Wydarzenia w Polsce
1370 - unia polsko-węgierska, królem Polki zostaje Ludwik Andegaweński (do 1382 roku), unieważnienie testamentu króla Kazimierza Wielkiego, pozbawienie praw do tronu Kaźka Słupskiego
1374 - nadanie całemu stanowi szlacheckiemu przywileju w Koszycach, był to tzw. przywilej generalny, szlachta uzyskała ulgi finansowe.
Czas panowania ostatnich Piastów to początek rozwoju monarchii stanowej
w Rzeczpospolitej. Wśród społeczeństwa można było wyróżnić cztery główne stany: duchowny, szlachecki, mieszczański i chłopski (kmiecy).
1385 - układ w Krewie, małżeństwo Jadwigi i Jagiełły, księcia litewskiego, który zobowiązał się schrystianizować Litwę i przyłączyć ją do Polski w zamian za polska koronę. Włączenie ziem litewskich do Rzeczpospolitej nigdy nie zostało zrealizowane
1413 - podpisanie unii w Horodle, potwierdzenie niezależności terytorialnej Litwy, kilkadziesiąt rodów litewskich zostało przyjętych przez polską szlachtę do ich herbów
1409 - zakon krzyżacki przygotowuję się do napadu na Litwę, na Żmudzi wybucha powstanie, którego celem było odzyskanie zim zagarniętych przez krzyżaków
- krzyżacy napadają na ziemię dobrzyńską
1410 -1411 - wielka wojna z Zakonem
15 VII 1410 - bitwa pod Grunwaldem zwycięstwo strony polsko-litewskiej, początek upadku potęgi Zakonu
1411 - podpisanie pierwszego pokoju w Toruniu, krzyżacy wypłacili Rzeczpospolitej odszkodowanie pieniężne oraz zwrócili Polsce ziemię dobrzyńską, zaś Litwie - Żmudź
1440 - Władysław III Jagiellończyk zostaje wybrany królem Węgier, zagrożenie ze strony Turków osmańskich
1443 - wojna węgiersko-turecka, wojskami węgierskimi dowodził Hunyadi, podpisanie rozejmu w Szegedynie
1444 - król Władysław III zrywa rozejm i rozpoczyna działania wojenne, a następnie zostaje zamordowany w bitwie pod Warną
1453 - Turcy osmańscy zdobywają Konstantynopol, upada Cesarstwo Bizantyjskie
Renesans
Pod koniec XV wieku w Europie zachodniej zaszły reformy i zmiany w gospodarce towarowej i pieniężnej oraz w jej formach organizacyjnych, jak spółkach, bankach, giełdach
i kompaniach handlowych. Renta naturalna i odrobkowa została zastąpiona przez rentę pieniężną, w rzemiośle zaczął dominować system nakładczy. Dobrze rozwijało się rolnictwo dzięki zastosowaniu trójpolówki, żelaznego pługa i kosy, co znacznie zwiększyło plony.
W kulturze i sztuce również rozpoczęły się zmiany, zaczęły powstawać nowe prądy filozoficzne i umysłowe, które na czoło wysuwały humanizm. W centrum zainteresowania został umieszczony człowiek, zrywano ze średniowieczną filozofią i scholastycznym sposobem myślenia, głoszono powrót do myśli klasycznej antyku, doświadczenie
i obserwacja stały się sposobami poznania naukowego, głośno potępiano ascezę oraz niemoralny styl życia duchowieństwa.
W kulturze i sztuce europejskiej rozpoczęła się epoka renesansu, która opierała się na ideałach humanistycznych. Znacznie nasiliły się tendencje laicyzujące, odkrywano
i rozpowszechniano języki narodowe.
