Urbanizacja jest złożonym procesem przemian przestrzennych, ekonomicznych i społecznych, który skutkuje rozwojem miast i obszarów miejskich oraz zwiększaniem odsetka ludności miejskiej w danym regionie.
Wyróżnia się cztery rodzaje urbanizacji:
- przestrzenna (powstawanie nowych miast i przestrzenny rozwój już istniejących),
- demograficzna (wzrost liczby ludności w mieście, migracje ze wsi do miast),
- społeczna (upowszechnianie się tzw. miejskiego stylu życia),
- ekonomiczna (zwiększenie odsetka ludności pracującej w zawodach pozarolniczych).
Proces urbanizacji w sensie statystycznym przedstawia wskaźnik urbanizacji. Jest to odsetek ludności mieszkającej w miastach w stosunku do całkowitej populacji w jakimś regionie. Z reguły, im wyższy wskaźnik urbanizacji, tym kraj jest lepiej rozwinięty gospodarczo, chociaż oczywiście występują wyjątki od tej zasady, zwłaszcza w krajach Ameryki Południowej. Poniższa tabela przedstawia pięć krajów o najwyższym i pięć o najniższym wskaźniku urbanizacji na świecie:
|
Kraje o najwyższym
wskaźniku urbanizacji
|
Wartość
(w %)
|
Kraje o najniższym
wskaźniku urbanizacji
|
Wartość
(w %)
| |
|
1
|
Hongkong
|
100
|
Ruanda
|
6,2
|
|
2
|
Singapur
|
100
|
Bhutan
|
7,7
|
|
3
|
Bermudy
|
100
|
Burundi
|
9,1
|
|
4
|
Kajmany
|
100
|
Nepal
|
12,5
|
|
5
|
Belgia
|
99,6
|
Uganda
|
15,0
|
Aglomeracją nazywamy skupisko miast i mniejszych miejscowości, które charakteryzuje się intensywną zabudową i dużą gęstością zaludnienia. Mieszkająca w niej ludność pracuje przede wszystkim w zawodach pozarolniczych. W obrębie aglomeracji występuje intensywny przepływ ludzi i towarów, oraz równie dynamiczna wymiana towarów. Aglomeracjami są m.in. Warszawa, Łódź, Tokio, Paryż i Londyn.
Konurbacja jest typem aglomeracji miejskiej, w skład której wchodzi kilka lub kilkanaście miast o podobnych cechach gospodarczych i demograficznych. Miasta łączą więzy ekonomiczne, komunikacyjne i funkcjonalne. Konurbacją jest np. Górnośląski Okręg Przemysłowy, Trójmiasto i Zagłębie Donieckie.
Megalopolis to zajmujący wielką powierzchnię obszar zurbanizowany, w którego skład wchodzi kilka konurbacji lub aglomeracji. Przykładami takich obszarów są: megalopolis wokół Wielkich Jezior (Chicago, Toledo, Detroit, Cleveland, Toronto), megalopolis wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych (Boston, Nowy Jork, Filadelfia, Waszyngton), megalopolis zachodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych (San Francisco, Sacramento, Los Angeles) i coraz częściej wyróżniane megalopolis zachodnioeuropejskie (Paryż, Bruksela, Amsterdam, Zagłębie Ruhry)
Proces urbanizacjiprzebiega w czterech etapach:
1. etap - urbanizacja wstępna - powolna koncentracja ludności w miastach, będąca skutkiem dużego zapotrzebowania na pracowników w sektorach przemysłu i usług. W tym etapie dominuje urbanizacja demograficzna i urbanizacja ekonomiczna.
2. etap - suburbanizacja (ang. suburb - przedmieście) - szybki wzrost liczby ludności w strefie podmiejskiej. Tworzą się slumsy, w których zamieszkuje uboga ludność migrująca z terenów wiejskich. Następuje stopniowe zmniejszanie liczby mieszkańców w centrum miasta. Najbogatsi mieszkańcy przenoszą się na obszary podmiejskie, skąd dojeżdżają do pracy w centrum. W tym etapie mamy do czynienia z urbanizacją demograficzną, ekonomiczną oraz przestrzenną.
3. etap - dezurbanizacja - intensywne migracje ludności ze stref centralnych i podmiejskich na tereny mniej zamieszkałe. Jest to tzw. "kryzys śródmieścia", który powoduje zwiększanie obszaru zajmowanego przez miasto i tworzenie się ogromnych obszarów zurbanizowanych. Do wystąpienia tego etapu, przyczynia się zmiana sposobu produkcji w zakładach przemysłowych (automatyzacja produkcji) oraz relokacja firm na tereny pozamiejskie. W tym etapie dominuje urbanizacja ekonomiczna i urbanizacja przestrzenna.
