UNIA W KREWIE 1385 rok

W 1384 roku koronowana została młodsza córka Ludwika Węgierskiego - Jadwiga. Jej elekcja oznaczała zerwanie unii personalnej z Węgrami. Powstała koncepcja, aby mężem Jadwigi został Jagiełło czyli władca pogańskiej Litwy.

Unia zabezpieczałaby Litwę przed agresją ze strony Krzyżaków. Teoretycznie Zakon nie miałby już pretekstu do przymusowej chrystianizacji ziem litewskich. Takie rozwiązanie byłoby korzystne również dla Polski. Stwarzało bowiem możliwość walki o utracone na rzecz Krzyżaków ziemie. Unia miała wyraźnie antykrzyżacki charakter.

Ponadto chrzest Litwy odsuwał od tego państwa zagrożenie ze strony prawosławnej Rusi.

Możnowładztwo małopolskie wyraźnie dążyło do ekspansji na Ruś Halicką, a do tego konieczne było zerwanie sojuszu z Węgrami. Z kolei bojarzy litewscy zainteresowani byli takimi samymi przywilejami jakie posiada szlachta polska.

14 sierpnia 1385 roku w Krewie zawarto układ polsko-litewski (unia personalna). Jagiełło w zamian za uzyskanie ręki Jadwigi oraz tronu polskiego, zobowiązał się przyjąć chrzest. Podobnie mieli uczynić jego bracia. Ustalono również, że Litwa zostanie nawrócona na chrześcijaństwo. Do Korony Królestwa Polskiego miała zostać wcielona Litwa oraz ziemie Rusi Kijowskiej (czyli unia realna). Ale ten ostatni warunek nie został jednak spełniony. Ponadto w myśl postanowień do Polski mieli wrócić jeńcy przebywający na Litwie. Rządzący tym krajem zobowiązali się jeszcze zapłacić odszkodowanie Habsburgom za zerwane zaręczyny Jadwigi z Wilhelmem Habsburgiem.

Na początku 1386 roku Jagiełło przybył do Polski. 15 lutego 1386 roku został ochrzczony w Krakowie i otrzymał imię Władysław. W trzy dni później poślubił Jadwigę, a królem Polski został 4 marca 1386 roku. Na początku 1387 roku Jagiełło wyruszył na Litwę i zgodnie z postanowieniami rozpoczął tam misję chrystianizacyjną. W Wilnie utworzone zostało biskupstwo. W 1392 roku władzę na Litwie przejął stryjeczny brat Jagiełły - Witold.

UNIA WILEŃSKO-RADOMSKA 1401 rok

W 1401 roku zawarta została unia wileńsko-radomska. Układ ten potwierdził unię personalną Polski i Litwy. Odrębność polityczna oraz ustrojowa obu państw została zachowana. Witold uzyskał dożywotni tytuł wielkiego księcia litewskiego, ale pod zwierzchnią władzą Władysława Jagiełły. Poręczyła to rada koronna Królestwa oraz bojarzy litewscy. Porozumienie wileńsko-radomskie uważa się za zapowiedź wspólnej starcia z Krzyżakami. Ostatecznie tzw. wielka wojna z Zakonem miała miejsce w latach 1409-1411 i zakończyła się pokojem w Toruniu.

UNIA W HORODLE 1413 rok

W 1413 roku została zawarta unia horodelska. Wtedy zatwierdzono odrębność polityczną Litwy. Kraj ten miał mieć już stale własnego wielkiego księcia, który jednak miał być podległy królowi polskiemu. Po śmierci Witolda na tron być powołany w porozumieniu z Polską nowy władca. Litwa zobowiązała się, że nie będzie zawierać sojuszy z wrogami państwa polskiego. 50 rodów litewskich przyjęto do herbów szlachty polskiej.

Jesienią 1430 roku zmarł Witold. Władzę na Litwie objął brat Jagiełły - Świdrygiełło, który dążył do separacji obu państw oraz zdobycia korony królewskiej. Spowodował najazd hospodara mołdawskiego na Ruś, a także atak Krzyżaków na Wielkopolskę, ziemię dobrzyńską i Kujawy. Ponadto zawarł porozumienie z Luksemburczykiem. Dlatego doszło do wojny polsko-litewskiej, w której zwycięstwo odniosła Polska. W 1431 roku zawarto porozumienie ze Świdrygiełłą. W 1432 roku przeprowadzono na Litwie zamach stanu, w wyniku którego Świdrygiełło stracił władzę. Na tron wybrano brata Witolda - Zygmunta Kiejstutowicza. Jeszcze w 1432 roku odnowiono sojusz polsko-litewski w Grodnie.

