrońców wiary. Po wypełnieniu powierzonego im zadania, Wenecjanie jeszcze raz postanowili wykorzystać chętnych do walki rycerzy, kierując ich tym razem przeciwko Cesarstwu Bizantyjskiemu, nękanemu wewnętrznymi intrygami i nieustającymi walkami o tron. Osadzili ponownie na tronie obalonego cesarza Izaaka II Angelosa oraz jego syna Aleksego VI. Przewrót w Konstantynopolu w 1204 r. pozbawił życia obydwu cesarzy. Krzyżowcy zostali wplątani przez Wenecjan w walkę o władzę nad Konstantynopolem. Udało im się przywrócić na tron obalonego wcześniej cesarza Izaaka II Angelosa i jego syna Aleksego VI. Jednak w wyniku przewrotu obydwaj władcy ponieśli śmierć, a władzę przejął Aleksy V Dukas Murzuflos. W odpowiedzi na to stojący na czele krzyżowców Bonifacy z Montferratu i doża wenecki Enrico Dandolo ponownie wydali im rozkaz do walki. Niestety krzyżowcy nie tylko zdobyli Konstantynopol (1204), ale dokonali tam ogromnych zniszczeń, mordując, rabując i kradnąc (między innymi cenne dzieła sztuki, archiwa, zbiory biblioteczne i relikwie). Ostatecznym efektem wyprawy było powołanie do życia Cesarstwa Łacińskiego. Jako pierwszy na tronie cesarstwa zasiadł Baldwin I hrabia Flandrii.

KRUCJATA DZIECIĘCA 1212

Po tej dramatycznej krucjacie pojawiły się głosy, że rycerze nie są godni odzyskać Ziemię Świętą, nadają się do tego wyłącznie tak niewinne istoty jak dzieci. Tak doszło do zwołania w 1212 roku krucjaty, która przeszła do historii pod nazwą krucjaty dziecięcej, ponieważ brały w niej udział wyłącznie dzieci. Była to najbardziej tragiczna w skutkach wyprawa. Dzieci ogarnięte zapałem religijnym i przepojone wiarą w to, że to właśnie od nich zależy wyzwolenie Ziemi Świętej, masowo zdążały do śródziemnomorskich portów. Część z nich spotkała śmierć jeszcze po drodze, inne czekał jeszcze bardziej okrutny los - kupcy wabili je podstępnie na swoje statki, po to by sprzedać je potem na muzułmańskich rynkach handlujących niewolnikami.

V KRUCJATA 1217 - 1221

Prowadzili ją węgierski król Andrzej II i austriacki książę Leopold VI. Obydwaj władcy podjęli na nowo niezrealizowaną ideę zdobycia Egiptu. Krzyżowcom udało się, co prawda zdobyć kluczową twierdzę Damiettę, ale był to jedynie krótkotrwały sukces.

VI KRUCJATA 1228 - 1229

Niektórzy historycy nie uważają za słuszne, aby nazywać ją krucjatą, bo nie była to faktycznie zbrojna wyprawa, ale szeroko zakrojona akcja dyplomatyczna podjęta przez cesarza Fryderyka II. W wyniku starań cesarza udało się odzyskać część dawnego Królestwa Jerozolimskiego i samą Jerozolimę. Fryderyk II koronował się nawet na króla, ale ponieważ wkrótce opuścił swoje nowe królestwo, to jego nie udało mu się długo utrzymać. Wojowniczy Mongołowie sieli postrach na Środkowym Wschodzie, część uciekinierów z rozbitego przez nich państwa chorezmijskiego dotarła aż do Jerozolimy. Zdobyli miasto, zrabowali go i oddali ostatecznie w ręce egipskiego sułtana Ajuba.

VII KRUCJATA 1248 - 1254

Chociaż Jerozolima po raz kolejny upadła to nie zrobiło to aż tak wielkiego wrażenia na chrześcijańskich władcach i ich poddanych jak to miało miejsce za pierwszym razem, wyraźnie idea krucjat w obronie religii chrześcijańskiej traciła na aktualności. Wzięli w niej udział już tylko francuscy rycerze prowadzeni przez swojego króla, Ludwika IX. Przebieg krucjaty podobny był do tej z początku XIII wieku. Rycerze zdobyli twierdzę Damiettę, potem ruszyli na Kair, ale pokonała ich epidemia i wojska egipskie. Ludwik został dotkliwie pokonany: musiał zapłacić wysoki okup i opuścić Damiettę. Mimo wszystko nie porzucił idei krucjat. Najpierw pojechał do Syrii, by tam zabezpieczyć przed turecką ekspansją resztki posiadłości należących do łacinników.

VIII KRUCJATA 1270

Ostatnią krucjatę również zorganizował Ludwik IX. Bezpośrednią przyczyną tej wyprawy było opanowanie w 1268 roku przez sułtana Bajbarsa Antiochii. Niestety ostatnia krucjata zakończyła się całkowitą klęską. Niedługo po przybyciu do Afryki francuskich wojsk wybuchła epidemia, w wyniku, której poniosło śmierć wielu żołnierzy, a także sam Ludwik.

