Spór władzy świeckiej z papieżem  - walka dwóch koncepcji: 1. uniwersalne Europa, 2. państwa narodowe

Uniwersalizm – stworzenie jednolitej Europy, która maił władać albo cesarz albo papież (uniwersalizm cesarski  - cezaropapizm; uniwersalizm papieski – papocezaryzm)

Konflikt ten można podzielić na 3 fazy:

1. Spór o inwestyturę (czyli uroczyste nadanie lenna – nadawanie godności kościelnych, obsadzanie biskupów, opatów itd.)

2. Walka rodu Hohenstaufów z papiestwem

3. Spór papieża Bonifacego VIII z królem francuskim Filipem IV Pięknym

Ad. 1. Spór o inwestyture.

I poważny konflikt rozpoczął się za rządów Ottona I (syn Henryka Ptasznika, króla Niemiec w latach 919-936 – rozpoczął panowanie dynastii saskiej), który wstąpił na tron niemiecki w 936 roku. Jego polityka wewnętrzna, podobnie jak Karola Wielkiego, do którego się odwoływał, była nastawiona na plany centralistyczne. Postanowił w ich realizacji oprzeć się na 2 czynnikach. I to wyższa hierarchia kościelna, której przedstawiciele w drodze feudalizacji stali się lennikami króla; II to najbliższa rodzina Ottona. W 951 podporządkował sobie króla Włoch oraz poślubił księżniczkę Adelajdę. Małżeństwo to otworzyło mu widoki na koronę we Włoszech. W 955 roku rozgromił Węgrów na Lechowym Polu, tak że zaniechali oni odtąd niepokojenia granic niemieckich. Jednak najważniejsze były Włochy. Polityka emancypacyjna króla włoskiego Berengara już od dawna zagrażała samodzielności Rzymu papieskiego. Skłoniło to ówczesnego papieża Jana XII do proszenia o pomoc Ottona. Została on udzielona, ale związała ona papieża z o wiele groźnym kontrahentem. Na razie ów kontrahent poprzestał na koronie cesarskiej, która uroczyście została mu włożona na głowę 2 lutego 962 roku w bazylice św. Piotra (dzięki odnowieniu cesarstwa władcy Niemiec posiadali trzy tytuły: po elekcji stawali się władcami Niemiec, po koronacji tytułowali się królami rzymskimi, a po odbytej w Rzymie koronacji cesarskiej – cesarzami rzymskimi). Koronacja cesarska (objął przy tym władzę nad królestwem Włoch) Ottona stworzyła jednak zupełnie nową sytuację na Zachodzie. Powstało państwo nawiązujące do tradycji Imperium Romanum. Jego granice wychodziły daleko poza zasięg etniczny plemion germańskich. Ambicją nowego cesarza było podporządkowanie sobie całego świata chrześcijańskiego. Ten uniwersalizm zmuszał go do określenie stosunku do władzy duchownej, reprezentowanej przez papieża. Siła, jaką dysponował Otton sprawiała, że Papiestwo została mu faktycznie podporządkowane. Statut ogłoszony przez cesarza (zaraz po koronacji) stwierdzał, że papieżem będzie na przyszłość ordynowany jedynie taki kandydat, który złoży uprzednio przysięgę wierności cesarzowi. Oznaczało to całkowite zwierzchnictwo cesarza nad Kościołem. Otto I zmarł w 973 roku, jego następca Otton II rządził do 983 roku. Jego 3-letni brat Otton III (wnuk Ottona I), do 995 roku w jego imieniu – regencja- rządziła jego matka Adelajda. Wychowany w kulcie Imperium Rzymskiego i Cesarstwa ottońskiego mający ambicje kontynuowania tradycji rzymskich. Marzył o imperium uniwersalnym obejmującym także Bizancjum. Uzależnił od siebie Papiestwo obsadzając je oddanymi sobie jednostkami (papieże Grzegorz V i Sylwester II). Jednak taka polityka budziła niezadowolenie w Rzeszy, która czuła się w tej kombinacji zepchnięta w dół. Otton III zmarł b. wcześnie w 1002 r. z powodu malarii (wcześniej jednak musiał opuścić wrogi mu Rzym). Jego koncepcja była koncepcją Cesarstwa opartego na federacji równouprawnionych ludów. Jego ośrodek dyspozycyjny miał się znajdować we Włoszech (Rzym), a kraje takie jak Niemcy, Galia i Słowiańszczyzna miałyby posiadać równe prawa. Po jego śmierci do 1024 rządził Henryk II, dalej Konrad II. Za panowania syna tego ostatniego Henryka III (od 1039 r.) mamy do czynienia z cezaropapizmem, który został znacznie osłabiony od śmierci Ottona III. Zadbał on o obsadzana tronu papieskiego przez oddanych sobie prałatów niemieckich. Byli oni wykonawcami jego planów politycznych, nic więc dziwnego, że okres jego rządów otrzymał miano cezaropapizmu. Sytuacja zmieniał się po jego śmierci w 1056 roku, kiedy na tron wszedł jego 6-letni syn Henryk IV. Papiestwo postanowiło wykorzystać ten moment (władca był niepełnoletni, a więc słaby, a zabiegi emancypacyjne wielkich feudałów w Niemczech także osłabiały siłę państwa)/

Skutki feudalizacji Kościoła

Spór o prymat w kościele chrześcijańskim przechodził różne fazy, ale punkt szczytowy przypadł na wiek XI. Feudalizacja kościoła w IX i X wielu pociągnęła za sobą nie tylko zeświecczenie i rozkład moralny, ale uzależniła go całkowicie ludzi świeckich. Duchowni dbali bardziej o swoje sprawy niż o sprawy Kocioła, którego wizytówką stały się wówczas 3 zjawiska:  Symonia – sprzedaż stanowisk kościelnych; Nikolaizm – tj. zerwanie z zasadą celibatu, sprawiał, że chęć zapewnienia swemu potomstwu korzyści materialnych oddziaływała w dużym stopniu na postępowaniu duchowieństwa; Nepotyzm – obsadzanie urzędów i godności kościelnych członkami swojej rodziny). Wreszcie prawo inwestytury, przysługujące władcom świeckim w odniesieniu do majątków kościelnych stwarzało w praktyce możność nadania również tą samą drogą stanowisk kościelnych. W tych warunkach oczywista była wyższość władzy świeckiej.

Opisane wyżej stosunki panujące wewnątrz kościoła zbiegały się z rzeczywistym ożywienia się życia religijnego. Nie ograniczało się ono tylko do aktów zewnętrznych dewocji, lecz sięgnęło do istotnej treści religii, pojawili się zwolennicy odrodzenia Kościoła.

