AGORA - początkowo "zgromadzenie", "wiec", a później miejsce zgromadzeń - centralny plac w miastach greckich; koncentrowało się tu życie publiczne oraz handel.

ARCHONCI - najwyżsi urzędnicy w wielu miastach greckich; w Atenach wybierano na roczną kadencję dziewięciu archontów.

AREOPAG - rada w Atenach, w której zasiadali byli archonci; miała uprawnienia sądownicze (m. in. sądziła za zabójstwo).

BAZYLIKA - budowla publiczna w kształcie wielkiej hali, krytej i podzielonej kolumnami na trzy nawy; centrum handlu i sądownictwa.

CENZOR - wysoki urzędnik rzymski; cenzorzy sprawowali władzę zawsze w liczbie dwóch; co pięć lat sporządzali spis majątkowy obywateli rzymskich.

CENZUS - spis majątkowy obywateli rzymskich, podczas którego szacowano ich majątki.

COMITIA - określenie różnego rodzaju zgromadzeń ludu rzymskiego.

CURIA - miejsce zebrań senatu rzymskiego lub też rada miejska w municypiach.

DEKURIONOWIE - członkowie rady miejskiej w municypiach; odpowiednik stanu senatorskiego.

DEMAGOG - polityk, który nie pełnił żadnego urzędu, ale potrafił przekonać do siebie lud; w jęz. greckim słowo to oznacza "tego, który prowadzi lud".

DEMOKRACJA - forma rządów ("rządy demos", czyli ludu); określano w ten sposób ustrój niektórych polis, a zwłaszcza Aten.

DYKTATOR - nadzwyczajny urzędnik rzymski powoływany na okres 6 miesięcy w sytuacji poważnego zagrożenia państwa; posiadał władzę absolutną.

EDYL - urzędnik rzymski, którego zadaniem było dopilnowanie spraw miejskich (m. in. zaopatrzenia w wodę) oraz nadzór nad igrzyskami.

EFOROWIE - pięciu urzędników w Sparcie wybieranych na roczną kadencję; ich obowiązkiem była kontrola poczynań królów, faktyczne kierowanie państwem i pilnowanie porządku publicznego.

EKUMENA - obszar ziemi stale zamieszkany przez człowieka.

EKWICI - "jeźdźcy"; warstwa społeczna, która uformowała się pod koniec republiki; w jej skład wchodzili bogaci kupcy i przedsiębiorcy wywodzący się z dawnych rodzin plebejskich.

EPONYM - bóg, człowiek albo heros, który nadawał swe imię miastu, państwu lub rokowi (np. w Grecji).

FORUM - w miastach rzymskich centralny punkt (plac, rynek).

GERUZJA - rada starszych w Sparcie; w jej skład wchodziło 28 osób powyżej 60 lat i dwóch królów.

GIMNAZJON - miejsce przeznaczone do ćwiczeń fizycznych, gdzie przygotowywano się do zawodów sportowych i służby wojskowej.

GLADIATORZY - zawodnicy, którzy musieli walczyć na arenie ze swymi rywalami lub dzikimi zwierzętami.

HASŁA POPULISTYCZNE - hasła mające na celu zjednanie sobie jak najszerszych mas społecznych.

HELOCI - ludność zależna w Sparcie; potomkowie dawnych mieszkańców podbitej przez Spartan Messenii i Lakonii.

HYPARCHOWIE - z języka greckiego satrapowie.

IGRZYSKA - zawody sportowe organizowane w starożytnej Grecji; najsłynniejsze ku czci Zeusa w Olimpii.

IMIĘ TEOFORYCZNE - imię zawierające imię boga.

KATARAKTA - próg skalny na rzece Nil.

KLIENCI - wolni obywatele rzymscy, ale uzależnieni ekonomicznie lub politycznie od możnych patronów.

KODEKS Hammurabiego - kodeks wydany przez władcę Babilonu - Hammurabiego.

KODYFIKACJA - zebranie w jedną, zwartą i usystematyzowaną całość wszystkich przepisów zawartych w różnych aktach prawnych.