Przedstawiciele głównych dziedzin:
a) Literatura: Dante Alighieri ("Boska Komedia"), Giovanni Boccacio ("Dekameron"), Baltazar Castiglione ("Dworzanin"), Franciszek Petrarka ("Sonety do Laury"), Franciszek Rabelais (Pantagruel i Gargantua"). Polska: Łukasz Górnicki, Jan Kochanowski, Mikołaj Rej.
b) Sztuka: Michał Anioł Buonarotti ("Dawid"), Pieter Bruegel, Albrecht Dürer, Rafaello Santi, Tycjan, Leonardo da Vinci ("Ostatnia wieczerza").
c) Architektura: zastosowanie starożytnych porządków architektonicznych oraz antycznych motywów dekoracyjnych, rozwój miast i urbanistyki
d) Nauka: Franciszek Bacon, Giordano Bruno, Galileo Galilei, Erazm z Rotterdamu ("Pochwała głupoty"), Mikołaj Kopernik ("O obrotach sfer niebieskich"), Thomas Moore ("Utopia").
1450 - Jan Gutenberg wynalazł ruchomą czcionkę (wynalazek druku)
Odkrycia geograficzne
Przyczyny:
- brak zajęcia dla licznego rycerstwa
- koniec rekonkwisty na Półwyspie Iberyjskim, 1492 - upadek Grenady
- brak metali szlachetnych w Europie
- znaczny rozwój żeglarstwa, przez wynalezieni busoli
- utrudnienia w handlu lewantyńskim przez Turków osmańskich
- pragnienie znalezienie drogi morskiej do Indii, by móc swobodnie handlować korzeniami
1488 - Bartolomeo Diaz dopłynął do Przylądka Dobrej Nadziei
1492 - wyprawa Krzysztofa Kolumba odkryła Amerykę
1498 - Vasco da Gama odkrył drogę morską do Indii
1499 - Amerigo Vespucci dopływa do wschodnich wybrzeży Ameryki Południowej, od jego imienia nazwa nowego kontynentu
1519-1521 - Ferdynand Magellan opłynął dookoła kulę ziemską
Odkrycia geograficzne spowodowały konieczność podboju nowych ziem, wyprawy zdobywcze nowego kontynentu prowadzili konkwistadorzy (hiszp. "zdobywcy"). Doprowadziło to do powstania ogromnych imperiów kolonialnych
1519-1521 - Ferdynand Cortez podbija całkowicie meksykańskie imperium Azteków
1532-1534 - Francisco Pizarro podbija andyjskie imperium Inków
1536-1538 - wojska hiszpańskie podbijają ziemie dzisiejszego Chile i Kolumbii
Reformacja
Przyczyn reformacji było wiele, główne to:
- rozkład wewnętrzny organizacji kościelnej
- nadmiernie uprzywilejowane stanowisko Kościoła
- zeświecczenie kleru, spadek moralności
- ogromne bogactwa i majątki ziemskie Kościoła
- sprzedaż odpustów
- nepotyzm papieży i symonia
- zubożenie rycerstwa
- nadmierne obciążenia feudalne mieszczan i chłopów
- wpływ ideałów i prądów humanistycznych
1)Rzesza Niemiecka
1517 - Marcin Luter ogłasza w Wittenberdze 95 tez przeciwko nadużyciom w sprzedaży odpustów, nastąpił podział w Rzeszy na zwolenników reformy oraz wiernych Rzymowi
1524-1525 - wojna chłopska w Rzeszy Niemieckiej, klęska chłopskich rewolucjonistów pod Frankenhausen, śmierć Thomasa Münzera.
Część książąt Rzeszy przyjęła nauki Lutra, od 1529 roku zwane protestantyzmem, by móc zlikwidować w swych posiadłościach majątki kościelne i podporządkować władzy świeckiej duchowieństwo. Cesarz Karol V oraz władcy południowoniemieccy nie odstąpili od Kościoła katolickiego, co doprowadziło do wybuchu wojen religijnych.
