Handel zagraniczny jako jeden z czynników warunkujących rozwój gospodarczy

Wśród czynników warunkujących rozwój gospodarczy zasadniczą rolę odgrywa funkcjonowanie handlu międzynarodowego i obrót towarami i usługami. Stan handlu międzynarodowego decyduje o poziomie życia wielu ludzi ich bogactwie i ubóstwie.

Handel zagraniczny, wymiana handlowa rozwija się od tysięcy lat. Wielkie cywilizacje powstałe w dorzeczach Tygrysu i Eufratu, rozwijały handel międzynarodowy, kupcy przemierzając dalekie trasy wielbłądami, osłami przewozili i sprzedawali swoje towary. Zaczęły powstawać szlaki typowo handlowe np. Jedwabny Szlak, biegnący z Chin od Rzymu (długość około 6500 km).

Rozwijający się handel był jedną z przyczyn wielkich wypraw i odkryć geograficznych na przełomie XV i XVI wieku. Przyczyniło się to do kolonizacji wielu obszarów. Wielka wyprawa Krzysztofa Kolumba miała na celu nie odkrycie nowego lądu, ale nowego, krótszego połączenie z Indiami, które były jednym z głównych partnerów handlowych Europy. Głównymi towarami pochodzącymi z Indii były tkaniny, kamienie szlachetne

i cenione w Europie przyprawy korzenne. Rozwijający się handle w okresie wielkich wypraw stał się również przyczyną podbojów kolonialnych nowo odkrytych ziem. W okresie wielkiej rewolucji przemysłowej, rozpoczęto budowę fabryk głównie w celu przeróbki surowców eksploatowanych i sprowadzanych z kolonii. Kolonie stały się też rynkiem zbytu dla wielu towarów produkowanych przez europejskie potęgi kolonialne. Doprowadziło to w koloniach do upadku rodzimego rynku, który wytwarzał produkty o wiele lepszej jakości jednak nie były one w stanie pokonać konkurencji cenowej. Stało się to przyczyną uzależnienia kolonii od państw uprzemysłowionych. Kraje, które, uważane są dziś za potęgi handlowe to przede wszystkim Zjednoczone Ameryki Północnej, Japonia, Niemcy, Włochy, Wielka Brytania, Francja. Największa liczba dokonywanych transakcji handlowych zawierana jest pomiędzy USA, Europą, Japonią i Australią. Kraje wysoko uprzemysłowione swoje panowanie na rynkach światowych zawdzięczają przyjętej strukturze eksportowej. Opiera się ona głównie na eksporcie towarów. Eksport produktów o zaawansowanej technologii daje największe zyski. W krajach rozwijających się struktura eksportu jest głównie oparta na eksporcie surowców m.in. ropy naftowej, gazu ziemnego, rud metali i innych półproduktów, zyski z ich sprzedaży są zdecydowanie niższe. Problemem jest również, uzależnienie się i ograniczenie od jednego lub dwóch towarów eksportowych. Krajami o takiej strukturze eksportowej są m.in. Ghana, która eksportuje głównie kakao - 60%, Kolumbia natomiast ropę naftową i kawę - 60%. Jest to bardzo niekorzystne struktura gdyż nawet niewielki spadek cen na rynkach światowych tych towarów, może spowodować kryzys gospodarczy w tych krajach. Podobnie w przypadku nagłych klęsk żywiołowych.

Handel zagraniczny i jego rozwój jest bardzo korzystnie wpływa na gospodarkę danego kraju, umożliwia specjalizację danego państwa w wytwarzaniu i eksportowaniu takich produktów, dzięki którym, można uzyskać jak najwyższe dochody oraz sprzedać je po korzystnej cenie na rynku międzynarodowym. Nie wytwarza się towarów, które w innym kraju są produkowane tańszym kosztem i można je z niego sprowadzić. Nierównomierne rozłożenie bogactw naturalnych również ma wpływ na rozwój gospodarczy danego państwa. Państwa posiadające dużą liczbę złóż, mają większe możliwości rozwoju gospodarczego i dominują nad pozostałymi mniej zasobnymi krajami. Przykładowo kraj posiadający bogate złoża rudy żelaza, będzie dominował wśród państw gdzie jest ograniczony dostęp do tego surowca lub nie ma go w ogóle, państwa, bowiem potrzebują tego surowca do produkcji stali.

