Czynniki przyczyniające się do upadku państwa polskiego narastały przez kilka wieków. Istnieje wiele przyczyn, które można zlokalizować na różnych etapach historii. Trudno jest jednak wskazać początków degradacji Rzeczypospolitej, ponieważ wpływało na tą sytuację bardzo wiele czynników politycznych, gospodarczych i związanych z mentalnością polskiego społeczeństwa. Szlachta stanowiąca ponad 10% społeczeństwa posiadała główny wpływ na sprawy polityki Rzeczypospolitej. Jej pozycja zaczęła rosnąć dwa wieki wcześniej w skutek nadawania licznych przywilejów. Rody szlacheckie odznaczały się własnymi herbami i nazwiskami rodowymi. Pozycja szlachty tkwiła w wykonywaniu jurysdykcji nad poddanymi, posiadaniu dóbr na prawie rycerskim i służbie rycerskiej. Z czasem przewaga szlachty nad królem stała się bardzo widoczna. Był to stan niezależny od nikogo, który miał ogromny wpływ na sprawy polityki. W skutek licznych wojen w XVII wieku kraj uległ degradacji. Obce wojska doszczętnie rujnowały gospodarkę i handel. Rosła pozycja magnaterii, która niejednokrotnie utrzymywała szlachtę zaściankową lub gołotę. W zamian wszystkie głosowania na sejmach rozstrzygano w interesie poszczególnych magnatów. Ich celem była koncentracja władzy oraz nieograniczone rządy. Rzeczypospolita była centrum tolerancji religijnej, podczas gdy w innych europejskich krajach prowadzono wojny religijne. Pierwsze wewnętrzne problemy, które wpływały na dynamikę Rzeczypospolitej pojawiły się za panowania dwóch ostatnich Jagiellonów. Rywalizowały ze sobą stare rody możnowładców i nowa, średnia szlachta, która przez przywileje gospodarcze i polityczne zaczęła osiągać duże znaczenie. Za rządów Aleksandra Jagiellończyka i Zygmunta Starego faworyzowano oligarchię szlachecką przez nadawanie jej licznych urzędów i dóbr ziemskich, zwanych królewszczyznami. Średnia szlachta domagała się uzyskania podobnych praw i przywilejów, a dzięki zasadzie zakazu łączenia w jednych rękach niektórych godności i urzędów wzmocnieniu uległa jej pozycja. W 1505 roku konstytucją Nihil novi wprowadzono formułę, że król bez zgody senatu i izby poselskiej nie będzie sam podejmował decyzji. Działalność ruchu egzekucji praw i dóbr wprowadziła nowe zmiany. Spisaniu uległy dobra koronne, nastąpiła egzekucja dóbr, powołano wojsko kwarciane, skontrolowano finanse królewskie, utworzono skarb publiczny oraz ujednolicono administracyjnie państwo przez ograniczenie odrębności Mazowsza, Litwy, Prus Królewskich i Księstwa Oświęcimsko - Zatorskiego. Słabość Rzeczypospolitej uwidaczniała się w sposobie wyboru króla - wolnej elekcji, która rodziła spory między szlachtą a magnaterią. Niektórzy królowie pochodzący z elekcji wzmocnili lub starali się umocnić Polskę. Zdarzało się jednak, że popełniano wiele omyłek. Ingerencja obcych doradców królewskich powodowała słabość państwa polskiego, które za panowania królów saskich straciło na znaczeniu. W 1652 roku poseł Władysław Siciński pochodzący z Upity pojedynczym hasłem "liberum veto" doprowadził do przerwania obrad sejmu. Spowodowało to reakcję łańcuchową, ponieważ każdy poseł stosując tą zasadę mógł przerwać posiedzenie sejmu. Wywołało to ogromny niedowład skarbowo-wojskowy, gdyż trudno było cokolwiek ustalić, zwłaszcza cła i podatki. Stosując zasadę liberum veto zrywano sejmy i sejmiki, dochodziło do przekupstw magnatów, którzy pozostawali na usługach obcych władców. Nie było silnej armii i brakowało pieniędzy na jej rozbudowanie. Dodatkowo ciągłe wojny domowe kłóciły ze sobą społeczeństwo. Za rządów Augusta II Sasa zdecydowano się na wojnę ze Szwecją celem zajęcia Inflant. Szwedzi okazali się jednak doskonale przygotowani do wojny, a odpierając najazd Polaków zepchnęli wojsko Rzeczypospolitej po Karpaty, co wywołało niezadowolenie społeczeństwa polskiego wobec panowania saskich władców.