Ideę krucjat próbował podnieść jeszcze raz w latach siedemdziesiątych XIII wieku Karol Andegaweński, jednak z powodu braku zaangażowania realnych sił wojskowych, posiadłości łacinników w Syrii były stopniowo coraz to mniejsze. Symboliczną datą był 1292 rok, kiedy to upadła ostatnia twierdza krzyżowców w Królestwie Jerozolimskim, Akkon. Łacinnicy, którzy ciągle jeszcze przebywali na Wschodzie udali się na Cypr. W końcu królowie cypryjscy zaczęli tytułować się królami jerozolimskimi, a należące do nich państwo stało się najważniejszym punktem oparcia dla chrześcijan, jaki znajdował się we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego.

OCENA I ZNACZENIE KRUCJAT.

Ocena krucjat z punktu widzenia ich początkowych celów wypada fatalnie: postulat odzyskania Ziemi Świętej wyrażony przez Urbana II w 1095 roku mimo wieloletnich starań i ogromnych ofiar, z wyjątkiem przejściowych sukcesów, nigdy nie został na trwałe osiągnięty.

Jak się okazało papieże szybko utracili kontrolę nad krucjatami. Rezultaty politycznie były jednoznacznie negatywne: nie udało się na trwałe pozyskać żadnych konkretnych terenów, za to za sprawą krzyżowców doszło do znacznych zniszczeń Cesarstwa Bizantyjskiego. Próby osadnictwa podejmowane przez ludność pochodzenia włoskiego czy francuskiego na ziemiach wschodnich nie przyniosła trwałych rezultatów. Wynikiem krucjat było zaostrzenie stosunków między Europą a Turcją, głównie, jeżeli chodzi o panowanie nad cieśninami morskimi i Bliskim Wschodem.

O Największych korzyściach mogły mówić miasta włoskie, które w wyniku wypraw zyskały ogromne przychody finansowe, a co równie ważne zdołały wyeliminować swoich poważnych konkurentów w postaci kupców arabskich i bizantyjskich i zaktywizowały handel swoje kontakty handlowe ze Wschodem. Dzięki krucjatom królowie francuscy wzmocnili swoją władzę wewnętrzną w kraju, pozbywając się, co bardziej ambitnych poddanych, wysyłając ich na Wschód. Generalnie krucjaty odwracały skutecznie uwagę poddanych od bieżących problemów w kraju. Z całą pewnością pozytywną stroną krucjat było stworzenie nowej kultury jako mieszanki kultury Wschodu i Zachodu, jaka dokonywała się na dworach europejskich władców przebywających w Królestwie Jerozolimskim. Wzajemne kontakty były też świetną okazją do zapoznania się z inną, odrębną, nieraz egzotyczną kulturą i wymiany doświadczeń. Z krajów europejskich często odpływał element buntowniczy, niebezpieczny, który mógł szukać nowych przygód na Wschodzie.

Jeszcze jednym z negatywnych skutków krucjat było rozbudzenie uczuć fanatyzmu religijnego i niechęci wobec różnowierców - pierwsze prześladowania dotknęły ludność żydowską mieszkającą w Niemczech (głownie w Nadrenii) już w trakcie pierwszej krucjaty w 1096 roku. Podobnie rzecz się z heretykami. Przykładowo papież Innocenty III, kiedy nie mógł dać sobie rady za pomocą klątw kościelnych i misyjnych kampanii, wezwał do wojny krzyżowej z albigensami. Jakiś czas potem na fali nienawiści do odstępców od wiary katolickiej powołano sądy inkwizycyjne, które skrupulatnie rozprawiały się z heretykami.

KRUCJATY - PODSUMOWANIE

KRUCJATA	DATA	POSTACI	WYDARZENIA	MIEJSCA
I KRUCJATA	1096 - 1099	Piotr z Amiens Gotfryd z Bouillon	Utworzenie Królestwa Jerozolimskiego
II KRUCJATA	1147 - 1149	Bernard z Clairvaux Konrad III Ludwik VII	Bitwa pod Hattin, Turcy zdobyli Jerozolimę	Hattin
III KRUCJATA	1189 - 1192	Fryderyk I Rudobrody Filip II August Ryszard Lwie Serce	Zdobycie Akki i podporządkowanie Cypru	Akka, Cypr
IV KRUCJATA	1202 - 1204	Henryk Dandolo Baldwin I	Zdobycie i splądrowanie przez krzyżowców Konstantynopola (1204). Utworzenie Cesarstwa Łacińskiego.	Konstantynopol
KRUCJATA DZIECIĘCA	1212		Dramatyczna próba ze strony dzieci. Zginęły lub trafiły do handlarzy niewolników.
V KRUCJATA	1217 - 1221	Andrzej II Leopold VI	Niezrealizowany plan podboju Egiptu.	Damietta
VI KRUCJATA	1228 - 1229	Fryderyk II	Akcja dyplomatyczna cesarza.	Upadek Jerozolimy.
VII KRUCJATA	1248 - 1254	Ludwik IX	Niepowodzenie Ludwika IX. Starania o zabezpieczenie posiadłości łacinników w Syrii.
VIII KRUCJATA	1270	Ludwik IX	Ostatnia krucjata zakończona klęską.
Krucjata przeciwko Słowianom Połabskim	XII wiek	Książęta niemieccy	Podbój i germanizacja obszarów położonych nad Odrą i Łabą.
Krucjata przeciwko albigensom	1209 - 1229	Szymon de Monfort	Okrutna rozprawa z heretykami.