Jest wiele państw, które posiadają bardzo bogate i różnorodne surowce naturalne, co umożliwia im produkcję niemalże wszystkich potrzebnych produktów, bez sprowadzanie surowców z innych krajów. Nastawiaj się one jednak tylko na produkcję tych produktów, których sprzedaż przynosi największe zyski na rynkach międzynarodowych. Przykładowo kraj posiadający surowce potrzebne do produkcji odzieży, stali

i wina. Będzie w głównej mierze nastawiony na produkcję stali. Skierowanie gospodarki głównie na produkcje stali przyniesie największe zyski. Będą one na tyle wysokie, że pozwolą, na import pozostałych potrzebnych towarów i innych państw. Są również państwa, których zasoby są bardzo ograniczone lub nie posiadają ich

w ogóle. Ich gospodarka jest głównie nastawiona na przeważnie i tak ograniczonych surowców. W byłych krajach kolonialnych przez wiele lat prowadzona była wyniszczająca gospodarka, opierająca się w głównej mierze na pozyskiwaniu tanim kosztem surowców. W skutek tego do końca XIX wieku cała gospodarka światowa bazowała na nieprzetworzonych surowcach. W etapie końcowym tego okresu w handlu światowym dominowały produkty przemysłu naftowego.

Przełomem z światowym handlu były lata 50-te XX wieku, gdzie nastąpił spadek znaczenia surowców na rynku światowym. W okresie tym zawarto wiele umów gospodarczych, głównie z państwami będącymi koloniami, celem ich było umożliwieni dalszej eksploatacji surowców na ich obszarze przez inne państwa. Równocześnie państwa te prowadza bardzo intensywne badania nad uzyskaniem tworzyw sztucznych mogących zastąpić naturalne. Przykładowo wiele krajów rozwijających się posiadało do niedawna bardzo duże plantacje sizalu, wykorzystywanego do produkcji włókna. W ostatnim czasie jednak wiele z nich upadło, gdyż opracowano technologię, dzięki której uzyskuje się sztucznie włókna. Obecnie handel światowy jest nastawiany przede wszystkim na obrót produktami zaawansowanej technologii, wytwarzane przez kraje wysoko rozwinięte. Przykładowo Japonia jest głównym eksporterem telewizorów i samochodów do USA, zaś Stany Zjednoczone sprzedają głównie do Japonii wyprodukowane samoloty i sprzęt komputerowy. Taka struktura gospodarcza, zmieniła kierunek wymiany towarów. Nastąpiło zwiększenie eksportu krajów wysoko rozwiniętych a spadek dynamiki eksportu krajów rozwijających się. Sytuacja przedstawia się inaczej w krajach takich jak Hongkong, Tajwan i Singapur posiadają one tanią i jednocześnie wykwalifikowaną kadrę. Wytwarzane produkty są zatem tanie i wysokiej jakości. Kraje te specjalizują się głównie w produkcji sprzętu elektronicznego.

Na rozwój gospodarczy zasadniczy wpływ ma polityka danego kraju oraz podejmowane przez rząd decyzje. Obecnie rynek światowy jest w głównej mierze kontrolowany przez przedsiębiorstwa będące własnością prywatną. Udział przedsiębiorstw będących własnością państwowa jest nieznaczny. Wpływ ten znacznie spadł od lat 90-tych kiedy nastąpił kryzys systemy komunistycznego, rozwiązaniu uległa Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Rząd ma niewielki wpływ na przeprowadzane transakcje handlowe, jednak podejmowane przez niego decyzje mają zasadniczy wpływ na ich przebieg. Rząd ma prawo w celu ochrony gospodarki krajowej i rynku pracy do wprowadzenia pewnych ograniczeń w handlu międzynarodowym. Ograniczaniem takim są wprowadzane bariery celne i limity importowe na dany towar, skutkiem tego jest spadek obrotów w handlu międzynarodowym oraz ograniczenie niezależnego obrotu towarami. Powoduje to również wzrost cen niektórych towarów. Bariery celne i ograniczenia są bardzo często wprowadzane przez kraje wysoko rozwinięte na produkty o wysokim stopniu przetworzenia pochodzące z krajów rozwijających się. Powoduje to wzrost cen tych produktów oraz spadek ich konkurencyjności. Tak prowadzone działania wobec krajów rozwijających się powoduje że, ich struktura gospodarcza i handlowa jest w głównej mierze nastawiona na eksport posiadanych przez nie surowców naturalnych, nie przynoszących wysokich zysków jednak nie podlegają one cłom, co powoduje że są tańsze i konkurencyjne na rynku. Pomimo że nie jest eksport tych surowców nie jest najkorzystniejszy dla państw rozwijających się muszą one eksportować posiadane towary by uzyskać dochody na import produktów których nie są w stanie wytwarzać. Prowadzona przez państwa wysoko rozwinięte polityka i ma niekorzystny wpływ nie tylko na gospodarkę państw rozwijających ale również na gospodarkę światową a w szczególności handel międzynarodowy.

