1. Warunki społeczne , polityczne i ekonomiczne w państwie czeskim przypominały po części Rzeczpospolitą w okresie panowania Władysława Łokietka ( ogromne oddziaływanie żywiołu niemieckiego konkurującego z czeskim ). Taki stan rzeczy znalazł swoje odzwierciedlenie na pierwszym w Europie Środkowej uniwersytecie praskim. Ponieważ Niemcy byli zwolennikami nominalizmu i przejęli wydział teologiczny, Czesi zmuszeni byli stać się zwolennikami realizmu i zyskali dominującą rolę na wydziale filozofii. Pisma Johna Wiklefa zyskały tam zadziwiający rezonans, zaś pośród reformatorów na pierwszy plan wysunęła się postać Jana Husa.

Na czym polegały innowacyjność jego poglądów?

1. Msza święta odprawiana w języku ojczystym ( język łaciński był bowiem językiem niezrozumiałym )

2. Dostęp do kielicha mszalnego dla wszystkich wiernych ( bowiem jako że była to wspólnota mistyczna, to każdy winien uczestniczyć bezpośrednio w wieczerzy pańskiej ).

3. Zarysowały się także skłonności społeczne ( czy aby własność jest spożytkowana podług przykazań ), a zatem Czesi solidaryzowali się w poczuciu zamanifestowania swojej wiary jak i przynależności do języka. Teologia przyjęła kształt czegoś na kształt "wspólnoty światopoglądowej". W 1409 roku na uniwersytecie praskim przeprowadzono reformy znacznie rozszerzając zakres uprawnień Czechów, co wywołało odpływ fali obcokrajowców ( uniwersytet stał się wewnętrznie spójny i jednolity ). Unaocznił się również problem herezji. Schizma, herezja i reforma stanowiły odtąd trzy zasadnicze problemy z którymi borykał się Kościół .

WIARA- akceptowanie rzeczy prawdopodobnych i uznawanie ich za prawdziwe.

W jaki sposób pokonywano problemy tego typu?

SCHIZMA - w kościele funkcjonowała instytucja soboru, podług ówczesnych poglądów kościół stanowi korporację składającą się z dwóch stanów ( kleryków i laików ), które zależne są od zwierzchnika Stolicy Apostolskiej. Sobór stanowi reprezentację interesów poszczególnych stanów i dzierży władzę ustawodawczą w kościele. Zwołuje go papież. Sobór dysponuje władzą wykonawczą wyłącznie w sytuacji, kiedy nieobsadzone jest najwyższe stanowisko kościelne , jednak kręgi kardynalskie oraz środowiska uczonych stały na stanowisku, że sobór może być zwoływany w szczególnych sytuacjach bez aprobaty ojca świętego.

Jan Hus -urodzony w 1370 w roku (miejscowość Husinec) został stracony na stosie w dniu 6 lipca 1415 roku w Konstancji. Był to czeski reformator religijny oraz bohater narodowy; stworzył ruch religijny zwany husytyzmem, był też profesorem Uniwersytetu Praskiego. Hus uważany był za prekursora Reformacji o znaczeniu europejskim, zaś jego nauka stanowiła zapowiedź podobnej działalności prowadzonej przez Marcina Lutra sto lat później.

Hus jest uchodzi za twórcę literackiego języka czeskiego -stworzył nawet ortografię ze specjalnymi znakami diakrytycznymi. Jego działalność na polu literackim miała istotny wpływ na rozkwit literatury czeskiej; za jego sprawą język czeski stał się w XV stuleciu najbardziej rozwiniętym językiem słowiańskim i stanowił wzorzec dla literackiego języka polskiego.

Wykładowca na uniwersytecie

Jan Hus pochodził z chłopskiej rodziny żyjącej na południu Czech. Dość szybko miał okazję zetknąć się z problemem antagonizmów czesko-niemieckich (pojawienie się osadników z państwa niemieckiego , proces germanizacji oraz i konkurencja na polu gospodarczym), co przyczyniło się do ukształtowania w nim tożsamości narodowej. W 1390 roku rozpoczął studia na uniwersytecie praskim i tam w 1396 roku uzyskał tytuł magistra. Po dwóch latach od tego wydarzenia zaczął wykładać na tej uczelni. W 1400 roku otrzymał święcenia kapłańskie, a w roku kolejnym otrzymał funkcję dziekana fakultetu filozoficznego.