Ruch reformy kościelnej

Myśl o naprawie ówczesnego Kościoła była realizowana w odrębny sposób w różnych środowiskach. Najwcześniej podjęto ją w domach zakonnych, m.in. w burgundzkim Cluny w opactwie założonym w 910 roku. Mnisi tego zakonu przestrzegali ściśle reguły św. Benedykta. Powrócono do surowej dyscypliny, codziennego rytmu modlitw. Opat mógł być wybierany tylko spośród mnichów zakonu, a klasztor podlegał bezpośrednio papieżowi. Zapoczątkowana przez Cluny dzieło odnowy życia zakonnego podjęły wkrótce inne klasztory w Europie Zachodniej. Powstała w ten sposób kongregacja, na której czele stał opat Cluny. Na pocz. XII w liczyła już około 2 tys. klasztorów. Próba usunięcia anarchii był także tzw. ruch Pokoju Bożego, który narodził się we Francji w końcu X w. Mnisi z Cluny, a potem też biskupi wystąpili przeciwko przemocy i uciskowi słabych i bezbronnych przez feudałów i rycerstwo. Żądali od nich obrony Kościoła i powstrzymania się od przelewu krwi i zaprzestania wojen prywatnych. Reformą  odnowy kościoła, ale traktowaną wyłącznie od strony moralnej interesowało się również Cesarstwo. Wychodziło ono jednak z założenia, że wystarczy podjąć walkę z panoszącym się wśród duchowieństwa zepsuciem obyczajów (choć nadal inwestyturę świecką uznawało za wyłączne swoje prawo- zapewniało ono  monarsze wpływ na obsadę wyższych stanowisk kościelnych, odgrywających olbrzymią rolę w zarządzaniu państwem.

Walka o emancypację papiestwa

Warunkiem realizacji planów emancypacyjnych i reformacyjnych Kościoła było wyzwolenie papiestwa spod kurateli cesarskiej. Leon IX wykorzystując swe dobre stosunki z dworem cesarskim podniósł znaczenie Kościoła rzymskiego. Poważny krok na tej drodze uczynił jednak Mikołaj II . Jego dekret z 1059 roku ustanawiał nowy regulamin wyborów papieskich. Elekcja bowiem, przeprowadzana dotąd w zasadzie przez kler i lud rzymski, a praktyce uzależniona od desygnacji cesarskiej lub nacisku miejscowych feudałów, powinna teraz odbywać się w zamkniętym gronie kardynałów (konklawe kardynalskie-zgromadzenie kardynałów). Mieli być oni wolni od wszelkiego nacisku z zewn. Dekret ten ograniczający w poważnym stopniu prawa cesarza, sprowadzał właściwie rolę Cesarstwa w czasie wyborów do zera. Nowy papież miał tylko podczas przysięgi obiecać  poszanowaniu osoby cesarza i nic więcej. Koła reformy kościelnej miały przygotować opinię publiczną do nowego układu stosunków pomiędzy Cesarstwem a Kościołem. Jeden z czołowych ideologów tego ruchu Piotr Damiani starał się dowieść równorzędności władzy duchownej i świeckiej. Tłumaczył, że żadna z nich nie może działać w odosobnieniu, wymaga bowiem pomocy drugiej. Cesarstwo i papiestwo powinno współdziałać ze sobą. W praktyce nowy papież po śmierci Mikołaja II – Aleksander II rozumiał ten pogląd jako przewagę teokracji. Punkt kulminacyjny przypadł jednak za papieża Grzegorza VII (Hildebrand) (1073-1085), który w 1075 roku wydał tzw. „Dictatus papae” (program reformy kościoła) w którym sformułował zasady papocezaryzmu.  Jego najważniejsze postanowienia to:

1. papież jest zwierzchnikiem świata łacińskiego

2. tylko papież dysponuje insygniami cesarskimi

3. wszyscy władcy winni całować jego stopy

4. papieżowi wolno detronizować cesarzy

5. postanowienia papieża nie mogą być prze nikogo zmieniane

6. papież nie może być przez nikogo sądzony

7. papieżowi wolno zwalniać poddanych z przysięgi wierności złożonej władcy, na którego może rzucić ekskomunikę

8. tylko papież może nadawać inwestyturę duchownym

To zwycięstwo tendencji teokratycznych, całkowite uniezależnienie się od kościoła od władzy świeckiej i zapowiedź polityki, którą można nazwać papocezaryzmem. Od tego momentu rozpoczyna się prawdziwy konflikt o inwestyturę.

Na zwołanym w 1075 roku synodzie potępiono symonie, nikolaizm i nepotyzm oraz wprowadzono wymóg celibatu księży (reforma ta od imienia papieża jest zwana reformą gregoriańską), co było jeszcze większym przejawem odseparowania duchownych od świeckich.

Wszystkie te postanowienia wywołały wojnę z królem niemieckim Henrykiem IV, który nie chciał zrezygnować z prawa do nadawania godności kościelnych. Henryk IV na zwołanym do Wormacji synodzie biskupów niemieckich w 1076 roku zaatakowała legalność wyboru papieża, skłonił obecnych do wypowiedzenia mu posłuszeństwa jako samozwańcowi oraz do uznania jego dotychczasowych poczynań za nieważne. Ale nie liczył się z twardym charakterem Grzegorza VII. Papież ten nie tylko nie ugiął się przed Henrykiem IV, ale na synodzie rzymskim w 1076 roku rzucił klątwę na Henryka i zwolnił jego poddanych z przysięgi mu złożonej. Krok ten uaktywnił w Rzeszy opozycję, która wypowiedział królowie posłuszeństwo. Henryk IV znalazł się w odosobnieniu. Zrozumiał, ze dopóki nie wyrwie przeciwnikom z rąk atutu, którym była klątwa, nie będzie zdolny do podjęcia walki. Toteż w 1077 roku udał się po kryjomu do Włoch, aby uzyskać zdjęcie ekskomuniki. Pojawienie Henryka zaskoczyło papieża, który schronił się  w zamku Canossa, należącego do oddanej Papiestwu margrabiny toskańskiej Matyldy. Po murami zamku doszło do pokuty publicznej Henryka. Klątwa został zrzucona. Henryk powrócił do kraju i rozprawił się z przeciwnikami (gł. w Saksonii). Wojna domowa trwała  w latach 1077-1080, a wplątany w nią był nawet Rudolf, książę szwabski, który przez książąt Rzeszy został wybrany antykrólem. Po stłumieniu opozycji Henryk IV  udał się do Włoszech, by rozprawić się z Grzegorzem VII. W 1080 roku uznał Grzegorza VII za pozbawionego triary i obwołał papieżem jego zaciętego wroga arcybiskupa Rawenny Wiberta (tzw. antypapież – tj. papież wybrany za życia funkcjonującego papieża). Tak zabezpieczony mógł zlekceważyć powtórną klątwę Grzegorza i przystąpić do zbrojnego podporządkowania sobie Włoch. Dopiero w 1084 roku wojska niemieckie mogły wedrzeć się do Rzymu i dopilnować intronizacji antypapieża jako Klemensa oraz koronacji cesarskiej Henryka. Grzegorz zakończył swe życie w 1085 na wygnaniu w Salerno. Jego zgon nie położył kresu toczącej się walce. Przez długi czas szala zwycięstw ważyła się, a by w końcu za pontyfikatu Urbana II (1088-1099) przechylić się zdecydowanie na stronę wyznawców idei gregoriańskich.