Ograniczenia są również nakładane na kraje wysoko rozwinięte, przez inne kraje będące na tym samym poziomie gospodarczym. Nakłada się głównie limity ograniczające import produktów. Prowadzenie takiej polityki gospodarczej jest w głównej mierze spowodowane ochroną rynków krajowych i chęcią zwiększenia popytu na krajowe produkty. Ma to na celu również wspomóc krajowych producentów. Decyzje podejmowane przez polityków w sprawie ograniczeń są niekiedy wprowadzane w celu złagodzenie konfliktów zbrojnych. Tak było w przypadku nałożonego w 1992 roku przez ONZ embarga na Serbie czyli zakazu prowadzenia z Serbią międzynarodowej wymiany handlowej. Decyzja miała wymusić na Serbii, rezygnacje z udzielania pomocy serbskim separatysta działającym w Bośni.

Funkcjonowanie rynku światowego, jest pod znacznym wpływem prowadzonej przez państwa polityki. Istnieje bardzo wiele układów o porozumień zawartych przez rządy poszczególnych państw, mające na celu wzajemne wspomaganie rozwoju gospodarczego. Jednym z takich międzynarodowych porozumień jest GATT (Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu), jego zadaniem jest regulacja i obniżka taryf celnych. Czego wynikiem ma być znaczna liberalizacja w handlu międzynarodowym. Układ został zawarty w 1948 roku pomiędzy 26 państwami. Początkowym celem tego układu była chęć powołania Światowej Organizacji Handlu. Do jej założenie doszło dopiero w 1994 roku. Jej zadaniem jest rozstrzyganie na szczeblu międzynarodowym, konfliktów powstałych w wyniku nałożenia barier celnych lub dumpingu. Jednym z takich konfliktów miał miejsce w latach 60-tych między USA a Japonią, Tajwanem, Koreą Południową i Singapurem kraje te w tym czasie rozpoczęły intensywny eksport do USA tanich towarów główne samochodów, półprzewodników, telewizorów i tekstyliów. Stany Zjednoczone wniosły protest, oskarżały Japonie że, tak intensywny eksport towarów do ich kraju jest znacznie wyższy niż eksport towarów pochodzących z USA na rynek japoński. Kraje rozwijające się które ograniczyły obowiązujące bariery celne, spotkały się z zwiększeniem napływu tanich towarów, zaawansowanych technologicznie. Spowodowało to upadek wielu krajowych przedsiębiorstw oraz spadek zapotrzebowania na rodzime produkty. Wiele państw które znalazły się w takiej sytuacji zaczęły wprowadzać limity importowe zwane kontyngentami bezcłowymi.

Na rozwój handlu zagranicznego zasadniczy wpływ mają dotacje budżetowe i dumping - sprzedaż towarów poniżej kosztów produkcji. Wiele państw jest przeciwnych stosowaniu dumpingu uważają że jest to nieuczciwe z kolei inne państwa będące za wprowadzeniem zasady liberalizmu w handlu uważają ze każdy ma prawo do sprzedaży swoich towarów, po takiej cenie jaka jest dla niego najkorzystniejsza.

Jeśli chodzi o rozwój rolnictwa to bardzo ważne stały się dotacje rządowe. Pierwszeństwo w tej dziedzinie zajmują kraje Unii Europejskiej. Wspomaga się tu głównie te gospodarstwa które prowadzą uprawy ekologiczne.

