Renesans karoliński to pierwsze, od czasów upadku Imperium Rzymskiego i najazdów barbarzyńców, ożywienie kultury i sztuki Europy. Został on zapoczątkowany przez najwybitniejszego władcę frankońskiego doby wczesnego średniowiecza - Karola Wielkiego.
Samo słowo "renesans" znaczy "odradzać się, odnawiać", zwykle jest ono używane na oznaczenie zamierzonego i celowego wskrzeszenia i odnowienia starożytnej kultury.
Karol Wielki dążył do zjednoczenia całej Europy i stworzenia jednego imperium, jakie istniało za czasów rzymskich. Cesarz próbował również odnowić upadłą kulturę starożytną oraz nawiązać do kulturalnych zdobyczy starożytnych, dlatego też okres ten nazywany jest renesansem karolińskim.
Swą działalność rozpoczął Karol Wielki od reformy szkolnictwa. Aby ich przeprowadzenie było możliwe kazał sprowadzić z Irlandii mnichów, którzy mieli nauczać łaciny. Język ten stał się obowiązkowy w szkołach, lecz na kontynencie został całkowicie zapomniany.
W szkołach wprowadzono nauczanie siedmiu nauk wyzwolonych ("artes liberales"), które dzieliły się na dwa stopnie: niższym było trivium, w którym uczono dialektyki, retoryki
i gramatyki, natomiast wyższym było quadrivium, w którym nauczano geometrii, astronomii, matematyki i muzyki. Prawo do edukacji w zreformowanych szkołach uzyskali teraz, prócz duchownych, także ludzie świeccy.
Wielkim osiągnięciem renesansu karolińskiego była także reforma pisma. Zamieniono używaną w tym czasie kursywę karolińską na wyraźniejszą, a przez to łatwiejszą
w odczytaniu, minuskułę, która z czasem przekształciła się w nasz dzisiejszy alfabet.
W okresie panowania Karola Wielkiego najwyższą jakość osiągnęły spisywane wtedy księgi. Teksty były szczegółowo przygotowywane i analizowane, a także bogato zdobione ilustracjami, wykonywanymi przez greckich artystów. Szczególnie znana stała się szkoła pałacowa przy dworze samego cesarza w Akwizgranie, gdzie działał i nauczał Alkuin, angielski mnich sprowadzony na dwór Karola Wielkiego, który był głównym promotorem reform. Największą część spisywanych ksiąg stanowiło Pismo Święte, które było bogato zdobione kunsztownymi ornamentami oraz miniaturami o religijnej tematyce. Prócz Biblii kopiowano też dzieła starożytnych poetów, antycznych filozofów oraz polityków
i prawników.
Za rządów Karola Wielkiego na szeroką skalę zaczęło rozwijać się dziejopisarstwo, wtedy właśnie zaczęto spisywać wydarzenia z całego roku, czyli roczniki, zaś znakomity historyk Einhard spisał biografię cesarza. Z niej właśnie brali przykład późniejsi kronikarze europejscy i biografowie przy swej pracy, jak między innymi Gall Anonim.
Prócz piśmiennictwa i szkolnictwa w okresie renesansu karolińskiego rozwijała się też prężnie sztuka i architektura, które nawiązywały do świetnych tradycji antycznych. Odrestaurowywano stare klasztory i kościoły, a także budowano nowe. Budowle stawiano głównie z drewna, dlatego też mało się z nich zachowało, ale były też budynki z kamienia. Architektura renesansu karolińskiego wzorowana była na budownictwie bizantyjskiej Rawenny. Najwspanialszym zabytkiem czasów karolińskich jest kaplica pałacowa oraz kompleks pałacowy znajdujący się w Akwizgranie.
W okresie tym dobrze rozwijało się także rzemiosło artystyczne. Ze szczególną precyzją
i pieczołowitością wykonywano tak wspaniałe przedmioty do użytku codziennego, jak
i gustowną broń czy ozdoby i biżuterię.
Renesans karoliński trwał przez cały okres panowania Karola Wielkiego, a zakończył się wraz z jego śmiercią i rozpadem jego cesarstwa.
W dobie renesansu karolińskiego po raz pierwszy podjęto próbę restauracji i powrotu do kultury i sztuki antycznej. W kolejnych stuleciach próbę taką podejmowano jeszcze za panowania w Rzeszy Niemieckiej dynastii Ottonów, w czasie dwunastowiecznego odrodzenia, a ostatecznie w XV wieku w okresie renesansu właściwego. Dzięki temu, że
w tym okresie skopiowano wiele dzieł starożytnych twórców, dotrwały one do dnia dzisiejszego, możliwe też stało się wykorzystanie osiągnięć starożytnych filozofów
i uczonych. Dzięki pracy karolińskich kopistów mogliśmy zapoznać się z dziełami Platona, Arystotelesa czy Homera. W spadku po Karolu Wielkim otrzymaliśmy również nowy rodzaj czcionki, czyli minuskułę karolińską. Dzięki reformom wprowadzonym przez dwór Karola Wielkiego nastąpił wyraźny rozwój i rozkwit sztuki i nauki, czasy te wydały wiele wybitnych uczonych i literatów. Szczególnie rozwinęło się średniowieczne kronikarstwo, a wraz z nim cała historiografia.
Dwór karoliński stworzył ideał znakomitego władcy i doskonałego rycerza, na który potem powoływała się cała późniejsza Europa. Renesans karoliński dał początek nowemu okresowi w dziejach kultury i sztuki oraz zapoczątkował tworzenie się całkiem nowej i oryginalnej kultury średniowiecznej.