W 1440 roku zamordowany został Zygmunt Kiejstutowicz i rządy objął Kazimierz Jagiellończyk. Unia personalna została zerwana, ponieważ w Polsce władcą był Władysław III Jagiellończyk (późniejszy Warneńczyk). Panował do roku 1444, kiedy zginął w bitwie pod Warną. Ale po jego śmierci panowało bezkrólewie. Dopiero w 1446 roku Kazimierz Jagiellończyk wydał akt nazwany "braterskim związkiem". Dokument ten regulował stosunki między Polską a Litwą. Kraje połączone były osobą panującego, więc unia personalna została przywrócona.

Za rządów Kazimierza Jagiellończyka stosunki między Polską a Litwą zacieśniały się. W 1492 roku władca ten zmarł. Na tron w Polsce wybrano Jana Olbrachta, a na Litwie Aleksandra. Unia personalna znów została zerwana. Przywrócono ją dopiero w 1501 roku, kiedy zmarł Jan Olbracht, a władca litewski rozpoczął również rządy w Polsce. Wcześniej, bo już w 1499 roku zawarta została umowa wileńska. Przymierze gwarantowało stronom możliwość wyboru panujących w obu krajach. Ustalono, że państwa są równorzędne.

UNIA MIELNICKA 1501 rok

Stosunki polsko-litewskie znów się zacieśniały. W 1501 roku król Aleksander wystawił w Mielniku przywilej odnawiający unię personalną. Ponadto dokument ten zapewniał władzę w Polsce senatowi, w którym zasiadali magnaci. Unii mielnickiej nie potwierdzili Litwini. Jednak sejmy radomskie z lat 1504 i 1505 obaliły akt wydany przez Aleksandra. Ten jednak przekazał Zygmuntowi w testamencie Litwę. W 1506 roku zmarł Aleksander, a królem Polski został Zygmunt.

UNIA LUBELSKA 1569 rok

Już w trakcie sejmu 1563-1564 rozpoczęto rokowania polsko-litewskie. Twierdzono, że perspektywa bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta może doprowadzić do zerwania związku między państwami. Początkowo władca nie chciał zgodzić się na unię realną, ale pod koniec swojego życia bardzo dążył do niej. Polska magnateria oraz szlachta pragnęły ekspansji na wschód. Z kolei szlachta litewska i ruska chciała otrzymać dokładnie takie same przywileje jak posiadają Polacy.

Na wspólnym sejmie polsko-litewskim w Lublinie w 1569 roku doszło do ważnych rozstrzygnięć. Obrady upłynęły pod znakiem sprzeciwu magnaterii litewskiej wobec planom unii realnej. Wówczas Zygmunt August wcielił do Polski obszary województw kijowskiego, bracławskiego, wołyńskiego oraz podlaskiego. Szlachta pochodząca z tego obszaru została zrównana w prawach z szlachtą polską. Wtedy magnateria litewska powróciła do obrad i ostatecznie 1 lipca 1569 roku zaprzysiężono unię między krajami.

Unia lubelska zapewniała Polsce i Litwie wspólnego i razem wybieranego władcę, wspólny sejm, senat oraz monetę. Wspólna też miała być polityka zagraniczna i wojskowa. Natomiast zachowano odrębność administracji, prawa, urzędów, skarbu i wojska.

W ten sposób powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów. Państwo zajmowało obszar ponad 800 tysięcy kilometrów kwadratowych. Zamieszkiwało je społeczeństwo wielonarodowościowe, w którym Polacy stanowili około 40 procent. Szybko nastąpił wzrost znaczenia kraju na arenie międzynarodowej. Związek Polski z Litwą gwarantował również rozwój gospodarczy oraz kulturalny. Pośrednim skutkiem unii lubelskiej było przeniesienie stolicy Rzeczpospolitej do Warszawy.

Odrębność obu państw zniosła dopiero konstytucja 3 maja 1791 roku.