4. etap - reurbanizacja - migracja ludzi z obszarów zurbanizowanych na tereny wiejskie lub małomiasteczkowe, gdzie istnieje możliwość odpoczynku od miejskiego hałasu i zanieczyszczenia. Przyczyną jest również kryzys śródmieścia. Na obszarze miejskim obserwuje się urbanizację demograficzną i ekonomiczną, a na wiejskim urbanizację społeczną charakteryzującą się upowszechnianiem miejskiego stylu życia. Poza tym stopniowo, wraz ze wzrostem napływu ludności z miast, rozwija się urbanizacja w sensie przestrzennym.
Proces urbanizacji na świecie przebiega różnie, a uzależniony jest przede wszystkim od poziomu rozwoju gospodarczego. W krajach słabo rozwiniętych wydzielić można trzy grupy:
1. grupa - kraje rozwinięte najsłabiej (Wietnam, Bangladesz Pakistan, Nepal), w których obserwuje się dopiero początki procesu urbanizacji. Większość ludzi w tych państwach pracuje w rolnictwie, a migracja ze wsi do miast przebiega powoli. W miastach nie rozwijają się sektory gospodarki, które mogłyby stworzyć miejsca pracy, więc ludzie wolą pozostać tam gdzie mieszkają.
2. grupa - kraje będące obecnie w fazie suburbanizacji (Chiny, Indie, Filipiny). W państwach tych następuje gwałtowny rozwój miast, który powodowany jest migracją ze wsi do miast. Ludzie przybywający z przeludnionych wsi zamieszkują na peryferiach miasta tworząc slumsy - dzielnice nędzy.
3. grupa - państwa w których występuje tzw. urbanizacja pozorna (część krajów Ameryki Środkowej i Południowej). Obserwuje się w nich dynamiczny rozwój aglomeracji miejskich, a przede wszystkim stolic.
W państwach wysoko rozwiniętych (Japonia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Niemcy, Francja) migracja ze wsi do miast stopniowo się zmniejsza. W wielkich aglomeracjach nie ma szybkiego przyrostu ludności, a wielu dotychczasowych mieszkańców osiedla się w strefach podmiejskich, lub nawet peryferyjnych. Dzieje się tak za sprawą coraz większego zanieczyszczenia i zatłoczenia w obszarach miejskich oraz przenoszenia zakładów przemysłowych w obszary pozamiejskie.
Skutki urbanizacji można rozpatrywać w aspekcie ekonomicznym, społeczno-ekonomicznym, socjalnym, zdrowotnym i ekologicznym.
|
Aspekt ekonomiczny
| |
|
Pozytywne skutki urbanizacji
|
Negatywne skutki urbanizacji
|
|
- tworzenie się dużego rynku zbytu
|
- problemy z zaopatrzeniem w wodę
|
|
- rozbudowa infrastruktury technicznej
|
- wzrost cen działek i mieszkań
|
|
- zwiększanie wydajności pracy
|
- brak terenów pod budowę mieszkań
|
|
- łatwiejszy kontakt pomiędzy firmami
|
- niedostatek miejsc parkingowych
|
|
- zmniejszenie bezrobocia
|
- powstawanie korków ulicznych
|
|
- przeciążenie komunikacji miejskiej
| |
|
- konieczność budowy nowych
oczyszczalni ścieków
| |
|
Aspekt społecznoekonomiczny
| |
|
Pozytywne skutki urbanizacji
|
Negatywne skutki urbanizacji
|
|
- łatwiejsza możliwość znalezienia
pracy
|
- zwiększenie liczby przestępstw
|
|
- lepszy sposób zdobycia
wykształcenia
|
- wzrost napięć społecznych
|
|
- zwiększenie ilości czasu
przeznaczonego na odpoczynek
|
- zmniejszenie poczucia
bezpieczeństwa wśród mieszkańców
|
|
- lepszy dostęp do instytucji
oświatowych i administracji
publicznej
| |
|
- dostęp do instytucji kulturowych np.
teatru, kina, opery
| |
|
Aspekt socjalny
| |
|
Pozytywne skutki urbanizacji
|
Negatywne skutki urbanizacji
|
|
- wzrost płac
|
- powstawanie slumsów
|
|
- podwyższenie jakości życia
|
- wzrost liczby osób nie mających
mieszkania
|
|
- lepszy dostęp do pomocy społecznej
|
- zbyt mała liczba mieszkań
|
|
- gorsze warunki sanitarne
| |
|
Aspekt zdrowotny
| |
|
Pozytywne skutki urbanizacji
|
Negatywne skutki urbanizacji
|
|
- lepszy dostęp do ośrodków zdrowia i
szpitali
|
- zwiększenie liczby chorych na
depresje
|
|
- szybszy dojazd służb ratowniczych
|
- wzrost liczby samobójstw
|
|
- wzrost zachorowalności na choroby
spowodowane zanieczyszczeniami
| |
|
Aspekt ekologiczny
| |
|
Pozytywne skutki urbanizacji
|
Negatywne skutki urbanizacji
|
|
- tworzenie parków miejskich
|
- wzrost zanieczyszczenia powietrza,
wód i gleb
|
|
- trudności ze składowaniem odpadów
i ich utylizacją
| |
|
- wzrost natężenia hałasu
| |