Droga do kompromisu

Kiedy po śmierci Henryka IV w 1106 roku rządy w Niemczech przeszły w ręce zbuntowanego przeciwko ojcu Henryka V sytuacja uległa pogorszeniu. Wówczas papieżem był Paschalis II (1099-1118). W 1111 roku kiedy wyruszył do Włoch dla odbycia koronacji cesarskiej zaproponował papieżowi, że gotów jest się zrzec inwestytury świeckiej duchowieństwa po warunkiem, że zrezygnuje ono ze swej strony z otrzymywanych z ręki monarchy posiadłości lennych, na co ostatecznie papież się nie zgodził. Do zażegania sporu mogło dojść kiedy nowym papieżem został wybrany Francuz Kalikst II (1119). Nawiązał on rokowania z Henrykiem V, które doprowadziły w końcu do zawarcia ugody (zwanej przez niektórych niezbyt ściśle konkordatem) w Wormacji w 1122 roku. Postanowienia: cesarz zrzeka się nadawania godności biskupów i opatów (wręczania pastorału i pierścienia), ale ma prawo nadawania dostojnikom kościelnym dóbr lennych związanych z piastowaną godnością (inwestytura przez wręczenia berła) oraz wybór papieża pozostaje poza wpływem władz świeckich (przez konklawe).Niewątpliwie był to kompromis. Stanowił jednak poważny krok na drodze emancypacji kleru spod władzy świeckiej. Odtąd wybory biskupa przekazano kolegium złożonemu z członków kapituły katedralnej, zw. Kanonikami.

W 1123 roku odbył się sobór powszechny w Rzymie (I sobór laterański), który potwierdził te postanowienia i rozciągnął je na inne kraje europejskie.

Odtąd wybory biskupa przekazano kolegium złożonemu z członków kapituły katedralnej, zw. Kanonikami.

Rozłam kościołów.

Od wczesnego średniowiecza religia chrześcijańska była wyznawana przez ludzi, którzy należeli do 2 odrębnych kręgów cywilizacyjnych – łacińskiego i bizantyńskiego. Jeszcze w początkach 2 tys. kultura łacińska biednego Zachodu nie dorównywała bogatej, wyrafinowanej kulturze Greków. Patriarchowie Konstantynopola – którego autorytet uznawały powstałe na Bałkanach państwa i Ruś Kijowska – nie chcieli podporządkować się papieżom w Rzymie. Spory indoktrynalne i polityczne między obydwoma kościołami narastały w I poł. XI w. Grecy oskarżyli Kościół rzymski o odejście od czystości kultu (ortodoksja) czego symbolem miało być zastąpienie chleba kwaśnego opłatkiem przy udzielaniu komunii. Patriarcha Konstantynopola poczuł się także zagrożony silnie podkreślanym przez papieży reformy prymatem papiestwa w całym świecie chrześcijańskim. Do ostrego konfliktu doszło w 1054 roku. Legaci papieża Leona IX wyklęli w Konstantynopolu patriarchę, a ten z kolei odpowiedział ekskomuniką nałożoną na łacinników. Kościół Wschodni został oskarżony o około 90 herezji. Miedzy tymi dwoma typami chrześcijaństwa i kultury ujawniły się odrębności, których nie udało się do dziś przezwyciężyć.

RUCH KRUCJATOWY

Początki recoquisty

Inwazja arabska nie doprowadziła do opanowania całego Płw. Iberyjskiego. Wizygoci przystąpili do wydawalnia (reconguisty) ziem zajętych przez wroga. Postępy były hamowane przez układ stosunków politycznych na Płw. Iberyjskim. O ile bowiem muzułmańska Hiszpania pod rządami kalifatu Omajadów (929-1031) stanowiła jedną całość, o tyle posiadłości chrześcijańskie były rozbite na kilka niezależnych od siebie jednostek. Po końcu kalifatów Omajadów mamy do czynienia z rozbiciem muzułmańskiej Hiszpanii. Interesowali się tym feudałowie francuscy, bowiem widzieli w tym możliwość wzbogacenia się i zapewnienia przyszłości swym licznym potomkom. Walkę ta obserwowało też papiestwo. (dalej recoquista – która od początku miała charakter wojny domowej. Wielka krucjata dowodzona przez króla Kastylii Alfonsa VIII (1212 r. bitwa pod Navas de Tolosa) wyparła Arabów ze środkowej części półwyspu, w połowie XIII w ich posiadłości skurczyły się do południowego skrawka, emiratu Grenady, którego zwierzchnikiem lennym był król Kastylii). W czasie walk z Arabami na półwyspie utworzono kilka królestw: Portugalii, Kastylii (powstało z Królestwa Leonu), Aragonii i Nawarry. W 1479 r. doszło do unii Kastylii z Aragonią w wyniku której powstało Królestwo Hiszpanii).

Kształtowanie się koncepcji krucjat

Pojęcie wojny świętej, a więc nie tylko sprawiedliwej, lecz traktowanej zgoła jako swoisty obowiązek religijny wiąże się na Zachodzie dopiero z walkami wyzwoleńczymi w Hiszpanii. Apel skierowany w 1063 roku do wszystkich narodów chrześcijańskich przez papieża Aleksandra II w sprawie udzielenia pomocy Hiszpanom uważany jest za narodziny idei wojny świętej, czyli krucjaty. Papiestwo uświęcając walkę z niewiernymi uznało, że ziemie wyzwolone spod jarzma saraceńskiego są własnością papieską, które zostaną nadane w lenno zwycięzcom.

Niebezpieczeństwo tureckie

Pozytywne osiągnięcie krucjaty hiszpańskiej natchnęły Papiestwo do zastosowania tej samej metody w walce z wyznawcami islamu na innych terenach. Oto bowiem na przełomie X i XI w Turcy Seldżucy zawładnęli Chorosanem, Iranem, Azejberdżanem, Mezopotamią. W 1055 roku zdobyli Bagdad,w 1070 roku Syrię i zawładnęli fatymidzką Palestyną. Kolejno ich atakiem stały się małoazjatyckie posiadłości Bizancjum, przeżywającego problemy wewnętrzne oraz najazdy Normanów włoskich na Bałkanach. Turcy łatwo dotarli do brzegów Dardaneli i Bosforu. Ówczesny cesarz Bizancjum Aleksy Komnen (1081-1118) nie mogąc stawić czoła wszystkim wrogom na raz zawarł pokój z Turkami i dla skutecznego oparcia się niebezpieczeństwu na Bałkanach zwrócił się o pomoc do różnych władców Zachodu. Chodziło mu jedynie o uzyskanie tą drogą cenionych wysoko w Bizancjum zachodnich wojsk zaciężnych. W tym czasie zachód był pochłonięty tocząca się walką o inwestyturę. Z chwilą przechylenia się zwycięstwa we Włoszech na rzecz papieża, Urbanowi II przypomniało się o prośbie cesarza bizantyńskiego. I wówczas zrodził się w głowie papieża pomysł zorganizowania krucjaty, której celem miało być nie tyle osłonięcie Bizancjum przed naporem wrogów, co wyparcie Turków z Ziemi Świętej.