W latach 1402-1403 był pierwszym rektorem - Czechem na uniwersytecie. Arcybiskp polecił mu także prowadzenie badań zgłoszonych przypadków cudów. Niedługo potem doszedł do przekonania, że owe cuda były faktycznie mistyfikacją; nie popierał też nagannego trybu życia, rozwiązłość oraz chciwość, które cechowały znaczną część środowiska duchownych. W tym okresie przeczytał pisma autorstwa Johna Wycliffa (Jana Wiklefa), które w Czechach można było zobaczyć po 1382 roku - kiedy władca Anglii Ryszard II pojął za żonę Annę Czeską, nazywaną także Węgierską). Pod wpływem nauk głoszonych przez Wikelfa , a także swoich obserwacji Hus doszedł do wniosku, iż chrześcijaninowi nie przystoi doszukiwać się wiary w cudach, ale wyłącznie w Biblii. Jan Hus poświęcił się w tym czasie tłumaczeniu utworów Johna Wikelfa na swój język narodowy .

Husowi spodobał się zwłaszcza pogląd Johna Wikelfa na temat konieczności ograniczenia bogactwa duchowieństwa, albowiem ta kwestia była szczególnie widoczna w jego kraju, gdzie niemal połowa ziemi była w posiadaniu Kościoła. Jan Hus za niesprawiedliwe uważał rozrzutność oraz hulaszczy tryb życia przedstawicieli Kościoła , którzy utrzymywali się z bardzo wysokich podatków, jakie musieli płacić przede wszystkim rolnicy. Jan Hus był przeciwnikiem wewnętrznego rozpadu Kościoła, który skompromitował się przez kolejne stulecia panowania papieży oraz antypapieży. Dużo wcześniej w państwie czeskim próbowano zaradzić zaistniałej sytuacji (Karol IV, Jan Milic z Kromierzyża), ale te nie powiodły się. Krytykowanie cudów (stanowiących istotne źródło dochodów Kościoła), a także żądanie dyscypliny wśród kleru, doprowadziły do tego , że przeważająca grupa czeskich duchownych widziała w Husie swojego wroga.

Uniwersytet w Pradze w owym okresie rozbił się na dwie przeciwne sobie grupy, a tworzyli je: niemieccy zwolennicy nominalizmu, wierni Kościołowi katolickiemu oraz czescy patrioci-opowiadający się za filozofią realistyczną oraz krytyką nominalizmu Jana Wikelfa, którzy żądali zreformowania w Kościele.

Jan Hus był autorem programu reform w Kościele oraz obrony czeskich interesów narodowych. Z tego powodu cieszył się popularnością pośród mieszczan, chłopstwa oraz drobnego rycerstwa. Mogł też liczyć na poparcie niektórych feudałów jak też niższego duchowieństwa. Począwszy od 1402 roku Kaplica Betlejemska w Pradze stanowiła swoiste centrum działania tego reformatora (w której uczniowie Milica propagowali nabożeństwa w języku czeskim, nie zaś - łacińskim). Niebawem kazania głoszone przez Jana Husa przyciągały tłumy ludzi, a samego Husa wybrano na przywódcę narodowej czeskiej frakcji, która opowiadała się za bezwzględnymi reformami w Kościele, między innymi -zmianami liturgicznych, udzielanie komunii pod dwiema postaciami: chleba i wina, powrotem Kościoła do rygorystycznych i prostych zasad pierwotnego chrześcijańskiego. Jan Hus widział w Biblii jedyne kryterium wiary, w Kościele - tylko ciało mistyczne, którego głowę stanowi Jezus Chrystus, zaś jego członkami byli wybrani przez Boga sprawiedliwi (predestynacja).Negacji poddawał ekskomunikę oraz absolucję kapłańską. Jan Hus uzyskał stopień doktora na uniwersytecie, zaś w 1403 roku arcybiskup Pragi -Zbyněk Zajíc z Hazmburka wybrał go na swojego doradcę, co ugruntowało pozycję Husa stojącego na czele reformatorów.

W tym też roku frakcja niemiecka zaatakowała Jana Husa: wykładowca uniwersytecki - Johann Hübner, oficjalnie potępił 45 tez Wikelfa, które uznał za heretyckie. Jeden z powodów sprowadzał się do zanegowania przez Johna Wikelfa wartości tradycji w teologii katolickiej, eksponowanie znaczenia Biblii będącej jedynym źródłem doktryny wiary itd. Pomimo faktu, iż Jan Hus nie uznawał najbardziej radykalnych tez Wikelfa, to wielu przynależących do jego ugrupowania (np. Stanislav ze Znojma i Štepán Pálec) popierali wszystkie tezy i to w nich wymierzył swoje zarzuty Hübner.