W odpowiedzi na krytycyzm monarchii na teren Rzeczypospolitej wkroczyło wojsko saskie prowadząc liczne grabieże. W czasie wojny prusko - austriackiej prowadzonej przez Fryderyka Wilhelma II oraz Marię Teresę główne działania wojenne prowadzono na terytorium polskim, co spowodowało ogromne zniszczenia. Zrujnowana była gospodarka, ponieśliśmy straty demograficzne i zachwianiu uległ prestiż międzynarodowy. Nastąpił upadek kultury, zrodziła się ksenofobia i nietolerancja religijna. Oprócz zniszczeń wojennych w katastrofalnym stanie była oświata. Po okresie reformacji religijnej i tolerancji nastał etap kontrreformacji. Tworzono szkoły jezuickie, które od początku istnienia nie reformowano. Celem programu nauczania w tych placówkach było zdobycie minimalnej wiedzy z jednej dziedziny, podczas gdy w Europie rozwijała się nauka i powstawały nowe prądy filozoficzne. Konfederacje szlachty ukazywały słabość Rzeczypospolitej, co wykorzystywały państwa ościenne, których pozycja polityczna wzrastała. Widząc słabość Polski zaczęły interesować się naszym krajem. W tym celu w 1720 roku podpisano w Poczdamie układ austriacko - prusko - rosyjski, którego celem było niedopuszczenie do reform państwowych w Rzeczypospolitej, opierając się na zasadzie złotej wolności szlacheckiej. Próby reformowania ustroju były natychmiast hamowane przez króla, opozycję lub przez ludzi podstawionych przez obcych monarchów, którym zależało na słabości Polski. Jedna z przyczyn upadku Rzeczypospolitej tkwiła w gospodarce. Europa w XVI i XVII wieku podzieliła się na dwie strefy gospodarcze. Na zachodzie rozwijał się przemysł i rzemiosło, natomiast na wschodzie trudniono się rolnictwem. Powstawały tu wielkie latyfundia, a powszechnym typem gospodarki był folwark. Wykorzystując darmową pracę chłopa powracano do systemu pańszczyzny, podczas gdy w Europie zaczęto wprowadzać czynszowanie. Spowodowało to, że Polska stała się krajem rolniczym. Była magazynem zbożowym dla państw europejskich. Wina za upadek Rzeczypospolitej leżała też w polityce wewnętrznej i zagranicznej polskich królów, których własne interesy brały prym nad dobrem państwa. Zygmunt III Waza interesował się tylko koroną szwedzką, co doprowadziło do długotrwałej wojny z tym państwem. Źle przedstawiały się z stosunki z Rosją i Turcją, co doprowadziło do kolejnych wojen. Za rządów Władysława IV i Jana Kazimierza obce armie bezlitośnie łupiły nasz kraj. W skutek wojen traciliśmy kolejne terytoria i wpływy polityczne, ale dopiero za czasów saskich nastąpił okres nietolerancji, upadku miast i wsi. Po śmierci władców saskich królem został Stanisław August Poniatowski (1764 - 1795). Był to przedstawiciel obozu Familii, który cieszył się dużym poparciem carycy Katarzyny II. Był ostatnim królem elekcyjnym, który podjął się trudu zreformowania ustroju Polski. Wprowadzono nowy regulamin obrad sejmowych, wyłączono z udziału w zjazdach szlachtę bez majątku, czyli