Najważniejszą cechą kultury średniowiecznej był jej uniwersalny charakter. Z powodu dominującej roli Kościoła i powszechnie obowiązującej religii katolickiej nie wykształciły się odrębne kultury typowe dla poszczególnych narodów. Zamiast tego wszędzie panował jeden język urzędowy, czyli łacina, obowiązywała jedna filozofia (od XIII wieku był to tomizm, którego twórcą był św. Tomasz z Akwinu). Powszechne były te same modele życia i wzorce do naśladowania takie, jak bogobojny, sprawiedliwy władca, honorowy rycerz czy asceta. W całej Europie można było znaleźć te same gatunki literackie (kroniki, roczniki, hagiografie, liryka miłosna, eposy rycerskie) i identyczne modele ustrojowe - najpierw była monarchia patrymonialna, która z biegiem czasu przekształciła się w monarchię stanową. Wszędzie panował podobny model stosunków społecznych i zależności feudalne.
Tego samego uczono w szkołach. Program szkolny, czyli tak zwane siedem sztuk wyzwolonych, dzielił się ma dwa stopnie: trivium, na które składały się dialektyka, gramatyka i retoryka oraz wyższy stopień - quadrivium: geometria, arytmetyka, astronomia i muzyka. Quadrivium było równocześnie przygotowaniem do studiów wyższych. Uczono przy pomocy tej samej metody wykładowej, czyli scholastyki. (Scholastyka to system filozoficzny i oparty na nim system szkolny, w którym odwołując się do logiki Arystotelesa, udowadniano tezy, co, do których z góry zakładano, że są prawdziwe).
Słynni uczeni średniowieczni to między innymi św. Tomasz z Akwinu, Piotr Abelard, Roger Bacon.
W średniowieczu powstawały pierwsze uniwersytety. Każdy składał się z czterech wydziałów: teologii (miała najwyższy status wśród nauk uniwersyteckich), prawa, medycyny i siedmiu sztuk wyzwolonych (minimum wyższego wykształcenia). Były dwa rodzaje uniwersytetów: korporacyjne i kolegialne. W przypadku uniwersytetów korporacyjnych mówiono także o modelu włoskim, ponieważ pierwsza tego typu uczelnia powstała w Bolonii (uniwersytet boloński to najstarsza uczelnia w Europie). Na uniwersytetach korporacyjnych dominującym kierunkiem było prawo, stojącego na jego czele rektora wybierano spośród studentów, uczelnia była niezależna od władcy. Z kolei drugi typ szkół wyższych, czyli kolegialne, nazywano także paryskimi, dlatego, że wzorem dla nich był uniwersytet w Paryżu, tam najważniejszą nauką była teologia. W tych uniwersytetach rektor pochodził spośród profesorów, zależał on od władz kościelnych. Początkowo, do końca XII wieku uniwersytety powstawały wyłącznie we Francji i Włoszech (wyjątek stanowi Oxford). W kolejnych wiekach uczelnie wyższe powstają także w innych państwach najpierw przede wszystkim Europy Zachodniej, potem również Środkowej (najstarszy w tym rejonie jest Uniwersytet Karola w Pradze z 1348 roku, a po nim Uniwersytet Jagielloński założony w 1364 roku). Uniwersytet Jagielloński, zwany początkowo Akademią Krakowską, reprezentował typ włoski - 8 z 11 posiadanych przez niego katedr zajmowało się prawem (początkowo nie było katedry teologii). Można było uzyskać tytuł bakałarza odpowiadający dzisiejszemu licencjatowi, wyżej stał magister, a najwyższe miejsce w hierarchii tytułów zajmował doktor.
SZTUKA I ARCHITEKTURA
STYL ROMAŃSKI
- Czas trwania: XI - XIII wiek
- Niskie, budowle o grubych murach z małymi oknami, najczęściej o charakterze sakralnym i obronnym, zdarzało się, że łączyły obydwie funkcje
- Głównym budulcem był kamień
- Plan budowli - krzyż łaciński lub centralne (rotundy np. Wiślicka, Strzelno)
- Małe okna zwieńczone okrągłymi łukami
- Sklepienia kolebkowe lub krzyżowe
- Nieliczne zdobienia
STYL GOTYCKI
- Czas trwania: XII - XVI wiek
- Główny materiał budowlany to cegła
- Wysokie, strzeliste budowle, miały symbolicznie piąć się do nieba
- Wysokie wieże
- Długie, wąskie okna wypełnione witrażami zakończone ostrymi łukami
- Drzwi wejściowe ozdobione portalami i rozetami
- Sklepienia krzyżowo - żebrowe
- Wysokie, smukłe kolumny podtrzymujące całość konstrukcji
- Szkarpy i filary przyporowe
- Więcej budowli o charakterze świeckim: zamki i warownie, ratusze, uniwersytety, ale także liczne kościoły
- Dwa typy kościołów: bazyliki i hale
- Pojawiły się freski, czyli malowanie na mokrym tynku
Cechy wspólne dla sztuki średniowiecznej to anonimowość (artyści nie podpisywali swoich prac) i alegoryczność.
