Historia.

Początki Inków giną w mrokach historii, owiane są licznymi mitami i legendami. W XII wieku ten południowoamerykański lud założył swą stolicę - Cuzco. Swoje państwo Inkowie określali mianem Tawantinsuyu, czyli "Krajem Czterech Dzielnic". Państwo to prowadziło dość ekspansywną politykę, podbijając stopniowo sąsiednie państewka. Na podbijanych obszarach wprowadzali swój język (język keczua nazywany też kiczua) oraz system wierzeń religijnych. Podbitym państewkom narzucano też własną organizację państwową. Największe rozmiary Tawantinsuyu osiągnęło tuż przed przybyciem hiszpańskich najeźdźców, tj. koło roku 1530 r. Obejmowało wówczas swym zasięgiem tereny dzisiejszego Peru, Ekwadoru, północnego Chile, północno - zachodniej Argentyny i andyjską część Boliwii.

Pierwszym, legendarnym zresztą, władcą Inków był Manco Capac. Za panowania szóstego króla - Inki Roca (w XIV w.) Inkowie po raz pierwszy wyruszyli poza dolinę Cuzco. Największym spośród inkaskich władców był Pacachuti Inka Yupanqui. Za jego panowania dokonano licznych podbojów, a państwo Inków zostało podzielone na cztery części: Antisuyu, Chinchasuyu, Contisuyu i Calasuyu. Na początku XVI w. imperium inkaskie sięgało od Pasto (obecnie północna Kolumbia) na północy, po rzekę Maule w Chile. Rok 1527 kończy najświetniejszy okres w dziejach tego państwa. W tym roku w wyniku epidemii zmarł król Huyana Capac, a po jego śmierci rozpętała się wojna domowa. Synowie zmarłego, Huascar i Atahualpa, dążyli do przejęcia władzy w państwie. Sytuację wykorzystali Hiszpanie, którzy w roku 1531 rozpoczęli podbój terytorium Peru. W 1532 r. Franciszek Pizarro stracił inkę Atahualpę (który wcześniej pokonał w walce o tron swego brata Huascara). W 1533 r. Hiszpanie zajęli Cuzco, które było głównym ośrodkiem państwa Inków. Państwo Inków było wieloetniczne. Inkowie nie ingerowali w zwyczaje i praktyki skolonizowanych ludów, dopóki te płaciły daninę w złocie i sile roboczej.

Organizacja państwa. Społeczeństwo.

Najwyższą władzę w państwie sprawował Sapa Inka (Jedyny Inka), uważany za syna Słońca i czczony za życia jako bóg. Był on źródłem wszelkiej władzy, stał na czele kapłanów, kierował życiem państwa i dowodził siłami zbrojnymi. Każdy Inka wstępując na tron wznosił dla siebie nowy pałac w Cuzco. Po jego śmierci pałac stawał się świątynią, w której umieszczano zmumifikowane ciało władcy. Mumię sadowiono na tronie i obsługiwano jak za życia. O dziedziczeniu tronu decydowały najpotężniejsze rody z Cuzco oraz kapłani. Następca tronu (jeden z synów Inki - niekoniecznie pierworodny) przygotowywany był do objęcia władzy od najmłodszych lat.

Najbardziej uprzywilejowaną pozycję w społeczeństwie zajmowała rodzina Inki. Zaraz potem wyższa szlachta, która miała otaczała dwór Inki. Z tej grupy rekrutowali się kapłani, oficerowie i urzędnicy administracyjni.

Drobna szlachta ukształtowała się z warstwy dawnych naczelników ayllu (rodów) zwanych curaca. Utworzyli oni warstwę niższych urzędników państwowych.

Zasadniczą część ludności stanowili wolni chłopi, żyjący w plemienno - terytorialnych wspólnotach.

Siły zbrojne.

System wojskowy był dobrze zorganizowany. Pod broń mógł zostać powołany każdy dorosły mężczyzna - poddany. Regularnie odbywały się ćwiczenia wojskowe we wszystkich wioskach, co zapewniało armii sprawność i gotowość na zawołanie. W okresie największego rozkwitu imperium - armia mogła liczyć nawet 200 tysięcy uzbrojonych żołnierzy.

Gospodarka.

Gospodarka w państwie Inków opierała się przede wszystkim na rolnictwie. Uprawiano głównie kukurydzę, ale także fasolę, ziemniaki, dynię i paprykę. W celu zwiększenia zbiorów Inkowie budowali kanały irygacyjne (nawadniające). Pierwotnie były to zwykłe rowy, ale wraz z rozwojem sztuki inżynieryjnej uczyniono z nich doskonałe wymurowane drogi dla niosącej urodzaj wody. Inkowie znali 5 zwierząt hodowlanych. Były to lamy, alpaki, psy, świnki morskie i pewien gatunek kaczki. Lama była zwierzęciem przede wszystkim ofiarnym - składano ją w ofiarach religijnych. Lam nie dojono ani nie dosiadano - używane były wyłącznie jako zwierzęta juczne. Mięso lam spożywano niezwykle rzadko. Wykorzystywano ich wełnę i skórę.

Osiągnięcia cywilizacyjne Inków.

Charakterystyczne dla inkaskiej kultury materialnej są monumentalne kamienne budowle, wznoszone bez użycia zaprawy murarskiej. Do dziś zachowały się ruiny pałaców królewskich, twierdzy Sacsahuamán, zespoły architektoniczne m. in. w Pisac, Ollantaytambo i Machu Picchu.

Do najważniejszych osiągnięć Inków należy tzw. "Szlak Inków", czyli rozbudowana sieć dróg. Najważniejszą spośród nich była "Droga Królewska", która do naszych czasów zachowała się na odcinku ok. 10 kilometrów. Niegdyś biegła u podnóża andyjskich szczytów, na wysokości 4800 m n.p.m., osiągając szerokość od jednego do ośmiu metrów. Na niektórych odcinkach wyłożona była płytami, a na bardziej stromych stokach przechodziła w szerokie schody. Doskonała sieć dróg w całym kraju była stale do dyspozycji władcy, armii, służby pocztowej i przedstawicieli administracji. Drogi służyły także do transportu żywności i innych towarów. Po podboju, drogi dostosowane do potrzeb wędrowców i lam (Inkowie nie znali koła), nie były zbyt przydatne dla hiszpańskich jeźdźców.

Inkowie posiadali też sprawnie funkcjonujący system pocztowy. Jego zadaniem było utrzymanie stałej łączności między stolicą a najodleglejszymi zakątkami imperium. Została zorganizowana na zasadzie sztafety: specjalnie wyszkoleni biegacze (chasqui) przekazywali kolejnym biegaczom ustne wiadomości, dopóki nie doszły one do miejsca przeznaczenia. Droga, którą miał przebyć dany biegacz była stosunkowo krótka, stąd też rozwinąć naprawdę dużą szybkość. Aby ułatwić biegaczom wykonanie powierzonych im zadań, budowano wzdłuż dróg, w pewnych odstępach schroniska dla nich.