Kontakty krajów europejskich z Palestyną były zawsze b. żywe. Liczne rzesze pątników odwiedzały to miejsce. Nie przerwały ich napływu ani zajęcie Palestyny przez Arabów w 637 roku ani przejście jej pod władzę kalifatów fatymidzkich w 969 r. Arabowie odnosili się tolerancyjnie do chrystianizmu i nie przeszkadzali pielgrzymom odwiedzającym miejsca święte w Palestynie. Zdobycie Palestyny przez Turków Seldżuków zmieniło ta sytuację. Byli oni bowiem nietolerancyjnymi fanatykami islamskimi. Nie tylko czynili trudności pielgrzymom, przybywającym z Europy ale także uciskali tamtejszą ludność chrześcijańską.

Były też i inne powody podjęcia krucjat: przeludnienie wsi zachodnioeuropejskiej wpłynęło w tym okresie na ruchliwość ludności chłopskiej. Feudałowie też byli zainteresowani możliwością zdobycia nowych ziem, które pozwoliłyby na wyposażanie młodszych potomków zrodzonych dynastii feudalnych, pozbawionych widoków na uzyskanie lenn w kraju (obowiązywała bowiem zasada majoratu – dziedziczenie przez pierworodnego, starszego). Do tego doszedł też fanatyzm religijny tamtego okresu, nadzieje na łupy . Warunkiem sprzyjającym były też intensywne już w XI w kontakty handlowe z Lewantem (kraje położone na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, odpowiadające dzisiejszemu określeniu Bliskiego Wschodu, handel z tymi krajami nazywano lewantyńskim), rozwijane przez miasta włoskie i w związku z tym dobrze poznane szlaki morskie i drogi lądowe.

Ogłoszenie krucjaty nastąpiło na synodzie w Clermont we Francji w 1095 roku. Dopiero na jego koniec w przemówieniu papież Urban II wezwał wszystkich do przyjścia z pomocą uciśnionym przez Turków w Palestynie. Jako swego przedstawiciela (legata) wyznaczył Ademara z Monteil, biskupa Puy. Propaganda prowadzona przez duchowieństwo posługiwała się falsyfikatami i wykorzystywała ciemnotę i fanatyzm ludzi. Toteż jej wyniki przekroczyły najśmielsze oczekiwania.

I  Krucjata 1096 r.

a) krucjata chłopska

Oprócz feudalnego rycerstwa, zaprawionego w bojach, zgłaszali się masowo chłopi (duża rola w agitacji pustelnika Piotra z Amiens), którzy uznawali tę wyprawę za swój jedyny ratunek. Nie orientowali się w trudnościach wyprawy, wierzyli natomiast, że spowoduje ona radykalna poprawę ich warunków bytu. Cel swojej wędrówki, biblijne Jeruzalem, wyobrażali sobie jako wyśnioną ziemie obiecaną. Słabo uzbrojeni zgłaszali się z żonami dziećmi. Zebrali się z północnej Francji i Lotaryngii. Z ochotników chłopskich nikt nie osiągnął celu. Znaczna część uległa już rozproszeniu nad Renem z powodu grabieży. Tylko 2 oddziały i to z wielkimi stratami dotarły do Konstantynopola w 1 VIII 1096 roku. Nie chcąc wbrew radom cesarza Aleksego oczekiwać na przybycie wyprawy rycerstwa przeprawili się na brzeg azjatycki i w I bitwie stoczonej z Turkami zostali całkowicie wytępieni.

b) Krucjata rycerska

 Sam Urban II obliczał zgłoszonych krzyżowców na 300000. Ponieważ tak olbrzymiej armii nie dałoby się w marszu wykarmić, organizatorzy zgodzili się na to, że do Konstantynopola ruszy ona w paru kolumnach, skupiających krzyżowców pochodzących z jednego i tego samego terytorium i będzie wędrować różnymi szlakami.

Lotaryńczycy – wódz Gotfryd  z Bouillon i jego brat Baldwin, ku Bałkanom doliną Dunaju, a więc lądowym traktem pielgrzymów udających się do Ziemi Świętej

Normanowie włoscy = na czele syn  Robert Giscard – Boemund i jego siostrzeniec Tankred, przez cieśninę Otranto

Prowansalczycy – na czele hr., Tuluzy Rajmnudn z ST. Giles i legat papieski Ademar z Monteil przez północne Włochy i Dalmację.

Mieszkańcy północnej Francji i Flandrii – Robert ks. Normandii, Stefan hr. Blois i Robert ks. Flandrii do portu Bari w południowych Włoszech a stamtąd morzem do Durazzzo.

Wieść o nadciąganiu tal licznego wojska niepokoiła cesarza Aleksego. Zachodziła obawa, że przybysze zechcą podporządkować sobie osłabione cesarstwo. Aby temu zapobiec, Aleksy postanowił nakłonić krzyżowców do złożenia sobie lennej przysięgi i obietnicy, że wszystkie odzyskane w walce z Turkami ziemie zostaną zwrócone prawowitemu władcy, tzn. cesarzowi bizantyńskiemu. Udało się uzyskać ten cel. Krzyżowcy z Konstantynopola w V 1097 roku po przekroczeniu pobliskiej granicy tureckiej stanęli pod murami Nicei – naczelnym dowódcą został hrabia Tuluzy. Wówczas Turcy przezywali kryzys wewn. Krzyżowcy zdobyli Niceę. Jednak słaba stroną armii krzyżowców był brak jednolitego dowództwa. Każdy z panów feudalnych działał na własną rękę, a oprócz oficjalnego celu krucjaty miał na widoku osiągnięcie korzyści osobistych. Państewko łacińskie założył pod nazwą hrabstwa Edessy Baldwin. Pozostała część krzyżowców wkroczyła tymczasem do Syrii i w 1097 roku znalazła się pod murami Antiochii. Boemundowi chcącemu mieć to miasto dla siebie udało się przekupić niektórych jego obrońców i w 1098 r. opanował on Antiochę. Dalej nastąpił marsz na Palestynę. W marszu na Jerozolimę łacinnicy nie natrafili na poważniejszy opór. Krzyżowcy dotarli do miasta 7 VI 1099 roku. Zastali miasto silnie umocnione, ale jego okolice były opuszczone i pozbawione żywności i wody. 15 lipca zdobyto miasto. Krwawa masakra mieszkańców miasta, która nastąpiła po jego zdobyciu, rzuciła wprawdzie postrach na ludność Palestyny, ale zamiast osłabić wzmogła w rezultacie jej wole oporu. Opanowanie Jerozolimy nie równało się wyparciu wyznawców islamu z Palestyny. Mimo nie zakończonego podboju kraju rozpoczęły się wśród zwycięzców spory o charakter władzy na opanowanych obszarach. Dostojnicy papieski wystąpili z propozycją potraktowania zdobyczy jako własności papieskiej – tworząc państwo kościelne. Przedstawicielem papieskim w charakterze świeckiego władcy tego kraju winien zostać patriarcha jerozolimski. Postulat ten ze względu na zdecydowany opór ze strony feudałów świeckich nie został całkowicie zrealizowany. Naczelnikiem państwa obrano jednak ulegającego wpływom kościelnym Gotfryda z Bouillon, który poprzestał na tytule :obrońcy grobu świętego. Uznano również zgodnie z duchem prawa lennego pretensje kurii rzymskiej do tzw. nagiej własności ziem opanowanych przez krzyżowców. Toteż ich posiadacze zobowiązani byli do złożenia formalnego hołdu patriarsze, jako przedstawicielowi papiestwa, którego mieli stać się wasalami.