KOLON - pierwotnie wolny dzierżawca ziemi w Rzymie; a później coraz bardziej uzależniony od jej właściciela.

KOLONAT - system oddawania chłopom (kolonom) w dzierżawę niewielkich działek przez wielkich właścicieli ziemskich.

KONSUL - najwyższy urzędnik rzymski okresu republiki; konsulowie zawsze sprawowali władzę we dwóch.

KWESTOR - urzędnik rzymski odpowiedzialny za sprawy finansowe i działający u boku konsula; sprawowali władzę w liczbie czterech

LATYFUNDIUM - wielki majątek ziemski; był niemal samowystarczalny; utrzymywał się z pracy kolonów i niewolników.

LITURGIA - obowiązkowe obciążenie finansowe na cele publiczne; podlegali mu najbogatsi obywatele ateńscy.

LUD RZYMSKI - wszyscy obywatele Rzymu.

METOJKOWIE - cudzoziemcy, którzy na stałe osiedli w Attyce.

METROPOLIA - greckie miasto macierzyste, które zakładało kolonię.

MONARCHIA - forma rządów, w której najwyższą władzę posiada monarcha.

MONARCHIA DESPOTYCZNA - forma rządów, w której monarcha jest źródłem prawa, ale jednocześnie stoi ponad prawem i posiada władzę absolutną.

MONARCHIA DUALISTYCZNA - forma rządów, w której na czele państwa stoi dwóch monarchów.

MONARCHIA PERSKA - ustrój państwa perskiego, w którym król perski opierał swą władzę na satrapach.

NIEWOLNICY - ludzie zależni, pozbawieni wszelkich praw i wykorzystywani jako darmowa siła robocza.

NOBILES - ludzie szlachetnie urodzeni; potomkowie bogatych rodów patrycjuszowskich i najbogatszych rodów plebejskich w starożytnym Rzymie.

OBYWATELE - ludzie posiadający prawa obywatelskie i publiczne; równi wobec prawa.

OLIGARCHIA - forma rządów, w której władzę sprawują tylko nieliczni (najbogatsi) obywatele.

OPTYMACI - stronnictwo w starożytnym Rzymie broniąceinteresów senatu i nobilem.

OSTRACYZM - procedura mająca na celu usunięcie z Aten polityka, który zagrażał wolności i demokracji; osobie takiej groziło 10 lat wygnania.

PAŃSTWO TEOKRATYCZNE - państwo, w którym władcę utożsamia się z bogiem.

PATER - w jęz. łacińskim ojciec.

PATRYCJUSZ - warstwa społeczna w Rzymie składająca się z arystokratów rzymskich; wchodzili oni w skład senatu.

PERIOJKOWIE - ludność w Sparcie posiadająca wolność osobistą i pełniąca służbę wojskową, ale pozbawiona praw politycznych.

PLEBEJUSZE - warstwa społeczeństwa rzymskiego z początku pozbawiona pełnych praw politycznych; wchodzili w jej skład głównie rzemieślnicy, kupcy i rolnicy.

POLIS - podstawowy typ państwowości greckiej; polis stanowiła wspólnotę wszystkich obywateli.

POPULARZY - stronnictwo w starożytnym Rzymie opowiadające się za reformami (zwłaszcza agrarnymi), m. in. Tyberiusz Grakch.

PORTYKI - kolumnady z zadaszeniem.

POWSTANIA NIEWOLNIKÓW - bunty wywoływane przez niewolników dążących do wyzwolenia się.

PRETORZY - urzędnicy rzymscy posiadający najwyższą władzę sądowniczą, do nich należał wybór sędziów oraz zastępowanie konsulów.

PROLETARIAT - najuboższa część społeczeństwa rzymskiego; jej nazwa pochodzi od łac. proles - "ci, którzy mają tylko potomstwo".

PRYNCYPAT - forma ustroju w okresie wczesnego Cesarstwa, w której cesarz sprawuje władzę wspólnie z senatem (ustrój przejściowy pomiędzy republiką a cesarstwem).

