Wyprawy krzyżowe- ich przyczyny i skutki

Mianem wypraw krzyżowych określa się wyprawy wojenne powstające z inicjatywy papieży, mające na celu niesienie nauki Chrystusa, odzyskanie Ziemi Świętej z rąk innowierców oraz ogólnie rozumianą obronę kultury chrześcijańskiej w szerokim tego słowa znaczeniu. Zawężając to znaczenie otrzymamy jeden z przejawów ekspansji Europy Zachodniej w XI i XII wieku. Krzyżowcy rekrutowali się z zubożałego rycerstwa, pragnącego nowych ziem i bogactwa. Pojawiło się hasło „świętej wojny” z niewiernymi, które przywędrowało z Cesarstwa Bizantyjskiego borykającego się z nieustającymi najazdami muzułmanów na swoje ziemie. Cesarstwo namawiało papieża do solidarnej walki z Syrią czy Mezopotamią. Jednocześnie prowadzone były walki z Arabami na Półwyspie Iberyjskim (tzw. rekonkwista), o odzyskanie utraconych posiadłości i wyrzucenie niewiernych (saracenów) z Hiszpanii. Wojna to została usankcjonowana przez papieża Aleksandra II w 1063 roku. Nawoływał on o pomoc dla walczących panów hiszpańskich.  Walki rozgorzały również na Sycylii. Nie bez wpływu była tutaj ideologia głoszona przez św. Augustyna z Ippony, który mówił, że pożądana i sprawiedliwa jest przemoc, która kieruje swój oręż przeciwko wrogowi chrześcijanizmu. Usprawiedliwiała ona późniejsze wyprawy do Jerozolimy, zajętej przez Turków Seldżuckich.

Ostatecznie, bezpośrednio do pierwszej krucjaty wezwał dopiero Urban II na synodzie w Clermont w 1095r. Pomysł wprawdzie przedstawiany był już przez poprzednich papieży, jak na przykład Grzegorz VII w 1074r., ale realizacji doczekał się po ponad 20 latach. Słowa swoje Urban II kierował przede wszystkim do Baldwina de Bouillon, potężnego magnata, który podjął się odzyskania miejsca pochówku Chrystusa.

Idea krucjat szybko zyskała sobie grono zwolenników. Przyłączali się nie tylko rycerza ale również mieszczanie, drobni kupcy czy chłopi. Nie obietnica zbawienia duszy popychała ich do wyprawy, ale czynniki ekonomiczne. Wiek XI to nagły wyż demograficzny w Europie. Wielu młodszych synów rycerstwa zostało pozbawionych perspektyw z powodu niemożliwości dziedziczenia ojcowizny. Dochodziło przez to do licznych sporów rodowych i niepokoi a nawet walk między braćmi. Chłopi liczyli na ziemie i obiecane królestwo rządzone sprawiedliwie na terytorium Palestyny, bez panów feudalnych i stosunków lennych. Swój interes w krucjatach posiadały również państwa włoskie, pragnące złamać dominację handlową Cesarstwa Bizantyjskiego i państw arabskich, które skutecznie konkurowały ze statkami włoskimi. Dodatkowym atutem Franków (czyli uczestników wypraw krzyżowych- nazwanych tak przez muzułmanów) posiadanie przez nich licznych przywilejów. Należały do nich odpusty oraz opieka nad pozostającą w Europie rodziną i majątkiem.

Podczas pierwszej wyprawy w ręce krzyżowców dostała się Nicea (1097r.). Oddziały chrześcijańskie przeszły przez Antiochię, a następnie w wyniku oblężenia zajęli Ikonium- stolicę sułtanatu. Odnieśli również zwycięstwo w 1097r. pod historyczną Herakleą. Rok później uległa Edessa. Właśnie w tym miejscu wspomniany już Baldwin utworzył pierwsze państwo chrześcijańskie- hrabstwo Edessy. W wyniku kolejnych walk najeźdźcy zdobyli Syrię i Antiochię. W końcu, po ciężkiej i wyniszczającej podróży (wg obliczeń papiestwa na statki wsiadło około 300 tysięcy zbrojnych) dwudziestotysięczna armia złożona z wszelkich narodowości europejskich stanęła u bram Jerozolimy. Utworzone zostaje Królestwo Jerozolimskie pod zwierzchnictwem papieża. Reprezentował go na miejscu patriarcha jerozolimski. Władca świecki- Gidfryd z Bouillon noszący tytuł „obrońca Grobu Świętego” szybko ustąpić musiał swojemu bratu Baldwinowi I w 1100roku. Ten młody władca w ciągu zaledwie kilku lat (do 1118r.) uzależnił od Jerozolimy inne królestwa i hrabstwa (Edessy, Trypolisu i księstwu Antiochii). Młode królestwo narażone było na nieustające najazdy band i oddziałów muzułmańskich, a pospolite ruszenie okazało się nieefektywne w nowych warunkach. Dochodzi do założenia stałej siły militarnej, zdolnej podjąć błyskawiczne działania wojskowe, zorganizowanej na wzór zakonów (Templariusze, Kawalerowie Maltańscy).

Druga krucjata została podjęta w wyniku zajęcia hrabstwa Edessy w 1444r. przez Turków Seldżuckich. Król Niemiec Konrad III i król Francji Ludwik VII zgromadzili pod swoją wodzą 240 tysięcy zbrojnych ze świtą. Niemały udział miał w tym Bernard z Clairvaux, niezwykle utalentowany mówca i kaznodzieja. Wyprawa rozpoczęła się w 1446r. Niestety niechęć do siebie obu władców sprawiła, że armia podzieliła się na dwa człony, który jeden po drugim zostały rozgromione przez Turków. Wyprawa ta od początku wykazywała swoją słabość. Jedynym jej rezultatem było pogorszenie się stosunków pomiędzy Cesarstwem Bizantyjskim, królestwami chrześcijańskimi na Bliskim Wschodzie a przyjaźnie nastawionymi panami arabskimi.