Powstanie Królestwa Jerozolimskiego

Sytuacja powyższa uległa zmianie po zgonie Gotfryda (1100), wobec powierzenia przez feudałów jerozolimskich władzy hr. Edessy, bratu zmarłego władcy Baldwinowi. Nie miał takiego podejścia do kościoła jak jego poprzednik. Przyjął bez wahania tytuł królewski. Jego więc należy uznać za właściwego organizatora Królestwa Jerozolimskiego, którego lennami stały się niezależne dotąd państwa łacińskie Lewantu jak hr. Edessy. Księstwo Antiochy oraz hrabstwo Trypolisu. Na obszarze opanowanym przez łacinników panowały stosunki kolonialne, tzn. Europejczycy stali się klasą panującą, natomiast ludność miejscowa uległa deklasacji. Zaprowadzono tu prawo lenne w klasycznej postaci. Rola kierownicza w dziedzinie handlu przypadła Włochom - lukratywny handel ze Wschodem.

Zakony rycerskie

Przybywający do krajów Lewantu zachodni feudałowie natrafiali tam na opór miejscowego chłopstwa i na jego wrogość również ze strony religijnej. Tą wrogość odczuwali także pielgrzymi. Powstawały więc dla wędrujących pielgrzymów hospicja, a dla chorych szpitale. Przed pojawieniem się krzyżowców były to instytucje b. nieliczne. Z chwilą utrwalenia się tam rządów łacińskich ich sytuacja uległa ewolucji. Dodatkowo państewka łacińskie cierpiały na chroniczny brak ludzi mogących walczyć z naporem wyznawców islamu, należało więc powołać odpowiednie do tego instytucje.

Templariusze

I jej próbą było skupienie około 1118 r. przez Hugona z Paynes, rycerza przybyłego Szampanii, kilku towarzyszy którzy zdecydowali się poświęcić obronie pielgrzymów. Bractwo, od siedziby która przyznano mu w pałacu królewskim w pobliżu świątyni Salomona (templum) otrzymało nazwę templariuszy. Z ramienia cystersów Bernard z Clairvaux opracował dla nich regułę wzorowaną na cysterskiej, która została zatwierdzona przez papieża w 1128 r. Nowa i niespotykana dotąd formuła zakonna. W przeciwieństwie do rozpowszechnionego zwyczaju, zostali w niej wysunięci na czoło bracia świeccy, którzy oprócz przyjętych przez wszystkie zakony ślubów czystości, posłuszeństwa i ubóstwa, zobowiązali się już nie tylko do obrony pielgrzymów, ale również do prowadzenia walki zbrojnej z niewiernymi.

Joannici i zakon Montjoye

W 3-cim dekadzie XII w. przeprowadzono reorganizację dawnego bractwa św. Jana, które od 1070 r. utrzymywało w Jerozolimie szpital i hospicjum dla pielgrzymów. Powstały tą droga zakon rycerski otrzymał nazwę joannitów.

Około 1180 roku rycerz hiszpański Rodryg powołał do życia zakon Montjoye, który już w 1204 r. został wchłonięty przez templariuszy. .

Krzyżacy

Podobnie jak zakon joannitów wyłonił się on ze zorganizowanego w 1190 roku niemieckiego bractwa szpitalnego, które powstało w Jerozolimie przed 1145 r. Celem tej reorganizacji zrealizowanej przez ks. Fryderyka Szwabskiego (syn Fryderyka Rudobrodego) byłą zapewnienie Cesarstwu trwałego oparcia na brzegach Lewantu. Pełna nazwa zakonu to Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Miał rekrutować swych członków gł. spośród Niemców.

Ustrój zakonów rycerskich

Podlegały bezpośrednio kurii rzymskiej; władca świecki nie miał na nich żadnego wpływu; na czele stał obieralny wielki mistrz; mnisi dzielili się na rycerzy, kapelanów i braci służebnych; ślubowali ubóstwo, posiadali ziemię i ogromne zasoby pieniężne.

II krucjata (1147-1149)

Istnienie państewek łacińskich na Bliskim Wschodzie było uwarunkowane wewnętrznym rozbiciem świata muzułmańskiego. Dopóki ono istniało sytuacja nie ulegała zmianie. W 1144 roku hrabstwo Edessy dostało się w ręce Turów - był to najbardziej wysunięty na wschód bastion łaciński, co wywołało głęboki rezonans. Widziano w tym zapowiedź katastrofy grożącej pozostałym państewkom łacińskim i dla zapobieżenia postanowiono przyjść z pomocą, Inicjatorem II krucjaty był król francuski Ludwik VII. Akcja propagandową zajął się papież Eugeniusz III oraz zakon cystersów - najwybitniejszy przedstawiciel Bernard z Clairvaux. Zaangażowali się też Niemcy z królem Konradem III na czele.

Zadawniona niechęć miedzy królami sprawiła, że każdy z nich podjął wyprawę na własną rękę i starał się szkodzić rywalowi. Jeśli dodamy do tego spory łacińsko-bizantyńskie to odnajdziemy źródło klęski II krucjaty. Wyprawa Konrada III osłabiona trudnym przemarszem do Konstantynopola nie zdołał przełamać oporu Turków pod Dorylaeum w 1147 roku- zawrócił do Nicei. Ludwik VII przeprowadził swe wojska dłuższą droga nadbrzeżną przez ziemie podległe Bizancjum. Dotarł do Syrii, ale nic nie wskórał.

Łacinnicy zrodzeni tam z małżeństw mieszanych to tzw. pullowie.

Niepowodzenie II krucjaty wywarło w Europie wrogie nastroje wobec jej organizatorów. Tymczasem następowała konsolidacja państwowa Turków. W tych warunkach coraz więcej zwolenników znajdował w Królestwie Jerozolimskim pogląd, że przyszłość tego państwa zależy od ułożenia sobie stosunków z fatymidzkim Egiptem. Jednak w 1171 Egipt dostał się w ręce Turków – władzę objął Saladyn. Nowy król łaciński w Jerozolimie Gwidon z Lusignan pozbawiony jakichkolwiek talentów zdecydował się na nierówną walkę z Saladynem  i w bitwie stoczonej 4 lipca 1187 roku pod Hattin został rozgromiony dostając się do niewoli, co było jednoznaczne z opanowaniem Jerozolimy przez Saladyna, któremu potrafiły się oprzeć tylko 3 ośrodki, a mianowicie Tyr, Trypolinia i Antiochia.