Ma to również za zadanie ochronę zasobów środowiska naturalnego.

Europa i jej udział w rozwoju handlu międzynarodowego - Za największa potęgę gospodarczą świata uznaje się USA. Jeśli jednak rozpatrujemy udział w handlu międzynarodowym udział USA nie jest już tak duży. Stan taki jest spowodowany przez to że większa część wytwarzanych produktów w USA trafia na rynek krajowy. Drugim powodem jest to iż Stany Zjednoczone posiadają bardzo bogate i liczne złoża surowców mineralnych co powoduje że, nie muszą one importować ich z innych krajów. Sytuacja inaczej wygląda

w Europie, która nie jest aż tak zasobna w surowce a jej podział polityczny, na bardzo liczne państwa nie jest czynnikiem sprzyjającym rozwojowi gospodarczemu. Przyczyniło się to z drugiej strony do intensywnego rozwoju handlu miedzy narodowego i wymiany handlowej. Europa w początkowych fazach rozwoju handlu międzynarodowego prowadziła głównie wymianę towarów z krajami będącymi jej koloniami. Było to okres od 1918 - 1945 roku. Z upływem lat handel zaczął się rozwijać w różnych kierunkach głównie między państwami europejskimi. Po II wojnie światowej kraje będące koloniami w większości odzyskały niepodległość, spowodowało to zawarcie wielu porozumień i umów handlowych. W samej Europie zaczęły powstawać organizacje mające na celu wspomaganie rozwoju gospodarczego m.in. Europejska Wspólnota Gospodarcza która dała początek dzisiejszej Unii Europejskiej oraz Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA).

W początkowej fazie istnienia EWG przystąpiło do niej 6 państw: Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia

i Luksemburg. Dzisiejsza Unia Europejska liczy 25 członków (w tym Polska), i nadal o członkostwo w EU starają się nowe państwa. Zacieśnianie współpracy między krajami członkowskim jest powodem zamykanie się rynku europejskiego na towary z innych państw nie będących w EU.

Kraje rozwijające się i ich sytuacja - Sytuacja państw rozwijających się staje się coraz bardziej trudna. Ciągle powiększą się różnica w rozwoju gospodarczym miedzy nimi a krajami wysoko rozwiniętymi, i coraz trudniej jest państwom rozwijającym się dostosować się do poziomu państw bogatych. Powoduje to stagnację

w ich rozwoju. Powodem tego są niskie ceny surowców, a na ich eksporcie w głównej mierze bazuje gospodarka państw rozwijających się. Jedynie państwa w których głównym towarem eksportowym jest ropa naftowa, której ceny ciągle rosną znajdują się w lepszej sytuacji. Ceny surowców na rynku światowym są przede wszystkim ustalenie pod wpływem państw wysoko rozwiniętych i to one głównie decydują o ich spadku lub wzroście. To

u nich bowiem są one przetwarzane za pomocą zaawansowanych technologii. Są one również największym odbiorcą surowców pochodzących z krajów rozwijających się, powoduje to znaczny wzrost konkurencji co się

z tym wiąże spadek cen. Dużym utrudnieniem są dodatkowe bariery celne i limity eksportowe wprowadzane przez państwa bogate.

Odpowiedzią państw rozwijających się na prowadzoną przez wysoko rozwinięte państwa politykę gospodarczą Stały zakładane przez nie organizacje których celem jest wspomaganie rozwoju gospodarczego. Powstała m.in. Organizacja Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej, zajmuje się ona głownie wspieraniem

i ochroną rynków krajowych a także zacieśnieniem współpracy miedzy państwami Ameryki Łacińskiej. Podobne organizacje powstały a Afryce i Azji jednak ich działalność nie przyniosła oczekiwanych efektów.

Aby gospodarka światowa i handel międzynarodowy rozwijały się we wszystkich krajach na podobnym poziomie potrzebna jest zmiana całego systemu. Przede wszystkim kraje bogate, wysoko uprzemysłowione powinny wspierać rozwój gospodarczy państw rozwijających się. Potrzebna jest współpraca miedzy nimi a nie stosowanie barier i ograniczeń w handlu. Przyczyni się to do spadku ubóstwa w wielu państwach.