Odłam niemiecki począł wywierać presję na protektora Jana Husa, którym był arcybiskup Zajíc. Wkrótce cofnął on swoje poparcie dla Husa i przyczynił się w 1407 roku do oskarżenia Páleca i Stanislava ze Znojma o głoszenie herezji. Zastraszeni w czasie procesu, otwarcie opowiedzieli się przeciwko Janowi Husowi. W roku 1408 arcybiskup zabronił Husowi pełnienia funkcji kapłana.

Atmosfera wrogości na Uniwersytecie w Pradze pomiędzy odłamem niemieckim, opowiadającym się za status-quo w Kościele oraz czeskim ( skupiającym reformatorów) mająca poparcie króla czeskiego -Wacława (Wenceslasa) IV, spowodowała bezpośrednią interwencję króla Wacława, który w 1409 na mocy Dekretu kutnohorskiego gwarantował Czechom przeważającą głosów liczbę na uniwersytecie. Na skutek tego wykładowcy i studenci Z Niemiec oraz Polski (prawie 2.000) opuścili Pragę oraz uczelnię (pozostało w nim około 500 studentów- wyłącznie Czesi). Jesienią 1409 roku Jan Hus ponownie został wybrany na rektora uniwersytetu.

Tymczasem w Kościele nie działo się dobrze : rządy sprawowało wtedy trzech zwalczających się papieży . Arcybiskup Zajic był przeciwny postanowieniom Soboru w Pizie (który dążył do ustabilizowania sytuacji) i w tej sytuacji posprzeczał się z Husem oraz władcą czeskim -Wacławem. Król wymusił na nim uznanie postanowień Soboru, arcybiskup Zajic nakłonił papieża, aby ten zakazał odprawiania nabożeństw w kaplicach prywatnych (dotyczyło to także Kaplicy Betlejemskiej), co ograniczało działanie Husa. Jan Hus, z powodu niestosowania się do tego przepisu, został ekskomunikowany przez Zajica .Wraz ze śmiercią arcybiskupa w roku 1411 sytuacja Husa uległa znacznemu pogorszeniu, albowiem jego sprawą zajęła się sama Kuria Rzymska. W kolejnym roku proces przeciw Janowi Husowi o herezję został wznowiony. Hus nie mógł już też liczyć na przychylność króla, po tym jak zaatakował sprzedaż odpustów na obszarze państwa czeskiego ( Hus oburzał się na sprzedaż odpustów przez jednego z papieży, by otrzymać fundusze na walkę ze swoim konkurentem - drugim papieżem) . Jan Hus nie pojawił się na procesie , na skutek czego cała Praga, a także inne miejsca w Czechach, gdzie Hus mógł się znajdować, zostały ukarane papieskim interdyktem (był to zakaz udzielania sakramentów). Pod naciskiem opinii publicznej czeski reformator podjął decyzję o opuszczeniu Pragi w październiku 1412 roku. W południowych Czechach znalazł schronienie w zamkach swych zwolenników. W czasie dwóch następnych lat prowadził intensywnie działalność literacką: Hus był autorem (w językach: łacińskim oraz czeskim) wielu traktatów polemicznych (w tym na przykład ;De ecclesia, Vyklad viery, desatera a patere). .Był też autorem zbioru kazań Postilla. Hus popierał stronę polską w konflikcie z Zakonem Krzyżackim. Władysław Jagiełło otrzymał nawet od niego list gratulacyjny z okazji wiktorii pod Grunwaldem w 1410 roku.

Hus poświęcił się obronie oraz popularyzacji języka czeskiego. Dążył do oczyszczenia czeszczyzny z wielu (głównie w języku potocznym) zapożyczeń z języka niemieckiego

Czeski reformator popularyzował poprawną wymowę w oparciu o wzorzec staroczeski: Hus też jako pierwszy wprowadził zasadnicze zmiany we fleksji i słownictwie. Używał wyrazów ze słownictwa potocznego - nawet we własnym tłumaczeniu Biblii. Hus chciał w ten sposób dotrzeć do wszystkich warstw społecznych.

Działalności Husa na tym polu nie można porównać z żadną inną, a literacka czeszczyzna stała się językiem wszystkich warstw społecznych (także husyckich chłopów).