PRYTANOWIE - urzędnicy w Atenach, którzy stale urzędowali (w liczbie 50 członków Rady Pięciuset) przez jedną dziesiątą roku i nadzorowali wszelkie sprawy państwa.

RADA PIĘCIUSET - organ władzy w starożytnych Atenach, posiadał inicjatywę ustawodawczą.

REPUBLIKA - forma ustroju politycznego w starożytnym Rzymie (w jęz. łac. oznacza "rzecz wspólną").

REWOLUCJA NEOLITYCZNA - przejście od gospodarki zbieracko-łowieckiej do gospodarki rolniczo-hodowlanej.

SATRAPIA - okręg administracyjny (prowincja) w starożytnej Persji.

SATRAPOWIE - urzędnik, który stał na czele satrapii (namiestnik).

SENAT - najstarsza instytucja ustrojowa; najwyższy organ władzy w republice rzymskiej; w jego skład wchodzili byli urzędnicy.

SPARTA - greckie miasto-państwo położone w Lakonii (południowa część Peplopnezu); założone przez greckie plemię Dorów.

SPARTIACI - pełnoprawni obywatele w Sparcie; potomkowie dawnych doryckich najeźdźców, nazywali siebie "wspólnotą jednakowych", wszystkie rodziny spartańskie utrzymywały się z równych działek ziemi uprawianych przez niewolnych helotów.

STAN EKWICKI - należeli do niego ekwici, czyli elita.

STAN SENATORSKI - należeli do niego senatorowie oraz ich potomkowie.

STRATEGOWIE - urzędnicy wojskowi w wielu miastach greckich; posiadali szerokie uprawnienia - dowodzili armią; kierowali polityką zagraniczną oraz negocjowali traktaty.

SYMPOZJA - zebranie, które odbywało się po uczcie; pito podczas niego wino, dyskutowano i słuchano poezji.

TALION - odwet; zasada "oko za oko, ząb za ząb", na której opierał się Kodeks Hammurabiego.

TEOKRACJA - forma ustroju politycznego, w której decydujący wpływ na rządy ma warstwa kapłańska, a sam władca utożsamiany jest z bogiem (np. Egipt).

TIMOKRACJA - forma rządów, w której władzę sprawują ludzie najbogatsi; wprowadzona w Atenach po reformach Solona.

TRYBUN LUDOWY - najważniejszy urzędnik plebejski; jego zadaniem była ochrona interesów plebejuszy przed krzywdzącymi ich decyzjami senatu i innych urzędników; posiadał prawo weta wobec uchwał senatu i urzędników

TYRANIA - w ten sposób określano w Grecji formę rządów, kiedy władzę objął uzurpator (tyran).

URZĘDNICY KURULNI - najwyżsi urzędnicy rzymscy (konsul, cenzor, pretor, edyl), którzy podczas pełnienia swych obowiązków mieli prawo zasiadać na specjalnym krześle.

WEZYR - najwyższy dostojnik państwowy po faraonie w starożytnym Egipcie (najczęściej jego syn lub krewny).

WYZWOLEŃCY - niewolnicy wyzwoleni z niewoli.

ZGROMADZENIA TRIBUSOWE - jeden z rodzajów zgromadzenia ludu rzymskiego, na którym decydowano o wyborze najniższych urzędników rzymskich (trybunów plebejskich).

ZGROMADZENIE CENTURIALNE - jeden z rodzajów zgromadzenia ludu rzymskiego, na którym zatwierdzano uchwały senatu i postanowienia urzędników.

ZGROMADZENIE LUDOWE - organ demokracji ateńskiej; posiadał najwyższą władzę w państwie.

Słynne postaci:

BRACIA GRAKCHOWIE - rzymscy reformatorzy dążący do rozdzielenia publicznych gruntów między ludność wsi i miast oraz do nadania praw obywatelskich większej liczbie ludności.

MAREK KRASSUS - dowódca rzymski, stał na czele legionów walczących z powstaniem Spartakusa.

SPARTAKUS - gladiator i nauczyciel w szkole gladiatorów, przywódca powstania niewolników.