III krucjata (1189-1192)

Wieść o katastrofie wstrząsnęła Europą. Pod naciskiem Rzymu doszło do zorganizowania trzech poważnych wypraw, które nazwano później III krucjata. W 1189 r. ruszyła dobrze zorganizowana ekspedycja niemiecka pod wodzą cesarza Fryderyka I Rudobrodego. Kierowała się ona do Syrii droga lądową poprzez Antiochę. Przedostali się do Cylicji. Tam jednak na skutek nieszczęśliwego wypadku -  utonął w rzecze Salef cesarz Fryderyk (1190), została zdezorganizowana cała armia. Tylko jej szczątki dotarły do Palestyny i wzięły udział w walkach pod obleganą przez krzyżowców Akką.

Dwie inne wyprawy zostały zorganizowane przez królów francuskiego Filipa Augusta i anglo-normandzkiego Ryszarda Lwie Serce. Obaj ci władcy skłóceni ze sobą, wybrali drogę morską zatrzymując się na Sycylii. Podczas gdy wyprawa Filipa Augusta lądowała ostatecznie pod Akką w 1191 roku,  Ryszard Lwie Serce wylądował na Cyprze, który podbił.  Wspólne wysiłki krzyżowców różnych narodowości doprowadziły jednak w końcu do kapitulacji Akki. Sukces ten stał się dla Filipa pretekstem do wycofania się z wyprawy. Natomiast Ryszard, któremu przypadło naczelne dowództwo jeszcze przez rok prowadził walki o utracone ziemie  Królestwa Jerozolimskiego. Ostatecznie zawarto pokój z Saladynem w 1192 r., na mocy którego w ręce łacinników dostał się wąski pas wybrzeża od Tyru do Jafy. Saladyn otrzymał resztę terytorium Królestwa  Jerozolimskiego, godząc się jedynie na dopuszczenie pielgrzymów do chrześcijańskich miejsc świętych.

IV krucjata (1202-1205)

Papież Innocenty III uznał ten kompromis za nie do przyjęcia, ale wtedy nie było już tylu chętnych. Plan nowej wyprawy przewidywał zaatakowanie przez krzyżowców Egiptu, jako źródła potęgi Saladyna. Miejscem koncentracji uczestników miała być Wenecja, liczono bowiem że jej flota przewiezie ich do ujścia Nilu. Kiedy jednak uczestnicy wyprawy zebrali się tam w 1202 r. okazało się że brakuje im na to pieniędzy. Wykorzystał to doża wenecki Mandolo. Zaproponował przewiezienie uczestników w zamian za pomoc Wenecji w walce z dalmatyńską Zarą. Krzyżowcy pod wodzą Bonifacy di Monferrato, zaatakowali to miasto. Krok ten wywołał burzliwą dyskusję  na temat legalności takiego wykorzystywania krucjaty. Teraz o pomoc do krzyżowców wystąpił Aleksy, syn zdetronizowanego cesarza bizantyńskiego. Obiecywał przywileje handlowe i tak w 1203 r. krzyżowcy wylądowali w pobliżu Konstantynopola. Przywrócony do rządów Izaak Angelos nie zdołał wywiązać się z obietnic złożonych przez jego syna. W związku z tym krzyżowcy rozpoczęli  szturm na Konstantynopol dnia 8 IV 1204 roku. Po 5 dniach miasto padło i zostało złupione przez krzyżowców. Wśród wodzów krucjaty powstał plan zastąpienia greckiego Cesarstwa Bizantyńskiego przez Cesarstwo łacińskie, które usunęłoby schizmę kościelną. Cesarzem obwołano (feudałowie francuscy i włoscy oraz patrycjat wenecki) Baldwina hr. Flandrii. Cesarstwo to upadło w 1261 roku pod naciskiem Cesarstwa Nicejskiego. Zwane jest Cesarstwo łacińskie – efemeryda zachodnia nad Bosforem

Krucjata dziecięca (1212)

Niepowodzenia inicjatyw krucjatowych sprzyjały w Europie wystąpieniom mistycznym, świadczącym niekiedy o masowej psychozie. Wtedy taki ruch ogarnął gł. młodzież. Szerzyła się wówczas wiara, że wyzwolenie grobu Chrystusa mogą dokonać jedynie niewinne dzieci. Ogarnięte tą psychozą wędrowały one ku portom śródziemnomorskim w 1212 r. ginąc po drodze z głodu, wycieńczenia i chorób.

V krucjata (1217-1221)

Zorganizowana została przez feudałów europejskich. Jej przywódcami byli król węgierski Andrzej II i książę austriacki Leopold VI, którzy w 1217 r. dotarli do Palestyny. Król jerozolimski zaatakował w1218 r. Egipt. Krzyżowcom udało się opanować Damiettę stanowiącą kluczową pozycje w delcie Nilu, ale sukces ten przekreśliła niefortunna wyprawa na Kair podjęta pod naciskiem legata papieskiego. Krzyżowcy otoczeni w jej trakcie przez Turków uniknęli ostatecznej klęski za cenę zwrotu Damietty i wycofania się z Egiptu w 1221 r..

Krucjata Fryderyka II  (zwana niekiedy VI krucjatą – 1218-1219)

Wyruszył w 1228 r. do Palestyny. Zamiast jednak walczyć z Saracenami droga układów uzyskał od sułtana egipskiego zwrot pewnej części Królestwa Jerozolimskiego z 3 świętymi miastami – Jerozolimą, Betlejem i Nazaretem. W 1229 r. jako małżonek dziedziczki korony jerozolimskiej odbył w Jerozolimie swoja koronację, po czym powrócił do Europy zostawiając tam swojego namiestnika. Ze względu na bezkrwawy charakter tej ekspedycji większość badaczy odmawia jej nazwy krucjaty.

VI  (VII) krucjata (1248-1254)

W 1244 ponownie utracono Jerozolimę, co było głównym powodem nowej krucjaty. Podjął się jej król francuski Ludwik IX. Krzyżowcy opuścili Francję w 1248 r., zatrzymali się na Cyprze, a w 1249 r. zaatakowali Egipt. Opanowali Damiettę i ruszyli ku Kairowi. Armia poniosła jednak doniosłe straty, a  król dostał się do niewoli. Uwolniony za okup w 1250 r. musiał oddać Damiettę.

VII  (VIII) krucjata (1270-1292)

Ludwik IX postanowił jeszcze raz zaatakować Egipt. Wprowadzony jednak w błąd przez swoich doradców wylądował tym razem w Tunisie w 1270 r., licząc że sułtan tamtejszy poprze jego działania wojenne przeciwko Egiptowi. Tak się jednak nie stało, a sam król  padł ofiara epidemii i zmarł w Tunisie.

Upadek Królestwa Jerozolimskiego

W 1292 r.  po 7 tygodniowym oblężeniu Turcy zdobyli Akkę – ostatnią twierdzę łacienników.

Bilans krucjat

1. krucjaty przyniosły korzyści materialne dwóm siłom – papiestwu (w zamian za niezbędną do pokrycia gotówkę, której jednym z nielicznych dysponentów był Kościół, przejmował on od rycerstwa i feudałów majątki ziemskie), miasta włoskie i miasta południowej Francji i Katalonii.