Trzecia krucjata była bezpośrednim wynikiem przegranej przez wojska Jerozolimy bitwy pod Hattin i utraty większości wcześniej zdobytych terytoriów. Jednak już z samego początku w rzece Salef utonął cesarz niemiecki Fryderyk I Rudobrody. Przez to wielu poddanych cesarza zawróciło do Niemiec, obawiając się całkowitej klęski. Pozostałe wojska Ryszarda Lwie Serce i Filipa II Augusta wspólnymi siłami w 1191r. doprowadziły do odzyskania Akki. Zwycięstwo to dało pretekst królowi Francuzów do wycofania się z wyprawy, której i tak był niechętny. Uległ naleganiom papieża Grzegorza VIII. Pozostały polu bitwy Ryszard zawarł z Saladynem rozejm, w wyniku którego ten musiał zgodzić się na dopuszczenie pielgrzymów do miejsc świętych i zapewnić im ochronę. Jednak Europa nie była zadowolona z takiego obrotu sytuacji i domagała się całkowitego odzyskania Ziemi Świętej.

To właśnie powszechne niezadowolenie doprowadziło do zorganizowania czwartej krucjaty. Założeniem było zdobycie Egiptu i odzyskanie Jerozolimy, efektem której było podbicie i splądrowanie Konstantynopola. Inicjatorem wyprawy był Innocenty III, który zawarł umowę z miastami włoskimi, na postawie której miasta te miały dostarczyć statków zdolnych przewieźć 20 tysięcy zbrojnych rycerzy. Jednak do roku 1201 zgłosił się ich tylko 10 tysięcy. Jako, że nie można było pokryć kosztów podróży, miasta zerwały umowę. Zmieniły zdanie, kiedy krzyżowcy zobowiązali się podbić miasto Zarę- znajdujące się we władaniu Węgrów. Uczyniwszy to, zwrócili się w stronę Konstantynopola, gdzie interweniowali w związku z dworskimi intrygami. W mieście doszło do masakry Greków (około 2000 zabitych). Rabowano i palono wszystko co przedstawiało jakakolwiek wartość. To co udało się ukraść, wysyłano statkami do Wenecji. Krzyżowcy osadzili na tronie obalonego wcześniej Izaaka II Angelusa. Nie panował on długo, gdyż stracił życie w wyniku przewrotu (1204r.). Jego miejsce zajął Aleksy V. Niezadowoleni krzyżowcy wzięli miasto szturmem i utworzyli Cesarstwo Łacińskie, którym pierwszym cesarzem został Balwin I hrabia Flandrii. Odbyło się to przy pomocy dowódcy najeźdźców Bonifacego z Montferratu i doży miasta Wenecji Enrico Dendolo.

Kolejna krucjata wyruszyła pod wodzą króla węgierskiego Andrzeja II i księcia austriackiego Leopolda VI. Próbowała ona zrealizować stary plan zdobycia Egiptu, który po raz kolejny zakończył się całkowitym fiaskiem. Krzyżowcy co prawda opanowali Damietę (1218r.) ale następnie zostali okrążeni przez oddziały Tureckie. Aby uniknąć masakry, zdecydowały się na zwrot zajętej ziemi i niechlubny powrót do Europy.

Kolejny trud podjął Fryderyk II, któremu udało się bezkrwawo odzyskać część Królestwa Jerozolimy z miastem włącznie, Betlejem i Nazaret. Wielu historyków zaprzecza, aby była to szósta krucjata, ze względu na jej bezkonfliktowy charakter.

Ostatnie, dwie wyprawy poprowadził król Francji Ludwik IX Święty. Najpierw celem był ponownie Egipt i po raz kolejny pozostał niezdobyty (kapitulacja wojsk francuskich pod Al.-Mansura w 1250r. Następnie wojska krzyżowe zwróciły się w stronę Tunisu, gdzie również przeważyła siła saracenów.

Klejnym orędownikiem krucjat został Karol Andegaweński, który nawet ogłosił się królem Jerozolimy w 1277r. Nie miało to jednak nic wspólnego z rzeczywistością, gdyż posiadłości chrześcijańskie stale kurczyły się, aż w 1291r padła Akka, nazywana ostatnim bastionem chrześcijaństwa w tamtym regionie. Resztki wojska wycofały się na Cypr, który stał się ostatnim centrum chrześcijan na morzu śródziemnym. To właśnie władcy cypryjscy aż do XV wieku przedkładali kolejnym papieżom nowe plany odzyskania Ziemi Świętej.

Zdobycze tamtejszych wypraw maja znaczenie jedynie kulturowe, gdyż politycznie okazały się sromotną klęską cywilizacji chrześcijańskiej. W ich wyniku doszło do osłabienia Cesarstwa Bizantyjskiego, ostatniej osłony przed armiami muzułmańskimi. Cesarstwo upadło ostatecznie w 1453r, kiedy to Konstantynopol dostał się w ręce Turków.

Na koniec wspomnieć należy jeszcze o rekonkwiście, czyli walce z Maurami na terenach obecnej Hiszpanii. Zaliczają się do niej również zbrojne napaście na Słowian Połabskich i Prusów.  Wystarczy wspomnieć o roku 1147 w którym miał miejsce najazd Henryka Lwa i Albrechta Niedźwiedzia. Z inicjatywy papiestwa podejmowano również akcje przeciwko heretykom, a wśród nich albigensom i husytom w Czechach. Doprowadzi to w efekcie do krwawych wojen religijnych na całym kontynencie europejskim.