Akropol centrum kultury starożytnej Grecji

Historia Akropolis - miejsca kultu

Centralnym punktem Aten jest Akropol, który czasem jest nazywany Akropolis. Położony jest na wzgórzu, które stało się miejscem kultu w VI w. p. n. e. Zasłynął on ze swych budowli, które zostały wzniesione przez Greków w V w. p.n.e. Jedną z nich jest Panteon, który został zbudowany ku czci Ateny. Drugą ważną budowlą jest Erechtejon. Stał się on najważniejszym ośrodkiem religijnym na Akropolu. Trzecim arcydziełem architektonicznym było miejsce kultu Ateny Nike. Ostatnim miejscem kultury w tym miejscu jest teatr Dionizosa, który umiejscowiony został we wschodniej części Akropolu. Miejsce to zasiedlali już ludzie w końcowym okresie epoki kamienia zwanym neolitem.

Fidiasz nadzorca budowy Panteonu

Fidiasz żył w latach 490-432 p.n.e. był najwybitniejszym rzeźbiarzem greckim w okresie klasycznym. Mieszkał w Atenach i działał tam jako doradca artystyczny na usługach Peryklesa. To właśnie on zlecił Fidiaszowi kierowanie budową Panteonu. Wrogowie Peryklesa chcąc mu dopiec niesłusznie oskarżyli kierownika powstającej świątyni Ateny o kradzież materiałów do budowy tego miejsca kultu. Twierdzili oni, że Fidiasz przywłaszczył sobie złoto, kość słoniową, a ponadto dopuścił się bluźnierstwa. Przez to oszczerstwo wybitny rzeźbiarz został skazany na banicję i udał się na Olimpię, gdzie dalej wykonywał swoją pracę.

Wybitność Fidiasza w rzeźbiarstwie ukazywała się na idealnej kompozycji rzeźby monumentalnej, która wyrażała majestat bogów Olimpu. W swoim rękodziele łączył on złotnictwo z obróbką kości słoniowej. Posiadał także zdolności zarządzania ludźmi, z którymi współpracował. Do jego największych dzieł możemy zaliczyć: Zeusa Olimpijskiego, który został okrzyknięty jednym z siedmiu cudów świata, zaprojektowanie i częściowe wykonanie frezów dekoracyjnych w Panteonie, posągi z brązu Ateny Promachos, Ateny Lemnia i Ateny Partenos. Fidiasz swoim rękodziełem przyczynił się do rozwoju rodzimej monumentalnej rzeźby klasycznej w V w.

Panteon w starożytności

Panteon to świątynia, która została wzniesiona ku czci Ateny Partenos co w języku greckim oznacza dziewica. Jej budowa trwała w latach 447-432 p.n.e., a jej powstanie zlecił Perykles. Wykonaniem tego dzieła architektonicznego zajęli się Iktionos i Kalli, którzy zbudowali Panteon w miejscu ruin dwóch starszych budowli - Hekatompedonu z około 570-550 r. p.n.e. i Starszego Panteon z około 488-480 r. p.n.e. zniszczonego przez Persów.