Antypapież Jan XXIII, pod presją ze strony władcy węgierskiego i niemieckiego - Zygmunta Luksemburskiego, zwołał w 1414 roku Sobór w Konstancji. Celem soboru był wybór tylko jednej głowy Kościoła katolickiego, a także walka z herezją. Na obrady został zaproszony również Jan Hus, by móc wytłumaczyć się z własnych "błędów". Jan Hus, w obliczu zagrożenia życia, nie chciał wziąć w nim udziału . Ponieważ Zygmunt wystawił "list żelazny" (gwarantujący mu bezpieczeństwo), Hus znalazł się w Konstancji .Na rozkaz króla, Husa podstępnie uwięziono a potem oskarżono go o herezję - będąc zwolennikiem Johna Wiklefa (co nie do końca było zgodne z prawdą). Aresztowanie Jana Husa wywołało poruszenie w społeczeństwie czeskim, ale zabiegi czeskiej szlachty przyczyniły się jedynie do trzykrotnego publicznego przesłuchania reformatora ( zdołał on nawet odeprzeć część zarzutów). Los Husa nie mógł jednak ulec zmianie , albowiem uczestnicy Soboru uważali (w większości) go za groźnego heretyka (główny zarzut dotyczył negowania przez Husa boskiego pochodzenia władzy papieży; co w zaistniałej sytuacji było nie do pomyślenia). W dniu 6 lipca 1415 roku Husa spalono żywcem na stosie poza murami miasta. Umarł z pieśnią na ustach , jego śmierć tylko umocniła przekonanie o jego świętości oraz niewinności pośród jego zwolenników. Na miejscu egzekucji znajduje się obecnie pomnik, który upamiętnia śmierć Jana Husa.

Poggius Florentini, rzymskokatolicki ksiądz, który był świadkiem spalenia na stosie Husa , w taki sposób przedstawił ostatnie chwile Jana Husa (w liście do przyjaciela Leonarda Nikolai):

Następnie Hus zaśpiewał wersem, zachwyconym głosem, jak psalmista w trzydziestym pierwszym psalmie, czytając z kartki w ręce:

"W Tobie, Panie, składam moją nadzieję, nakłoń Twoje ucho ku mnie." Z taką chrześcijańską modlitwą Hus przybył do stosu, patrząc na niego bez strachu. Wspiął się na niego, potem dwóch pomocników kata zdarło z niego jego ubrania i ubrało go w koszulę nasączoną smołą. W tym momencie, jeden z elektorów, książę Ludwik z Palatynatu, podjechał i nalegał na Husa by odwołał swoje błędy, tak aby mógł uniknąć śmierci w płomieniach. Lecz Hus odpowiedział: "Dzisiaj upieczecie chudą gęś, ale za sto lat od teraz usłyszycie śpiewającego łabędzia, którego zostawicie nieupieczonego i żadna pułapka ani sieć nie złapie go dla was." Pełen litości i przepełniony wielkim podziwem, książę odszedł.[1]

Męczeńska śmierć Jana Husa zapoczątkowała wybuch powstania w Pradze, które szybko objęło obszar całego państwa ( początek wojen husyckich).

W Czechach doszło też do wykształcenia się odrębnego Kościoła (to jednak nie było zamiarem Jana Husa), który udzielał wiernym komunii świętej pod dwiema postaciami oraz ogłosił Husa i Hieronima z Pragi męczennikami, a potem sukcesywnie stworzył doktrynę przypominającą późniejszy kalwinizm. Wyznawcami tego Kościoła byli znani w państwie polskim niemieckim oraz innych krajach bracia czescy, ( później - bracia morawscy). Kościół husycki na nowo powstał w Czechosłowacji w roku 1920, zaś wspólnoty braci morawskich odnaleźć można na terenie wielu krajów na świecie. Trwały skutek wojen religijnych przejawia się w ogólnie niechętnym stosunku Czechów wobec Kościoła rzymskokatolickiego.

Olbrzymi pomnik Jana Husa ( autorstwa Ladislava Šalouna) został wybudowany 1915 roku na Rynku Staromiejskim w Pradze ( 500 rocznica śmierci reformatora).

Jan Hus miał też być autorem słów : O, sancta simplicitas - O, święta naiwności - miał je wypowiedzieć na stosie, a dotyczyć miały leciwej kobiety, która pełna pobożności podkładała chrust pod stos czeskiego reformatora. Nierzadko posługiwał się też biblijnym zdaniem: Veritas omnia vincit (czyli prawda wszystko zwycięży), które w nieco krótszej formie znalazło się na fladze czechosłowackich , a później czeskich prezydentów.

CIEKAWOSTKA

"Hus" po czesku oznaczało tyle co z "gęś", a kolejny reformator - Marcin Luter( który wystąpił w 1517 roku), miał w herbie łabędzia.