2. aż do 1204 roku dzięki wyprawom wzrastał autorytet papieża

3. wojna święta z muzułmanami nie przyniosła jej uczestnikom odrodzenie moralne – grabieże, mordy, tysiące trupów

4. jednocześnie nasiliły się na Zachodzie postawy antysemickie, już w XIII w wydzielano Żydom odrębne dzielnice w miastach (getta), nakazywano im nosić odrębną odznakę oraz strój

5. zdobycie Konstantynopola przez krzyżowców doprowadziło do zniszczenia wielkiego ogniska cywilizacji.

Ad. 2. Walka rodu Staffów z papiestwem.

Średniowieczne Niemcy (od 1138 r. do 1254 r. panuje dynastia Hohenstaufów) nie tworzyły jednolitego organizmu politycznego. Obok księstw, które powstały z plemiennych państw, jak Saksonia czy Bawaria, autonomie zdobyły także zakładane na wschodzie marchie: Łużycka, Miśnieńska, Brandenburska, Między księstwami istniały duże różnice ustrojowe, etniczne, a władzę w nich dzierżyli przedstawiciele lokalnych dynastii. Ich potęga polityczna osłabiła władzę zwierzchnią króla, tym bardziej, że tron niemiecki był elekcyjny, a kolejne dynastie wymierały b. szybko. Dzieje polityczne Niemiec obfitowały w bunty opozycji książąt i walki wewn. Wobec potęgi książąt tylko niektórzy z panujących byli w stanie zdobyć silną władzę, jednak nie bez ustępstw. Taka politykę prowadzili władcy z dynastii Hohenstaufów: Fryderyk Barbarossa, Henryk VI i Fryderyk II.

Sytuacja w Niemczech zmieniła się w 1152 r., kiedy po zgonie Konrada II korona przeszła w ręce jego kuzyna Fryderyka II Rudobrodego (Barbarossy). W 1154 udał się on do Włoch celem przeprowadzenia swej koronacji. Nowym papieżem był od niedawna Hardian IV. Już w czasie uroczystości koronacyjnych w Rzymie doszło do incydentów, które spowodowały, że papież chcąc się zabezpieczyć przed Fryderykiem zawarł porozumienie. z Normanami. W 1158 roku Fryderyk ponownie wkroczył do Włoch gdzie miał zamiar wprowadzić w życie swoją wizję uniwersalizmu cesarskiego.  Ponadto dążył on do podporządkowania cesarstwu miast północnowłoskie, tj. miast Lombardii, przez co miał całkowita kontrolę nad handlem lewantyńskim. Uważał, że Cesarstwo stanowi najwyższą instytucję świata chrześcijańskiego. Wszystkie inne państwa winny zejść w stosunku do niego do roli zwykłych prowincji, a papiestwo znaleźć się w podobnym położeniu jak biskupstwa Rzeszy. Wyznawał stara rzymską zasadę – to co podoba się władcy, posiada moc prawa”. Kiedy w 1159 roku zmarł Hadrian IV dyplomacja cesarska postanowiła przeprowadzić wybór odpowiadającego jej kandydata, a strona papieska swojego. W rezultacie doszło do podwójnej elekcji: większość opowiadała się za Rolandem Baninelli, który przyjął imię Aleksandra III, a mniejszość procesarska za kardynałem Oktawianem, czyli Wiktorem IV . Była to schizma papieska. W 1164 zmarł antypapież Wiktor IV i na życzenie cesarza obwołano nowego elekta Paschalisa II. W obronie Aleksandra III związał się tzw. Liga Lombardzka (miasta północnowłoskie dążące do wyzwolenia się spod niebezpieczeństwa wpływów Fryderyka), która w 1176 pokonała Fryderyka w bitwie pod Legnano. Klęska ta zmusiła Fryderyka do szukania kompromisu. Pokój między papieżem a Aleksandrem III  podpisano w 1177 r. w Wenecji, na mocy którego cesarz wyrzekł się dalszego popierania schizmy i uznał prawowitość wyboru Aleksandra III. Mimo tego w poł. XII wieku Hohenstaufowie opanowali należące od poł. X wieku do Normanów Królestwo Neapolu (i Sycylii).

Fryderyk podejmując wyprawę do Jerozolimy ustanowił Henryka VI regentem na czas swojej nieobecności. . Po jego śmierci w 1190 roku stał się on prawowitym władcą. Opanowanie państwa Normanów zbliżyło go do ideału monarchii uniwersalnej, o której marzył jego ojciec. Henryk VI  zmarł w 1197 roku. Jeszcze za życia swego ojca został poślubił on ciotkę króla Sycylii Wilhelm II Konstancję i nabywał prawa do korony sycylijskiej. Poprosił jeszcze przed swą śmiercią papieża o dopilnowanie uprawnień koronnych jego 3 letniego syna Fryderyka II, na co nie chciał się zgodzić papież – wiedział bowiem jakie niebezpieczeństwo płynie z połączenia koron cesarskiej i sycylijskiej. W 1198 roku papieżem został wybrany Innocenty III (1198-1212) wybitny teolog i mąż stanu, który przystąpił do planu rekuperacji, tj. odzyskiwania wszelkich uprawnień utraconych na skutek sukcesów dynastii Hohenstaufów. Dążył on do narzucenia swojej hegemonii całym Włochom. Koniecznym warunkiem powodzenia tej polityki było niedopuszczenie do połączenia korony niemieckiej z sycylijską. Uznał on wprawdzie prawa Fryderyka II do tronu sycylijskiego, jakie odziedziczył on po swej matce, ale sprzeciwił się uznaniu go władca Niemiec. W Niemczech papież poprał syna króla Henryka Lwa – Ottona IV, a stronnicy dynastii Szatufów opowiedzieli się za bratem zmarłego Henryka IV -  Filipem. W 1210 roku papież rzucił jednak klątwę na Ottona IV i zaczął się rozglądać za nowym kandydatem na antykróla i antycesarza. Te okoliczności sprawiły, że odżyła kandydatura 15-letniego wówczas Fryderyka II. Innocenty III zgodził się poprzeć jego kandydaturę na króla Niemiec, ale z zamian za to, ten ostatni miał się wyrzec praw do korony sycylijskiej, na co zgodził się Fryderyk II panujący w latach 1215-1250.

Polityka stosowana przez Innocentego III wskazuje, że dążył on do urzeczywistnienia idei teokratycznych. Hasło: „Bóg przekazał rządy Piotrowie nie tylko nad Kościołem powszechnym, ale też i nad całym światem”, starał się wprowadzić w życie. Od początku XIII wieku do XIX toczył się spór, kto ma mieć najwyższą władzę w kościele- papież czy sobór. Innocenty III opowiedział się z papieżem. Od tego momentu toczyły się spory między kurialistami – zwolennicy przewagi papieży nad soborami, a konsyrialistami – zwolennicy przewagi soborów nad papieżami. (Ten spór miał swoje odzwierciedlenie na soborze w Konstancji, na soborze trydenckim, ostatecznie sobór I watykański uznał nieomylność papieża w sprawach wiary). Dążył do podporządkowania sobie poszczególnych monarchów i krajów zwierzchnictwu Rzymu. Portugalia zgodziła się płacić na rzecz Papiestwa roczną daninę, Aragonia, Anglia stały się lennami papieskimi, a władcy Serbii i Bułgarii przyjęli korony królewskie z Rzymu. Zewnętrznym przejawem siły papieża (rozbudował m.in. urzędy) był sobór laterański z 1215 roku.