gołotę. Powiększono budżet wojskowy, wprowadzono dyscyplinę, zwracano uwagę na rozwój manufaktur, powiększono produkcję. Powołano Korpus Kadetów dowodzony przez Adama Czartoryskiego. W Polsce i na Litwie ustanowiono osobne Komisje Skarbowe oraz Wojskowe. Z inicjatywy polskiego króla utworzono Szkołę Rycerską, wydawano pismo oświeceniowe "Monitor". Państwom sąsiadującym z Rzeczypospolitą zależało na zaprzestaniu dalszych reform, stąd interwencja posłów rosyjskich i pruskich miała na celu niedopuszczenie do kolejnych przekształceń. Szlachta łączyła się w konfederacje. Po konfederacji radomskiej powołano barską w 1768 roku. Sprzeciwiała się ona obecności wojsk rosyjskich na terenie Rzeczypospolitej. Krytykowano politykę ingerencji Katarzyny II w sprawy polskie. W końcu 5 sierpnia 1772 roku w Petersburgu Rosja, Prusy i Austria podpisały akt rozbioru Rzeczypospolitej, nazwany I rozbiorem Polski. Rosji przypadły województwa leżące na prawym brzegu Dźwiny - województwo inflanckie, płockie i witebskie oraz część wschodniego województwa mińskiego. Razem 92 tysiące km² zamieszkiwanych przez 600 tysięcy osób. Prusom przekazano województwa pomorskie bez Gdańska, malborskie z Warmią oraz województwo chełmińskie bez Torunia. Poszczególne skrawki ziemi lęborsko - bytowskiej, poznańskiej, gnieźnieńskiej, inowrocławskiej i brzesko - kujawskiej znalazły się również pod kontrolą zachodniego sąsiada. Było to 36 tysiące km² i 580 tysiące mieszkańców. Austrii przypadł Spisz, województwo krakowskie i sandomierskie po Wisłę i rzekę San. Ponadto część województwa podolskiego po Zbrucz, województwo lubelskie, ruskie i fragmenty ziemi chełmińskiej. Obszar ten zwany Królestwem Galicji i Lodomerii obejmował 82 tysiące km² z 2, 5 milionami mieszkańców. W skutek I rozbioru utraciliśmy 30% swojego terytorium i 37% polskiej społeczności. I rozbiór Polski skrytykował król Stanisław August Poniatowski. Z prośbą o poparcie zwrócił się do władców europejskich, jednak bez wyraźnych skutków. Szlachta zachowując swoje dotychczasowe przywileje i prawa pogodziła się z konwencją rozbiorową. Rzeczypospolita istniała nadal, co pozwalało na zaprowadzenie kolejnych reform, mających na celu umocnienie państwa. Na sejmie z 1773 roku Polacy zaakceptowali konwencję rozbiorową. Powołano Radę Nieustającą o kompetencjach wykonawczych. W 1773 roku utworzono Komisję Edukacji Narodowej pierwsze polskie ministerstwo edukacji, oświaty i nauki. Rosji zależało na całkowitej likwidacji polskiej państwowości. Passa dobrych reform szła nadal. Wykorzystując chwilowe zatargi między zaborcami Sejm Czteroletni 3 maja 1791 roku uchwalił pierwszą w naszym państwie konstytucję. Mówiła ona o ustroju, funkcjonowaniu władzy państwowej, zwracała uwagę na prawa i obowiązki obywatelskie. Uchwalenie ustawy zasadniczej nazywano zamachem stanu. Państwo polskie było dziedziczną monarchią konstytucyjną. Koronę przekazano władcy saskiemu z dynastii Wettinów. Wprowadzono trójpodział władzy na podstawie założeń Monteskiusza. Najwyższym organem władzy był sejm, w skład którego wchodziła głównie szlachta. Posłowie byli wybierani raz na dwa lata. Do zadań sejmu należała władza ustawodawcza, sprawy podatkowe i sprawowanie funkcji kontrolnych nad rządem. Ustanowiono Straż Praw, która była władzą wykonawczą razem z królem. W skład Straży Praw wchodził król jako przewodniczący, prymas i