1555 - podpisanie pokoju w Augsburgu, przyjęto zasadę "czy kraj, tego religia" ("cuius regio, eius religio")
Nurty niemieckiej reformacji:
a) książęcy - był to ruch umiarkowany, postulował tani kościół, domagał się sekularyzacji dóbr i majątków kościelnych, duchowieństwo zostało podporządkowane władzy świeckiej
b) chłopsko-mieszczański - nurt radykalny, reformy w łonie Kościoła łączył ze zmianami społecznymi i rewolucją, jego przedstawicielami byli anabaptyści na czele z Thomasem Münzerem
2) Francja
1539 - Jan Kalwin wydał dzieło "Urządzenie religii chrześcijańskiej", gdzie głosił powrót do Pisma Świętego, doktrynę predestynacji, czyli naukę o przeznaczeniu, konieczność uniezależnienia się od władzy papieża i zerwanie z Rzymem, propagowanie surowych zasad moralnych oraz walki z różnowiercami. Kalwinizm był ideologią mieszczańską, we Francji kalwini zwani byli hugenotami.
1562-1698 - krwawe wojny religijne
23/24 VIII 1572 - noc św. Bartłomieja, krwawa rzeź 3 tys. hugenotów w Paryżu
1598 - edykt nantejski: przyznanie hugenotom wolności wyznania, kalwini otrzymali kilkanaście twierdz wolności
3) Anglia
1534 - uchwalenie aktu supremacji, według którego zwierzchnikiem kościoła narodowego staje się król, zerwanie z Rzymem, likwidacja zakonów oraz sekularyzacji ich majątków, powstanie Kościoła anglikańskiego
4) Niderlandy
1572 - początek powstania antyhiszpańskiego (do tej pory Niderlandy były pod panowaniem Hiszpanii, silne wpływały miał tam luteranizm, a przede wszystkim kalwinizm)
1576 - pacyfikacja gandawska, północne prowincje protestanckie stworzyły unię, tzw. Zjednoczone Prowincje
1609 - zwycięstwo niderlandzkie w wojnie z Hiszpanią, protestanckie Zjednoczone Prowincje (dzisiejsza Holandia) uzyskały niepodległość
Kontrreformacja
1545-1563 - obrady soboru w Trydencie, centralizacja hierarchii kościelnej, prymat papieża, przywrócenie dyscypliny w łonie Kościoła, potępienie protestantów jako heretyków
1559 - stworzenie indeksu ksiąg zakazanych, działalność inkwizycji
1534 - założenie przez Ignacego Loyolę Towarzystwa Jezusowego
1540 - zatwierdzenie reguły jezuitów przez papieża, zadaniem zakonu miała być walka
z reformacją, mnisi składali dodatkowy ślub - bezwzględnego posłuszeństwa względem papieża
Sytuacja polityczne w Europie w II połowie XVI wieku
Cesarz Karol V Habsburg w 1556 roku abdykował na rzecz swych synów. Ogromne imperium habsburskie zostało podzielone:
- Filip II otrzymał Burgundię, Franche-Comte, Hiszpanię, Królestwo Neapolu
- i Księstwo Mediolanu oraz Niderlandy - hiszpańska linia Habsburgów
- Ferdynand I otrzymał Austrię, Czechy, Styrię, Karyntię i część Węgier oraz tytuł cesarski - austriacka linia Habsburgów
Swe posiadłości rozszerzała też Turcja. W II połowie XV stulecia państwo tureckie podbiło część Węgier, upadły też porty włoskich republik kupieckich na Krymie - Odessa i Kaffa.
W latach osiemdziesiątych XV wieku Tatarzy krymscy stali się lennikami tureckiego sułtana. W następnym stuleciu Turcja jako potęga militarna świata, kontynuowała swój pochód na zachód, wojska tureckie docierały na ziemie austriackie, polskie i węgierskie. Flota turecka ciągle atakowała morskie wybrzeża Hiszpanii i Włoch. Natomiast Tatarzy, jako lennicy tureccy, ciągle zagrażali kreso południowo-wschodnim Rzeczpospolitej oraz Moskwie.