Panteon powstał na bazie klasycznej architektury attyckiej, który łączył w sobie nurty dorycki i joński. Materiałem, z którego powstała ta budowla był marmur pentelicki na trzystopniowej podbudowie. Świątynię tą Grecy nazwali Peripteros lub perystylem. Określali oni w ten sposób te miejsca kultu, które były budowane w kształcie prostokąta. W jej wnętrzu możemy wyodrębnić takie części jak: pronaos, który jest przedsionkiem i znajduje się pomiędzy antami, czyli przedłużeniami ścian bocznych. Natomiast opistodomos jest głębokim portykiem, który umiejscowiony jest między antami z tyłu świątyni, czasem odizolowywany był kratą z brązu i najczęściej był wykorzystywany jako skarbiec. Cella natomiast była otoczona zewsząd kolumnami. Partenon obejmował obszar 69,51 m. na 30,86 m. i podzielony był na dwie części. Pierwsza z nich była trójnawową cellą, która miała 100 stóp długości. Tam właśnie znajdował się posąg Ateny, przed którym odbywały się obrzędy kultu. Drugą część Partenonu stanowiła sala, w której znajdowały się cztery jońskie kolumny przeznaczone dla kapłanek służących bogini Atenie. Nad dekoracją rzeźbiarską wykonaną w tej świątyni czuwał Fidiasz. Pod jego kierunkiem wykonano na belkowaniu 92 metopy, które ukazywały w tym miejscu kultu od wschodu gigantomachię, na zachodzie amazonomachię, na północy została przedstawiona wojna trojańska, w południowej zaś części można było zaobserwować elementy centauromachii oraz życie Erechteusza. Dekoracje te zostały wykonane mniej więcej w latach 447-443 p.n.e. Kolejną częścią wystroju świątyni był fryz ciągły, który miał 160 m. długości i ukazywał procesję panatenajską. Znajdował się on po zewnętrznej stronie celli i pochodził z lat 442-438 p.n.e.

Panteon od wieków średnich do współczesności

Panteon w początkowej fazie średniowiecza czyli około 662 r. został zamieniony z kultu pogańskiego na świątynię chrześcijańską. To miejsce sakralne zostało przejęte w 1460 r. przez muzułmanów, którzy wybudowali tam minaret i utworzyli meczet. Natomiast w 1674 r. dwóch rysowników skopiowało dekoracyjne wnętrze Panteonu byli nimi Flamandczyk Carrey i anonimowy człowiek Nointel. Tą pracę zlecił im ambasador Ludwika XVI markiz C.M.F. de Nointel. Częściowemu uszkodzeniu uległa świątynia w 1787 r. kiedy to Wenecja zaatakowała Ateny. Grecy wówczas w Panteonie składowali proch, w który trafiła flota wenecka niszcząc część budowli. Dzięki wcześniejszej pracy Carreya i Nointela można było zrekonstruować ten zabytek i odrestaurować go. W latach 1802-1812 dewastacji w Panteonie dokonał Anglik lord T.B. Elgin. Wyrwał on zachowane rzeźby w Panteonie, uszkadzając je przy tym, a następnie przewiózł je do Londynu. Dzisiaj możemy je zobaczyć w muzeum brytyjskim. W połowie XIX w. Grecy postanowili zająć się ruinami zabytkowej świątyni, dokonano wstępnej konserwacji tej budowli. Panteon na swą odbudowę od tamtego czasu musiał poczekać do lat 1929-1930 kiedy to odnowiono kolumnady północne. Zrabowane przez Elgina metopy zostały zastąpione przez Greków kopiami oryginałów. Obecnie rząd grecki stara się odzyskać od Brytyjczyków rzeźby panteońskie, które zostały przewiezione do stolicy Anglii. Trwają również działania odbudowywania tego dzieła architektonicznego, który pochodzi z czasów starożytnych.

Erechtejon

Kolejną świątynią, która została wzniesiona na wzgórzu Akropol jest Erechtejon. Ta budowla jońska wykonana została z marmuru. Jej wnętrze kryje w sobie kilka miejsc kultu, które są połączone w jedną całość. Znajdują się tam miejsca sakralne Ateny, Polias, Posejdona, Erechteusza. Erechtejon zaprojektował najprawdopodobniej Mnesikles. Żył on w II połowie V w. p.n.e. i zasłynął jako znakomity architekt. Pracował w Atenach, a do jego największych dzieł poza Erechtejonem należały Propyleje, które również znajdują się na Akropolu. Na uwagę w tej świątyni zasługuje krużganek kor, który jest podtrzymywany przez posągi sześciu pięknych dziewcząt zwanych Kariatydami. W VI w. Erechtejon został przekształcony na miejsce sakralne chrześcijan. Na przestrzeni dwóch wieków od XVII do XIX budowla ta była dewastowana. Do tego faktu przyczynił się Anglik Elgin na początku XIX w.