pięciu ministrów wyznaczonych przez króla. W jej zadaniach leżała administracja, polityka zagraniczna, sprawy wewnętrzne i finanse. Głową Straży Praw został nieodpowiedzialny politycznie ani konstytucyjnie król, ale jego decyzje by weszły w życie, wymagały kontrasygnaty ministrów, którzy z kolei byli odpowiedzialni przed sejmem. Zreformowano sądownictwo i wprowadzono niezawisłość sądów. Zniesiono liberum veto, konfederację i wolną elekcję. Katolicyzm ustanowiono religią panującą, chociaż panowała wolność wyznania. Pozbawiono praw politycznych szlachtę gołotę, czyli nie posiadającą dóbr ziemskich, a szlachcie posesjonatom potwierdzono stare przywileje. Sejm składał się z dwóch izb wybieranych na dwuletnią kadencję, przy czym Izba Poselska miała przewagę nad Senatem. Posłowie zasiadający w Sejmie mogli być powołani na obrady w każdej chwili. Co 25 lat zbierać się miał Sejm Konstytucyjny, który posiadał prawo zmiany konstytucji. W celu przywrócenia starego porządku i obalenia uchwalonej konstytucji przywódcy magnackiego obozu republikanów zawiązali konfederację targowicką w 1792 roku. W rzeczywistości spisek został zawiązany w Petersburgu pod patronatem carycy rosyjskiej, która występowała jako gwarantka ustroju Rzeczypospolitej. Zwrócono się o pomoc wojskową do Rosji, co spowodowało, że na Rzeczypospolitą uderzyła 100 tysięczna armia rosyjska. Wojna rosyjsko - polska trwała kilka miesięcy. Pomimo zwycięskich dla Polaków bitew pod Zieleńcami i Dubienką armia polska skapitulowała. Konfederaci targowiccy zajęli wszystkie województwa Rzeczypospolitej likwidując organy władzy powołane przez Sejm Czteroletni. Konfederacja targowicka zaprowadziła na ziemiach polskich rządy terroru przy pomocy wojska rosyjskiego. Dokonano licznych grabieży i kontrybucji dóbr patriotów. Zrujnowany kraj musiał znosić finansowe skutki pobytu armii okupacyjnej. Poniatowski nie wierząc w zwycięstwo podjął decyzję o przystąpieniu do konfederatów, co przekreśliło nadzieje na zwycięstwo. Unieważniono konstytucję z 1791 roku. Z II rozbiorem Polski wystąpiły Prusy, którzy uzyskali poparcie Katarzyny II. 23 stycznia 1793 roku w Petersburgu doszło podpisania nowej konwencji rozbiorowej. Prusy zajęły pozostałe rejony Wielkopolski, Toruń i Gdańsk, województwo kaliskie, sieradzkie i płockie. Rosji przypadło województwo podolskie, kijowskie, bracławskie, reszta województwa płockiego oraz wschodnie skrawki obszaru wileńskiego, nowogrodzkiego i mińskiego. Nastąpił upadek gospodarczy kraju, ponieważ szlaki handlowe przestały funkcjonować. Nastała upadłość rolnictwa i systemu bankowego. W 1794 roku w skutek II rozbioru Polski i rządów Targowiczan wybuchło powstanie zbrojne Polaków zwane insurekcją kościuszkowską od nazwiska naczelnika powstania Tadeusza Kościuszki. Po upadku powstania kościuszkowskiego monarchowie Rosji, Prus i Austrii uzgodnili ostatni traktat rozbiorowy Rzeczypospolitej. Trzeci rozbiór był rezultatem kryzysu wewnętrznego i ekspansywnych działań mocarstw ościennych, bezpośrednio jednak wynikiem nieudanego powstania i przegranej wojny. 24 października Rosja, Prusy i Austria podpisały akt konwencji rozbiorowej. W Prusach znalazło się Mazowsze z Warszawą i tereny Litwy po Niemen. Austria otrzymała Małopolskę z Krakowem, Lubelszczyznę, część Mazowsza i Podlasie po Bug. Rosji przypadły rejony na wschód od linii Niemen - Bug oraz Kurlandia.