Fryderyk II koronował się w 1215 roku w tradycyjnym miejscu w Akwizgranie na króla Niemiec. Następca zmarłego w 1216 roku Innocentego III -  Honoriusz III, jako dawny wychowawca Fryderyka II patrzył przez palce na nieprzestrzeganie przez tego ostatniego umowy z 1210 roku (tj. nie łączenie dwóch koron). Wykorzystując ten stan, młody władca, który fikcyjnie przekazał koronę sycylijską świeżo narodzonemu synowi, powrócił otwarcie do wykonywania praw zwierzchnich nad tym terytorium. Taki stan uległ zmianie, gdy po śmierci Honoriusza III papieżem został niechętny Hohenstaufom Grzegorz IX w 1227 roku. Kiedy więc Fryderyk nie dotrzymał ostatecznego terminu rozpoczęcia krucjaty, Papież rzucił na niego klątwę. W czasie gdy wyklęty cesarz nie zwracając na to uwagi podjął krucjatę (1228/1229) papież wkroczył do Sycylii. Jednak Fryderyk II powracający ze Wschodu rozgromił wojska papieskie i zmusił Grzegorza IX do zawarcia pokoju w San Germano w 1230 r. Fryderyk II w konstytucjach ogłoszonych w Meli w 1231 roku zapoczątkował proces przekształcania tego feudalnego państwa (tj. Sycylii) w biurokratyczna machinę typu absolutystycznego. Starając się podobnie jak ojciec o zapewnienie dynastii Sztaufów dziedzicznej korony niemieckiej i cesarskiej szedł na daleko idące ustępstwa wobec Książąt Rzeszy. Przyznał im prawa suwerenne w dziedzicznych księstwach i w praktyce przyczynił się do całkowitego partykularyzmu politycznego Rzeszy. Walka wewnątrz Rzeszy między przeciwnikami  Fryderyka II zwanymi gwelfami (od antysztaufowskiego rodu Welfów) a jego zwolennikami zw. gibelinami (od rodowego zamku Sztaufów Waibling). Fryderyk II zamarł w 1250 roku. Do 1254 panował jego syn Konrad IV, a po nim Wilhelma Holenderskiego, który zmarł w 1254 roku. Od 1254 roku do 1273 roku w Niemczech toczą się walki o tron z których zwycięsko wyjdzie w 1273 roku Rudolfa z Habsburga, otwierając nową dynastię Habsburgów. Okres 1254-1273 otrzymał nazwę Wielkiego Bezkrólewia.. Zaznaczył się w dziejach Niemiec dalszą walką o tron, rozbiciem feudalnym, nasileniem wojen prywatnych i gwałtów popełnianych przez rozbójnicze rycerstwo.

Ad. 3. Zatarg Filipa IV Pięknego z papiestwem.

Filip IV Piękny, syn i następca Filipa III, wstąpił na tron w 1285 roku. Dążył do definitywnego wyparcia Planatgenetów z kontynentu. Pretekst konfliktu był jednak b. błahy chodziło bowiem o zatarg w jednym z portów kontynentalnych między marynarzami obu narodowości. Pozwoliło to Filipowi podjąć kroki wojenne przeciwko Gujennie (1294). Król angielski Edward I zdołał tymczasem pozyskać sprzymierzeńców w Rzeszy i Flandrii. Ponieważ walka się nasilała i wymagała pieniędzy Filip IV dla uzyskania środków na prowadzenie dalsze wojny zaapelował raz jeszcze do duchowieństwa o przedłużenie płaconej dotąd dziesięciny. Zgodzono się na to choć niechętnie. Kiedy jednak w 1296 roku król domagał się dalszego jej uiszczania odwołano się do Rzymu. W 1294 na tronie papieskim zasiadł ambitny Bonifacy VIII., który w 1296 roku ogłosił bullę „Clericis laicos”, w której zakazywał władcom świeckim opodatkowania Kościoła, a duchowieństwu zbaraniał płacenia jakichkolwiek danin bez zgody papieża. Wprawdzie było to potwierdzenie uchwał soboru laterańskiego z 1215 roku jednak wywołało gwałtowny sprzeciw Francji i Anglii. Filip zakazał wywozu złota i srebra poza Francję co godziło w interesy kurii oraz rozpoczął kampanie antypapieską. W tej sytuacji Bonifacy VIII w 1297 został zmuszony do wydania encykliki w której przyznał Filipowi w razie nagłej potrzeby prawo opodatkowania kleru bez uciekania o zgodę Rzymu. Rzeczywistym podłożem konfliktu było z jednej strony dążenie Filipa do zapewnienia sobie władzy niemal absolutnej i całkowite uniezależnienie kościoła we Francji od Rzymu z drugiej zaś pretensje papieża do panowania nad światem. Król w tej walce uzyskał poparcie innych stanów francuskich (szlachta, mieszczanie, część duchowieństwa) na zwołanym w 1302 roku zgromadzeniu reprezentantów tych grup społecznych zwanym Stanami Generalnymi – to początek parlamentaryzmu. Od czasów pontyfikatu Klemensa V (1305-1314), a dokładnie od 1309 roku siedzibą papieży nie był Rzym lecz Awinion na terenie Francji. Stan taki utrzymał się do 1378 roku i przeszedł do historii jako tzw. niewola awiniońska. Politycznymi opiekunami papieży w tym czasie byli królowie francuscy. Papiestwo przestało być liczącą się siłą na Zachodzie. Świadom tego upadku papież Grzegorz XI za namową mistyczki włoskiej Katarzyny ze Sieny, postanowił przenieść z powrotem siedzibę do Rzymu. Jego śmierć w 1378 doprowadziła do rozłamu w kościele. W Rzymie został wybrany nowy papież Urban VI, ale kardynałowie francuscy wybrali w Awinionie Klemensa VII. W taki sposób doszło do Wielkiej Schizmy Zachodniej, która trwała do 1449 roku. W tym czasie żaden z papieży nie był w stanie zdobyć wystarczającej przewagi. W 1449 roku abdykował ostatni antypapież awinioński. W międzyczasie obradowały sobory: w latach 1414-1418 sobór w Konstancji zwołany przez cesarza Zygmunta Luksemburskiego , gdzie wystąpiła sprawa Husa oraz uznano wyższość soboru nad papieżem, a także uznano wyższość Rzymu nad Awinionem oraz sobór we Florencji, gdzie zwarto tzw. umowę, która miała zakończyć schizmę wschodnią oraz papiestwo ustąpiło na rzecz władców świeckich- wyraziło zgodę aby mieli oni wpływ na obsadzanie biskupstw oraz prawo do części dochodów kościoła.